«Ένα χειρόγραφο από τη Βενετία στη Θεσσαλονίκη. Σχόλια στην Οδύσσεια δια χειρός Ευσταθίου» είναι ο τίτλος της νέας περιοδικής έκθεσης που εγκαινιάζεται την Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου 2022, στις 19:00, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
H έκθεση, καρπός συνεργασίας του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης με την Αντιδημαρχία Διαδημοτικής Συνεργασίας και Απόδημου Ελληνισμού του Δήμου Θεσσαλονίκης, παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό ένα σπάνιο χειρόγραφο του 12ου αιώνα, που φυλάσσεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας, τον Marcianus Graecus 460. Το χειρόγραφο διασώζει το μνημειώδες έργο του λόγιου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Ευσταθίου Παρεκβολαὶ εἰς τὴν Ὁμήρου Ὀδύσσειαν και αποτελεί ένα εκτενέστατο και πλούσιο υπόμνημα σχολίων πάνω στην Οδύσσεια.
Ο Άγιος Ευστάθιος υπηρέτησε ως αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης περίπου από το 1178 έως και τον θάνατό του, γύρω στο 1195-1197. Υπήρξε κορυφαία πνευματική προσωπικότητα, διακεκριμένος διδάσκαλος στην Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης και πολυγραφότατος συγγραφέας, ο οποίος άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στους λόγιους κύκλους της Κομνήνειας περιόδου. Τα σωζόμενα έργα του, όπως επιστολές, δημόσιοι λόγοι, φιλολογικές πραγματείες και πολλά ρητορικά, εκκλησιαστικά ή αγιογραφικά κείμενα, αποτυπώνουν την ευρυμάθειά του και αποτελούν αστείρευτη πηγή πληροφοριών για θεολογικά, φιλοσοφικά, φιλολογικά, εκκλησιαστικά, κοινωνικά και ιστορικά θέματα των βυζαντινών χρόνων. Μεταξύ αυτών και η ιστορία της άλωσης της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς το 1185, όπου περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τα δραματικά γεγονότα, έτσι όπως τα έζησε ως αυτόπτης μάρτυρας.
Το Μαρκιανό χειρόγραφο που ταξίδεψε από τη Βενετία στη Θεσσαλονίκη είναι ιδιαίτερα πολύτιμο για διάφορους λόγους. Καταρχήν, συνιστά, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, αυτόγραφο έργο του Ευσταθίου. Μια σημείωση στην πρώτη σελίδα του, γραμμένη από τον καρδινάλιο Βησσαρίωνα, τον περίφημο κληρικό και βιβλιόφιλο του 15ου αιώνα, μας πληροφορεί ότι τα γράμματα είναι του Ευσταθίου. Επίσης, το χειρόγραφο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης θεωρείται από πολλούς μελετητές ως η τελευταία μορφή του υπομνήματος, η οποία ολοκληρώθηκε και γράφτηκε από τον ίδιο τον Ευστάθιο, πιθανότατα στη Θεσσαλονίκη, πριν από το 1192.
Οι Παρεκβολές του Ευσταθίου στην Οδύσσεια, όπως και το αντίστοιχο υπόμνημά του για την Ιλιάδα, αντιπροσωπεύουν δυο μνημειώδη έργα, καθώς ενσωματώνουν, και έτσι διατηρούν μέχρι σήμερα, προγενέστερο εξηγητικό υλικό για τα Ομηρικά έπη και μας παραδίδουν παραπομπές από συγγραφείς ή κείμενα που έχουν πλέον χαθεί. Παράλληλα, μας δείχνουν πώς διδασκόταν ο Όμηρος τον 12ο αιώνα.
Ο βυζαντινός κώδικας θα φιλοξενηθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης δίπλα στον πάπυρο του Δερβενίου, ο οποίος χρονολογείται τον 4ο αι. π.Χ. και αποτελεί το αρχαιότερο βιβλίο της Ευρώπης. Η παράλληλη αυτή παρουσίαση στόχο έχει να καταδείξει τη μακρά λόγια παράδοση στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και τις διαφορετικές εκφάνσεις της κατά την πάροδο των αιώνων.
Η έκθεση θα φιλοξενηθεί στην αίθουσα της μόνιμης έκθεσης «Ο χρυσός των Μακεδόνων» του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και θα διαρκέσει από τις 28 Σεπτεμβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου 2022.
