Παναγιώτης Ι. Ηλιόπουλος, Η πολιτική φιλοσοφία στο έργο του Σενέκα, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Καρδαμίτσα, Αθήνα 2020, σ. 512. ISBN: 978-960-354-515-6
Ο Ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας παραμένει αφοσιωμένος στην έμφαση της ελληνιστικής εποχής προς το ατομικό ιδεώδες. Τούτο δεν σημαίνει ότι η πολιτική είναι υποδεέστερη, ancilla Ethicae: στην πρακτική του φιλοσοφία, ο κατά φύσιν βίος εξακολουθεί να είναι η απόκριση του Σενέκα στα πολιτικά και κοινωνικά ερωτήματα του καιρού του. Ωστόσο, λαμβάνει ένα πιο εμπλουτισμένο περιεχόμενο, ενισχύοντας εκείνες τις ιδέες που διαπορθμεύονται έως την πολιτικότητα. Στην πολιτική φιλοσοφία του, η ανισωτική εμπειρία του πρακτικού βίου διορθώνεται στη διάσταση εκείνη όπου ο άνθρωπος τείνει να τελειοποιείται διά της αρετής. Το κακό δεν είναι άλλο παρά η παράδοση του ανθρώπου στις επιθυμίες και τη φαυλότητα, η μη αντίσταση του νου στις λανθασμένες κρίσεις∙ τούτο το κακό παρεισδύει στον υποκειμενικό χώρο του ατόμου, όπως και στις ανθρώπινες κοινωνίες και στην Πολιτεία. Η πολιτική φιλοσοφία του Σενέκα, ως στωική φιλοσοφία, αναμφίβολα, εκκινεί από το επίπεδο της κοινωνίας, όχι της εξουσίας και του Κράτους. Εκεί, στη μεγάλη Πολιτεία του Κόσμου, τη στωική Κοσμόπολη, ακόμη και η συμβατική διακυβέρνηση των ανθρώπων, είτε πρόκειται για μοναρχία, είτε για ολιγαρχία ή δημοκρατία, υφίσταται υπό το πρίσμα ορισμένων κανόνων και επικουρεί την πραγμάτωση τόσο της ατομικής και της συλλογικής ευδαιμονίας όσο και την κατάκτηση της dignitas στον δημόσιο και στον ιδιωτικό βίο.
Ένα από τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα του Π. Ηλιόπουλου είναι εκείνο που σχετίζεται με το άτομο και την κοινότητα. Στο βιβλίο του ελέγχει με εμβρίθεια όλες τις πιθανές συγκρούσεις μεταξύ ατόμου και κοινότητας και πώς ο Σενέκας, στην ουσία, χρειάζεται να μεταμορφώσει την εικόνα του σοφού ώστε να τον ενσωματώσει τελικώς στην κοινότητα. Ο σοφός του Σενέκα αρχίζει το πολιτικό του ταξίδι από τη φιλία. Πρόκειται όμως για μια εννοιολόγηση της φιλίας πολύ διαφορετική από εκείνη την ερμηνεία που αναπτύσσει ο Αριστοτέλης.
