Μελάνι “που στεγνώνει γρήγορα” χρησιμοποιόταν σε αρχαίους Αιγυπτιακούς παπύρους; Έκπληξη προκάλεσαν σε ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης τα ευρήματα από την ανάλυση 12 σπαραγμάτων από αρχαίους αιγυπτιακούς παπύρους. Αυτό, όταν έδειξαν ότι ορισμένα από τα μελάνια που είχαν χρησιμοποιηθεί είχαν ξηραντική και όχι χρωστική χρήση.

Η ανάλυση που πραγματοποιήθηκε με εφαρμογή ακτίνων Χ στους παπύρους έδειξε άγνωστες μέρχι σήμερα ενώσεις μολύβδου τόσο σε κόκκινες όσο και σε μαύρες μελάνες. Το εύρημα βρίσκει παράλληλα σε μια αντίστοιχη, τεκμηριωμένη χρήση του μολύβδου ως μέσου ξήρανσης του μελανιού στην ευρωπαϊκή ζωγραφική του 15ου αιώνα. Έτσι, ο εντοπισμός αντίστοιχων στοιχείων σε αιγυπτιακό πάπυρο απαιτεί επανεκτίμηση της χρήσης των αρχαίων χρωστικών με βάση τον μόλυβδο.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούν μελάνια γραφής τουλάχιστον από το 3200 π.Χ.: μαύρου χρώματος για το κύριο σώμα του κειμένου και κόκκινου χρώματος για κεφαλίδες και επισημάνσεις. Σε μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο PNAS, μια διεπιστημονική ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης χρησιμοποίησε προηγμένη μικροσκοπία ακτίνων Χ βασισμένη στην ακτονοβολία συγχρότρου για τη διερεύνηση κόκκινων και μαύρων μελανιών που διατηρούνται σε ένα δείγμα 12 σπαραγμάτων πάπυρου από την Αίγυπτο της Ρωμαϊκής περιόδου (περ. 100 έως 200 μ.Χ.).

«Οι αναλύσεις μας για τα μελάνια στα τμήματα παπύρων από τη μοναδική ναϊκή βιβλιοθήκη της Πόλης Τεμπτούνις (Tebtunis) αποκάλυψαν άγνωστα μέχρι σήμερα μίγματα κόκκινων και μαύρων μελανιών, ιδιαίτερα ενώσεις με βάση το σίδηρο και μόλυβδο». λέει ο αιγυπτιολόγος και πρώτος συγγραφέας της μελέτης Τόμας Κρίστιανσεν (Thomas Christiansen) από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης.

H καθηγήτρια Χημείας Σίνε Λάρσεν (Sine Larsen), η οποία συνυπογράφει τη μελέτη προσθέτει: “Οι ενώσεις με βάση το σίδηρο στα κόκκινα μελάνια είναι πιθανότατα ώχρα – μια φυσική χρωστική γη – επειδή ο σίδηρος βρέθηκε μαζί με αλουμίνιο και ορυκτό αιματίτη, στοιχεία που εμφανίζονται στην ώχρα. Οι ενώσεις μολύβδου εμφανίζονται τόσο στα κόκκινα όσο και στα μαύρα μελάνια, αλλά επειδή δεν ταυτοποιήσαμε καμία από τις τυπικές χρωστικές με βάση το μόλυβδο που χρησιμοποιήθηκαν για το χρωματισμό του μελανιού, προτείνουμε ότι αυτή η συγκεκριμένη ένωση μολύβδου χρησιμοποιήθηκε από τους γραφείς για να στεγνώσει το μελάνι παρά ως χρωστική.”

Μια παρόμοια τεχνική ξήρανσης με βάση τον μόλυβδο χρησιμοποιήθηκε στην Ευρώπη του 15ου αιώνα κατά την ανάπτυξη της ελαιογραφίας. Με βάση το παραπάνω οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι Αιγύπτιοι είχαν ανακαλύψει 1.400 χρόνια νωρίτερα ότι, εφαρμόζοντας τέτοιο μελάνι που στέγνωνε εύκολα, θα μπορούσαν να διασφαλίσουν ότι οι πάπυροί τους δεν θα λερώνονταν κατά τη γραφή. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το εύρημα συστήνει την επανεκτίμηση των ενώσεων με βάση τον μόλυβδο που έχουν ταυτοποιηθεί σε αρχαία μεσογειακά μελάνια, καθώς οι τεχνικές ξήρανσης μπορεί να ήταν ευρέως διαδεδομένες πολύ νωρίτερα από ό, τι πιστευόταν προηγουμένως.

Η παραγωγή μελανιού εξειδικεύτηκε στην αρχαία Αίγυπτο

Τα σπαράγματα παπύρων που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη αποτελούν τμήματα μεγαλύτερων χειρόγραφων που ανήκουν στη Συλλογή Παπύρων Carlsberg στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης,. Προέρχονται από τη βιβλιοθήκη του ναού της Τεμπτούνις, τη μόνη μεγάλης κλίμακας βιβλιοθήκη θεσμικού καθιδρύματος που σώζεται από την αρχαία Αίγυπτο. Οι ιερείς του ναού, που έγραψαν τα χειρόγραφα, πιθανότατα δεν είχαν κατασκευάσει ο ιίδιοι τα μελάνια, καθώς η πολυπλοκότητα ιδιαίτερα των κόκκινων μελανιών πρέπει να απαιτούσε εξειδικευμένη γνώση:

«Κρίνοντας από την ποσότητα των πρώτων υλών που απαιτούνται για την προμήθεια μιας βιβλιοθήκης ναού όπως αυτή στην Τεμπτούνις, θεωρούμε ότι οι ιερείς πρέπει να είχαν εξασφαλίσει [τις πρώτες ύλες] ή να επέβλεπαν την παραγωγή [των μελανιών] σε εξειδικευμένα εργαστήρια, όπως οι μεγάλοι ζωγράφοι (Master Painters) της Αναγέννησης», εξηγεί ο Thomas Christiansen. Καταλήγει:

“Οι προηγμένες μικροαναλύσεις με βάση το σύγχροτρον μάς έδωσαν πολύτιμες γνώσεις για την προετοιμασία και τη σύνθεση κόκκινων και μαύρων μελανιών στην αρχαία Αίγυπτο και τη Ρώμη πριν από 2.000 χρόνια. Και τα αποτελέσματά μας υποστηρίζονται από σύγχρονες ενδείξεις για εγκαταστάσεις παραγωγής μελανιού στην αρχαία Αίγυπτο, όπως φαίνεται από μια μαγική επωδό από ελληνικό αλχημικό πάπυρο του 3ου αιώνα μ.Χ. Αναφέρεται σε ένα κόκκινο μελάνι που προετοιμάστηκε μέσα σε ένα εργαστήριο. Ο πάπυρος αυτός βρέθηκε στη Θήβα και ίσως ανήκε σε μια ιερατική βιβλιοθήκη όπως οι παπύροι που μελετήθηκαν εδώ, παρέχοντας έτσι πληροφορίες για ορισμένες από τις χημικές τέχνες που εφαρμόστηκαν από τους Αιγύπτιους ιερείς της ύστερης Ρωμαϊκής περιόδου”.

Για αντίστοιχες μελέτες σχετικά με αρχαίους παπύρους δείτε εδώ.