Σε μια χώρα όπου ο αρχαιολογικός της πλούτος είναι μία από τις βασικές πηγές εσόδων, σε μια εποχή που οι αρχαιολόγοι κάνουν εντυπωσιακό άνοιγμα στις τοπικές κοινωνίες, ελπίζοντας στη στήριξή τους για τη συνέχιση του σημαντικού έργου τους, σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες μία ανασκαφή βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της μη ολοκλήρωσης. Όχι ελλείψει χρηματοδότησης, αλλά γιατί ένας ιδιώτης μπορεί, όπως φαίνεται, να παρεμποδίσει την πρόσβαση στο χώρο της ανασκαφής.

Αυτή είναι η περίπτωση της συστηματικής ανασκαφής του μινωικού νεκροταφείου στον Πετρά Σητείας, η οποία διεξάγεται από το 2004 από την επίτιμη Διευθύντρια του Υπουργείου Πολιτισμού, Μεταξία Τσιποπούλου. Προηγουμένως, και συγκεκριμένα από το 1985, η Μ. Τσιποπούλου είχε ανασκάψει την πόλη και το μινωικό ανάκτορο, που αποτελούν επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο από το 2006. Το 2012 εγκρίθηκε 5ετές πρόγραμμα συστηματικής ανασκαφής από το Υπουργείο Πολιτισμού, και το 2017 ανανεώθηκε η άδεια για δεύτερη πενταετία (2017-2021).

Όπως μας πληροφορεί η διευθύντρια της ανασκαφής: «Το εκτεταμένο μινωικό νεκροταφείο αποτελείται από 17, μέχρι σήμερα, μεγάλα ταφικά κτίρια (περ. 80-100 τ.μ.) που χρονολογούνται από το 2800 έως το 1750 π.Χ. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ως τώρα ταφικό σύνολο της Κρήτης αυτής της εποχής και το μόνο που ανασκάπτεται συστηματικά εξ ολοκλήρου τον 21ο αιώνα με σύγχρονες μεθόδους ανασκαφής, τεκμηρίωσης και επεξεργασίας του υλικού.

»Το νεκροταφείο του Πετρά, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί από οικογένειες ελίτ του ανακτορικού οικισμού, είναι ασύλητο και έχει αποδώσει σημαντικά σε ποσότητα και ποιότητα ευρήματα, πολλά από τα οποία είναι κατασκευασμένα από πολύτιμα εισηγμένα υλικά (χρυσό, άργυρο, χαλκό, ελεφαντόδοντο, ημιπολύτιμους λίθους) και η μελέτη τους αλλάζει ουσιαστικά τις γνώσεις μας για τη Μινωική περίοδο στην Ανατολική Κρήτη και όχι μόνον. Το μοναδικής σημασίας σκελετικό υλικό εξάλλου ανασκάπτεται και τεκμηριώνεται από ειδικευμένους παλαιο-ανθρωπολόγους του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης».

Να σημειωθεί ότι ο Πετράς μελετάται από 30μελή διεθνή και διεπιστημονική ομάδα από 9 χώρες και ήδη έχουν δημοσιευθεί αρκετές μονογραφίες και πλήθος άρθρων (βλ. για τη βιβλιογραφία www.petras-excavations.gr και www.academia.edu), ενώ υλικό έχει παραχωρηθεί σε νέους επιστήμονες για μεταπτυχιακές εργασίες και τρεις διδακτορικές διατριβές.

Κινδυνεύει να χαθεί η φετινή ανασκαφική περίοδος

Όπως μας ενημερώνει η Μ. Τσιποπούλου έχει εγκριθεί από το ΥΠΠΟΑ η απαλλοτρίωση έκτασης 10 στρεμμάτων όπου βρίσκεται το νεκροταφείο (πρώην ιδιοκτησία Τσακαλάκη), το οποίο είναι εξάλλου τμήμα του οριοθετημένου αρχαιολογικού χώρου ΥΑ: YΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/16730/888/20-12-2011 (ΦΕΚ 86/ΑΑΠ/23-3-2012).

«Η έκταση βρίσκεται σε πλάτωμα ψηλά στο λόφο Κεφάλα» εξηγεί η Διευθύντρια της Ανασκαφής Πετρά. «Μόνη πρόσβαση σε αυτήν είναι ένας χωματόδρομος πλάτους περίπου 4 μ., που ξεκινά από παρακαμπτήριο της κεντρικής οδού Σητείας-Παλαικάστρου (βλ. συνημμένη αεροφωτογραφία), διασχίζοντας την παρακείμενη ιδιοκτησία του κ. Ιωσήφ Πλακιωτάκη. Τόσο ο δρόμος, όσο και η ιδιοκτησία βρίσκονται εντός του κηρυγμένου και οριοθετημένου αρχαιολογικού χώρου. Ο δρόμος αυτός έχει κλειστεί με καγκελόπορτα από τον παραπάνω ιδιώτη, και πατέρα του βουλευτή Λασιθίου της ΝΔ, ο οποίος  μέχρι το 2016 μας επέτρεπε τη διάβαση, δίνοντάς μας το κλειδί του λουκέτου για τη διάρκεια των 5-6 εβδομάδων της ανασκαφής.

»Σύμφωνα με το τοπογραφικό διάγραμμα που εκπόνησε το Τμήμα Κτηματογραφήσεων και Απαλλοτριώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού (ΤΑΠΑ) και τα συμβόλαια της ιδιοκτησίας Τσακαλάκη, ο χωματόδρομος αυτός είναι ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ.

»Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου χορήγησε στον κ. Ι. Πλακιωτάκη έγγραφο (Α.Π.: 02405/13.07.2016) στο οποίο αναφέρεται ότι «Με τη φετινή ανασκαφική περίοδο η οποία διαρκεί από 1-7 έως 6-8-16 ολοκληρώνεται το πενταετές πρόγραμμα της συστηματικής ανασκαφικής έρευνας στη θέση Κεφάλα του Πετρά» και ότι «Η Εφορεία μας δεν έχει κανένα ιδιοκτησιακό δικαίωμα επί της διάβασης η οποία βρίσκεται εντός οικοπέδου ιδιοκτησίας σας». Εξαιτίας του εγγράφου αυτού, το 2017, ο κ. Πλακιωτάκης μας επέτρεψε μεν τη διάβαση, μετά από μεγάλο αγώνα και πιέσεις από πολλές πλευρές, αλλά δεν άφησε τους εργάτες να πάρουν τα εργαλεία και τα υλικά των στερεώσεων των τοίχων.

»Έχω εξασφαλίσει αφενός την ανανέωση της άδειας συστηματικής ανασκαφής από το ΚΑΣ, και αφετέρου επαρκή ενίσχυση, αποκλειστικά από το επιστημονικό ίδρυμα Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας που εδρεύει στις ΗΠΑ, χρηματοδοτεί την πλειονότητα των προϊστορικών ανασκαφών στην Ελλάδα, και υποστηρίζει την ανασκαφή του Πετρά από το 1987 έως σήμερα.

»Είναι σημαντικό να συνεχιστεί τη φετινή χρονιά η ανασκαφή του μοναδικής σημασίας νεκροταφείου, εφόσον έχουν γίνει όλες οι απαραίτητες ετοιμασίες, το προσωπικό -40 άτομα από 6 διαφορετικές χώρες- έχει κανονίσει εισιτήρια και έχει δοθεί προκαταβολή στα δωμάτια όπου θα στεγαστούμε για 6 εβδομάδες. Οι ημερομηνίες είναι από 1 Ιουλίου έως 10 Αυγούστου.

»Σημειώνω ότι η έκταση του νεκροταφείου είναι απερίφρακτη και ο κίνδυνος λαθρανασκαφής υπαρκτός, ενώ η ίδια η αρμόδια Εφορεία Λασιθίου δεν έχει πρόσβαση προς το μνημείο το οποίο υποχρεούται να προστατεύσει.

»Στην ανασκαφή χρησιμοποιούμε αγροτικά αυτοκίνητα για τη μεταφορά προσωπικού, εργαλείων, οργάνων και ευρημάτων, φορτηγό και φορτωτή, για την απομάκρυνση των μπάζων και τη μεταφορά των δειγμάτων χώματος για επίπλευση (7.500 μεγάλες σακκούλες), καθώς και μπετονιέρα για την παρασκευή του κονιάματος των στερεώσεων.

»Εντός της προηγούμενης εβδομάδας ο κ. Ι. Πλακιωτάκης έκανε επέμβαση με μπουλντόζα στην ιδιοκτησία του και εν επαφή με τον ανασκαπτόμενο χώρο, και εντός του οριοθετημένου αρχαιολογικού χώρου. Μέχρι το απόγευμα της Παρασκευής η αρμόδια Εφορεία δεν είχε υποβάλει μήνυση, όπως ορίζει ο αρχαιολογικός νόμος» επισημαίνει η κα Τσιποπούλου.

Σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις στην υπόθεση, η κα Τσιποπούλου ενημερώθηκε ότι θα εκδοθεί ένταλμα προς την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου για τη διάνοιξη νέου δρόμου ικανού για τη διάβαση φορτηγών αυτοκινήτων και φορτωτή και την πρόσβαση στο ανασκαπτόμενο πλάτωμα. Η δυτική όμως πλευρά του λόφου, εκτός του ότι είναι εξαιρετικά απότομη, ανήκει σε μερικούς ιδιοκτήτες οι οποίοι δεν γνωρίζουμε αν έχουν δεχτεί τη δημιουργία δρόμου από τις ιδιοκτησίες τους, και είναι εξάλλου πολύ πιθανό, κατά τη διάνοιξη αυτού του δρόμου, να βρεθούν αρχαιότητες, που θα πρέπει να ανασκαφούν άμεσα. Μόνη λύση για τη συνέχιση και ολοκλήρωση της ανασκαφής είναι να δοθεί κλειδί της πόρτας που φράζει τον αγροτικό δρόμο στην Εφορεία, ώστε και η έρευνα να συνεχιστεί απρόσκοπτα και  η Εφορεία να είναι σε θέση να προστατεύει τον χώρο έχοντας άμεση πρόσβαση σε αυτόν όποτε χρειαστεί.