Ένα βήμα πιο κοντά στην απόκτηση νέου αρχαιολογικού μουσείου βρίσκεται η Σπάρτη, καθώς το Συμβούλιο Μουσείων έδωσε ομόφωνα το «πράσινο φως» στη μουσειολογική προμελέτη καθώς και στο επικαιροποιημένο κτηριολογικό πρόγραμμα του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης (ΝΑΜΣ).

Όπως έγινε γνωστό στη συνεδρίαση του κορυφαίου γνωμοδοτικού οργάνου του υπουργείου Πολιτισμού για θέματα μουσείων, η έγκριση της μουσειολογικής προμελέτης αποτελεί προαπαιτούμενο για την προκήρυξη διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού από μέρους της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με σκοπό την εκπόνηση αρχιτεκτονικής μελέτης για την ανέγερση του νέου μουσείου. Η σύνταξη μουσειολογικής-μουσειογραφικής μελέτης για το μουσείο, καθώς και η εποπτεία και παρακολούθηση υλοποίησης του έργου, με τα οποία είναι επιφορτισμένο το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, είναι μερικά από τα βήματα που θα ακολουθήσουν.

«Το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης (ΝΑΜΣ) συζητιέται χρόνια. Πέρασε διάφορα στάδια και από την αρχή προσπαθήσαμε να το προχωρήσουμε. Στο χώρο που είναι να γίνει το μουσείο υπάρχει χαρακτηρισμένο νεότερο μνημείο, το ΧΥΜΟΦΙΞ. Επίσης στον ίδιο χώρο βρέθηκαν αρχαιότητες που έχουν να κάνουν με την αρχαία πόλη της Σπάρτης. Ήταν ένα σύνθετο θέμα και χρειάστηκε κάποιο διάστημα μέχρι να ξεκαθαριστεί και να μπει σε μια σειρά», δήλωσε η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟΑ και πρόεδρος του Συμβουλίου Μουσείων, Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη.

Η μουσειολογική προμελέτη, που εκπονήθηκε από το επιστημονικό προσωπικό της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Λακωνίας με τη συνδρομή διυπηρεσιακής Ομάδας Εργασίας, στην οποία συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, και εκπρόσωποι από τις κεντρικές υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, πήρε τα εύσημα από τα μέλη του Συμβουλίου Μουσείων, καθώς, όπως ειπώθηκε, δουλεύτηκε με ιδιαίτερη προσοχή και επιμέλεια.

«Πρόκειται για πολύ λεπτομερή δουλειά. Είναι φανερή η μεγάλη προσπάθεια να συμπεριληφθούν όλες οι παράμετροι και, παράλληλα, να ακολουθηθούν τα σημερινά συμπεράσματα που έχουν προκύψει μετά από έρευνες χρόνων, κυρίως από ανασκαφές, αλλά και σε βιβλιοθήκες, οι οποίες αλλάζουν την εικόνα η οποία υπήρχε στο παρελθόν για τη Σπάρτη», τόνισε η κα Βλαζάκη, η οποία, όπως και τα μέλη του Συμβουλίου, συνεχάρη το επιστημονικό προσωπικό της ΕΦΑ Λακωνίας, που έκανε την παρουσίαση, προσθέτοντας: «Από την παρουσίαση φάνηκε πολύ καλά αυτή η μεγάλη ανάγκη να γίνει το ΝΑΜΣ, γιατί το παλιό, που είναι και το πρώτο επαρχιακό μουσείο της Ελλάδας, με όλο το ιστορικό βάρος που έχει, δεν είναι αρκετό για να μπορέσει σήμερα να στηρίξει τα αποτελέσματα των ερευνών και τα αρχαιολογικά δεδομένα, όπως μια έκθεση που αντιστοιχεί σε όλα αυτά που έχουν έρθει στο φως».

Σημειώνεται ότι το παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης, που οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1874-1876, έγινε πιθανότατα πάνω σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γ. Κατσαρού, πιθανόν όμως να αποτελεί έργο του διάσημου Δανού αρχιτέκτονα του 19ου αι., Θεόφιλου Χάνσεν.

Από την παρουσίαση της προμελέτης ξεχώρισαν:

-Η φυσιογνωμία στην οποία καλείται να ανταποκριθεί το ΝΑΜΣ: α) ως ένα «μουσείο-μετωνυμία» της αρχαίας Σπάρτης, αντάξιο της αίγλης και του ειδικού βάρους της αρχαίας πόλης, β) ως ένα «μουσείο χώρου», δεδομένης της ένταξής του στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο της Σπάρτης, γ) ως ένα «ανοικτό και συμμμετοχικό» μουσείο, όπου θα ενθαρρύνεται ο διάλογος με την πολιτιστική κληρονομιά, δ) ως κυψέλη πολιτιστικής ζωής για την τοπική κοινωνία και ε) ως εταίρος για την ενίσχυση του αειφόρου τουρισμού της περιοχής και την τόνωση της τοπικής οικονομίας.

-Η κεντρική μουσειολογική ιδέα που, μεταξύ άλλων, επικεντρώνεται στη διερεύνηση των συνεχειών και ασυνεχειών, των ερμηνειών και παρερμηνειών, των παραδοχών και, τέλος, των ανατροπών που έχει φέρει στο φως η ενεργή και συνεχιζόμενη αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή.

-Οι επτά χρονολογικές ενότητες (εκτός της εισαγωγικής), οι επτά «μεταβατικές» ενότητες, που θα λειτουργούν ως «γέφυρα» μεταξύ των κυρίως ενοτήτων και οι 26 υποενότητες. Επίσης, το γεγονός ότι θα υπάρξει μικρή εκθεσιακή ενότητα που θα είναι αφιερωμένη στην ιστορία του βιομηχανικού κτηρίου και στη βιομηχανική αρχιτεκτονική πρωτοπορία του 1960 στην Ευρώπη.

Οι κύριες επτά ενότητες, που στην πορεία μπορεί να αλλάξουν ονομασία, είναι «Η Σπάρτη του Μύθου» για τους ιδρυτικούς μύθους της αρχαίας Σπάρτης, « Από τον Μύθο στην Ιστορία» για τη γένεση του κράτους των Λακεδαιμονίων, «Λακεδαιμονίων Πολιτεία» για την πολιτειακή οργάνωση της πόλης-κράτους των Λακεδαιμονίων και τον ηγετικό της ρόλο στην αρχαία Ελλάδα, «Πτώση και Άνοδος» για τη μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο περίοδο, όταν η Σπάρτη, άλλοτε ηγέτιδα πόλη του αρχαίου ελληνικού κόσμου, σταδιακά απομονώνεται και συρρικνώνεται, ωστόσο, παρά την πολιτική, κοινωνική και αξιακή της παρακμή, η πόλη γνωρίζει σημαντική οικονομική άνθηση. Επίσης, οι ενότητες «Σπάρτη και Ρώμη», όταν η Σπάρτη απολαμβάνει ιδιαίτερα προνόμια την εποχή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, «Λακεδαίμων», για την πόλη μετά την εδραίωση του Χριστιανισμού έως τη μεταφορά της στον Μυστρά και, τέλος, «Η Σπάρτη των Σπαρτιατών» για την επιστροφή στο παρόν, μέσω αναφορών στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της πόλης της Σπάρτης. Επίσης, στο ΝΑΜΣ θα υπάρξουν ψηφιακές και διαδραστικές εφαρμογές που θα εμπλουτίζουν την έκθεση, συμβάλλοντας στην καλύτερη κατανόηση του εξαιρετικά πλούσιου αρχαιολογικού υλικού της περιοχής.

Όσον αφορά στο επικαιροποιημένο κτηριολογικό πρόγραμμα του ΝΜΑΣ, οι εκθεσιακοί χώροι θα καταλαμβάνουν συνολικά 3.050 τ.μ., από τα οποία οι μόνιμες εκθέσεις θα απλώνονται σε 2.650 τ.μ. και οι περιοδικές σε 400 τ.μ., οι χώροι πολλαπλών χρήσεων θα καλύπτουν γύρω στα 250 τ.μ., τα εργαστήρια συντήρησης αντικειμένων, τοιχογραφιών και άλλων ευρημάτων 760 τ.μ. και οι αποθηκευτικοί χώροι 2.285 τ.μ. Το σύνολο ωφέλιμης επιφάνειας των χρήσεων των χώρων του μουσείου θα είναι 7.690 τ.μ., ενώ το συνολικό μεικτό εμβαδόν κτηρίου, νέου και διατηρητέου, θα φτάνει τα 9.613 τ.μ.

Σημειώνεται ότι το 1997 κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο, με ζώνη προστασίας 15 μ. περιμετρικά αυτού, το κύριο κτήριο του συγκροτήματος του εργοστασίου ΧΥΜΟΦΙΞ ως αντιπροσωπευτικό δείγμα βιομηχανικού κτηρίου του μοντέρνου κινήματος, το οποίο έχει συνδεθεί με τον Τάκη Ζενέτο. Το 2004 εγκρίθηκε η εξαγορά του οικοπέδου του ΧΥΜΟΦΙΞ από το ΥΠΠΟΑ, με δαπάνη του ΤΑΠ, διαδικασία που ολοκληρώθηκε το 2005, ενώ μεταξύ 2011 και 2015 διενεργήθηκε ανασκαφική έρευνα, η οποία έφερε στο φως αρχαία οικοδομικά λείψανα και κινητά ευρήματα στο μεγαλύτερο μέρος του οικοπέδου. Από τις αρχαιότητες αυτές, διατηρούνται ορατές μια αρχαία οδός, πλάτους 2,9 μ., με κατεύθυνση από την αρχαία Ακρόπολη της Σπάρτης προς τον ποταμό Ευρώτα, ένα στωικό οικοδόμημα εμπορικής δραστηριότητας και ένα μνημειώδες κτίσμα Ρωμαϊκής περιόδου, πιθανότατα παρόδιο ταφικό.

Το ΝΑΜΣ θα περιλαμβάνει τουλάχιστον 1.150 εκθέματα (ο αριθμός της προμελέτης είναι ενδεικτικός) από τα νεολιθικά χρόνια ως τους υστεροβυζαντινούς χρόνους (5η και 4η χιλιετία π.Χ. ως τον 13ο αι. μ.Χ.). Τα ευρήματα προήλθαν από ανασκαφές του 19ου και 20ού αιώνα, καθώς και από πολύ νεότερες, όπως αυτές που διεξάγονται στον Άγιο Βασίλειο Ξηροκαμπίου ή εκείνες που έγιναν τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο δημόσιων έργων, καθώς και από παραδόσεις και δωρεές αντικειμένων. Η προέλευσή τους είναι η Λακωνία, καθώς και επιλεγμένες θέσεις της Μεσσηνίας και της νότιας Αρκαδίας, περιοχές οι οποίες ανήκαν στην έκταση του σπαρτιατικού κράτους κατά τους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους.