Το 1797 εκδόθηκε στη Βιέννη η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή. Το 1757 γεννήθηκε ο Ρήγας Βελεστινλής στο Βελεστίνο (χρονολογία ευρύτερα αποδεκτή). Το 1997 η Χάρτα ανακηρύχθηκε ως διατηρητέο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Οι τρεις επέτειοι αφορούν αποκλειστικά τη Χάρτα του Ρήγα – τα χαρτογραφικά «μυστικά» της οποίας αποκαλύπτονται στο κοινό της Θεσσαλονίκης μέσα από την έκθεση με τίτλο «Η Χάρτα του Ρήγα: Τα δύο (συν) πρόσωπα. Μια άλλη ανάγνωση του χάρτη» που θα αναπτυχθεί στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ.

Η έκθεση παρουσιάζει τα «Δύο (συν) πρόσωπα» της Χάρτας, όπως αυτά αποκαλύφθηκαν από την έρευνά της ως χαρτογραφικού «τεχνικού έργου».

Η Χάρτα γεννήθηκε σε ένα ιστορικό περιβάλλον, ασταθές και μεταβατικό, στα τέλη του 18ου αιώνα: ο κλυδωνισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η Γαλλική Επανάσταση, ανακύκλωναν για μικρά χρονικά διαστήματα εθνικές προσδοκίες τις οποίες διαδέχονταν εθνικές απογοητεύσεις, εναλλαγές που χαρακτηρίζουν εμβληματικά την ελληνική υπόθεση.

Την ίδια εποχή, το χαρτογραφικό περιβάλλον στην Ευρώπη ταλαντεύεται μεταξύ της λόγιας προσέγγισης (όπως διαμορφώνεται από τις αρχές του 16ου αιώνα) και της γοργά αναπτυσσόμενης επιστημονικής-τεχνολογικής προσέγγισης, που αποτελεί το «απόρρητο όπλο» των στρατιωτικών, άγνωστο στους πολλούς. Η λόγια χαρτογραφία, προϊόν της οποίας είναι και η Χάρτα του Ρήγα, διαδίδεται σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, λόγω της δίψας τους για γνώση μέσα από απεικονίσεις με τις οποίες προτείνονται πλέον οι γεωγραφικές γνώσεις, η γνωριμία με τον Κόσμο και τη γραφική του αναπαράσταση.

Η Χάρτα είναι προϊόν αυτών των ιστορικών και χαρτογραφικών διεργασιών, σε ένα κλίμα το οποίο επίσης ενθάρρυνε το ενδιαφέρον του Ρήγα για το επιχειρείν (όπως φαίνεται από το πλήθος των νομισμάτων που απεικονίζονται σε αυτήν), χαρακτηριστικό των κύκλων της ελληνικής διασποράς, από την Κωνσταντινούπολη και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες με κέντρο το Βουκουρέστι, μέχρι τα κέντρα των Αψβούργων, Βιέννη και Τεργέστη.

Το ενδιαφέρον του Ρήγα να χαραχθεί και να τυπωθεί η Χάρτα στα κορυφαία εργαστήρια της Βιέννης (Wieden και Josephstadt) και το υψηλό κόστος αγοράς των 12 φύλλων της αναδεικνύουν και τις στοχεύσεις του. Οι στόχοι αυτοί ξεπεράστηκαν, σχεδόν αμέσως, από την απήχηση της Χάρτας στον ελληνισμό, εξαιτίας του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα.

Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη κοινή παρουσίαση έξι αντιτύπων της Χάρτας, διαφορετικών τυπολογιών και προελεύσεων, που συναντώνται σε μια έκθεση, και η συνομιλία τους, που επιτεύχθηκε κυρίως χάρη στην ανάπτυξη της ψηφιακότητας και της διείσδυσής της και στις ανθρωπιστικές επιστήμες (digital humanities), εμπλουτίζοντας έτσι τις γνώσεις μας ακόμη και για ένα αντικείμενο μελετημένο εξαντλητικά, το αναδεικνύει ως ένα μεγαλεπήβολο σε σύλληψη και εκτέλεση έργο της τότε τεχνολογίας.

Στην έκθεση παρουσιάζονται, για πρώτη φορά μαζί, έξι αντίτυπα της Χάρτας, τα οποία παραχωρήθηκαν ευγενώς από τις συλλογές των συνεργαζόμενων φορέων: της Τραπέζης της Ελλάδος, του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου, της Πασχαλείου Σχολής Καπεσόβου Ζαγορίων και του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου. Την έκθεση συνοδεύουν: ένα πιστό αντίγραφο του σπάνιου πίνακα της Ελλάδος του Άνθιμου Γαζή (ανακατασκευασμένου ψηφιακά), 20 μεγάλων διαστάσεων εικονογραφημένοι πίνακες με επεξηγηματικό-ερμηνευτικό υλικό, τρίπτυχα, βίντεο και ειδική ομότιτλη έκδοση της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης.

Στόχος της έκθεσης δεν είναι η επανάληψη των γνωστών μέχρι τώρα προσεγγίσεων των ανθρωπιστικών κυρίως επιστημών, ιστορικών, φιλολογικών κ.ά., αλλά η παρουσίαση της Χάρτας ως χαρτογραφικού «τεχνικού έργου», πώς την οραματίστηκε και τη σχεδίασε ο Ρήγας και πώς οργάνωσε την τεχνικά πετυχημένη παραγωγή και εκτύπωσή της, μεταξύ Βουκουρεστίου και Βιέννης.

Η Χάρτα, ως τεχνική κατασκευή δεν είχε απασχολήσει ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα μέχρι το 1995, όταν στο ΑΠΘ άρχισε η έρευνα και μελέτη της ως χαρτογραφικού «τεχνικού έργου», και κορυφώθηκε το 2008, όταν αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά η ύπαρξη δύο τυπολογιών της, με σαφείς διαφορές στο χαρτογραφικό της περιεχόμενο, κυρίως τοπωνυμικού αλλά και σχεδιαστικού χαρακτήρα.

Την έκθεση διοργανώνει η Bιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με αφορμή τις εκδηλώσεις για την επέτειο των 90 χρόνων από την ίδρυσή της. Είναι αφιερωμένη στην επέτειο των 220 χρόνων από την έκδοση της Χάρτας της Ελλάδος του Ρήγα Βελεστινλή το 1797 στη Βιέννη, ένα αντίτυπο της οποίας (από τα λίγα σωζόμενα των 1.220 αντιτύπων που τυπώθηκαν) φυλάσσεται στην Τρικόγλειο Βιβλιοθήκη της ΒΚΠ ΑΠΘ.

Η έκθεση εγκαινιάζεται την Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου, στις 19.30 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ και θα είναι ανοιχτή καθημερινά (εκτός Δευτέρας) ως και τις 14 Ιανουαρίου 2018 (Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 9:00-14:00, Τετάρτη 9:00-14:00 και 17:00-21:00, Σάββατο, Κυριακή 10:00-18:00).