Ένα εξαιρετικά σημαντικό Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Αρχαιολογικές Έρευνες και Μεγάλα Δημόσια Έργα» θα διεξαχθεί την Παρασκευή 8 και το Σάββατο 9 Δεκεμβρίου 2017, στην Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία (Πανεπιστημίου 22, Αθήνα). Πρόκειται για την παρουσίαση του πλούσιου ανασκαφικού έργου που πραγματοποίησαν τα τελευταία δέκα χρόνια οι Εφορείες Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού στο πλαίσιο των Μεγάλων Δημόσιων Έργων, καθώς και των εργασιών προστασίας, ανάδειξης και διαχείρισης των σημαντικών αρχαιοτήτων που ήρθαν στο φως. Τα έργα αυτά αφορούν κυρίως στους μεγάλους οδικούς άξονες (Ολυμπία Οδός, Ιόνια, ΠΑΘΕ, Ε65, Λεύκτρο-Σπάρτη), καθώς και σε στρατηγικές επενδύσεις (ΔΕΗ, Λίμνη Κάρλα).

Το συνέδριο θα «ανοίξει» η αρχαιολόγος Έλενα Κουντούρη, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΔΙΠΚΑ), που μαζί με συναδέλφους της από το Τμήμα Συντονισμού και Παρακολούθησης Αρχαιολογικών Ερευνών και Εργασιών στο πλαίσιο Μεγάλων Δημόσιων Έργων θα παρουσιάσουν στατιστικά δεδομένα του αρχαιολογικού έργου που υλοποιήθηκε.

«Θα κάνουμε μια παρουσίαση των ανασκαφών χρονολογικά, δηλαδή τι έχει αποκαλυφθεί στα έργα αυτό το διάστημα, τι καινούργια στοιχεία πήραμε, αλλά θα πούμε και κάποια πράγματα για την τύχη αυτών των αρχαίων. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι τα μεγάλα δημόσια έργα εμπλούτισαν την τοπογραφία και την ιστορία της χώρας, καθώς έχουμε άπειρες καινούργιες θέσεις, κυρίως στην ύπαιθρο, όπως δρόμους. Είναι εντυπωσιακό ότι οι αρχαίοι οδικοί άξονες σε μεγάλο βαθμό ταυτίζονται με τους καινούργιους οδικούς άξονες, όπως για παράδειγμα στην Ιόνια οδό ή στο δρόμο Λεύκτρο-Σπάρτης, όπου σε μεγάλο τμήμα ο αρχαίος ρωμαϊκός άξονας ακολουθεί τα ίδια περάσματα» δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Κουντούρη, συμπληρώνοντας:

«Συνολικά στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εισήχθησαν 445 θέματα, καθώς όλα τα μεγάλα έργα περνάνε από ΚΑΣ και όχι από τοπικά συμβούλια. Από αυτά, σε 311 περιπτώσεις είχαμε διατήρηση των αρχαιοτήτων σε κατάχωση μετά την πλήρη τεκμηρίωση και ανασκαφή τους, σε 30 διατήρηση κατά χώραν με ανάδειξή τους και σε 28 αποδόμηση. Επίσης, σε 48 περιπτώσεις αποσπάστηκαν αρχαιότητες που τις μεταφέραμε για μελλοντική χρήση εκθεσιακή ή εκπαιδευτική», πληροφορεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Κουντούρη, επισημαίνοντας επίσης ότι σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν και τροποποιήσεις στις μελέτες, οπότε άλλαξε η χάραξη του δρόμου και αναδείχθηκαν αρχαιότητες. «Δηλαδή, δεν ισχύει αυτό που συχνά θεωρούμε, ότι όπου υπάρχει μεγάλο δημόσιο έργο έχουμε και καταστροφή των αρχαίων», τόνισε.

Το κόστος δαπάνης για τις αρχαιολογικές έρευνες και εργασίες ανήλθε στο ποσό των περίπου 336 εκ. ευρώ από συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα ΕΣΠΑ, από το υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών μέσω της δικής του διαχειριστικής αρχής. Τα ποσά αυτά πήγαν σε πρόσληψη προσωπικού, σε υλικοτεχνικό εξοπλισμό, συντηρήσεις, καταχώσεις, αναδείξεις, αποσπάσεις, δηλαδή σε όλο το αρχαιολογικό έργο.

Από το συνέδριο θα βγουν πρακτικά, που θα δημοσιευτούν σε έναν ή περισσότερους τόμους, με τις επιστημονικές συμβολές, καθώς και ένα λεύκωμα για το ευρύ κοινό με τις ομιλίες των προϊσταμένων των Εφορειών Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) που δίνουν τη συνολική εικόνα των ανασκαφών και των ευρημάτων ανά έργο.

Από την Πελοπόννησο στην Καστοριά

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε επίσης με τρεις αρχαιολόγους, που θα πραγματοποιήσουν, όπως και οι υπόλοιποι ομιλητές, σημαντικές ανακοινώσεις στο συνέδριο: Την προϊσταμένη της ΕΦΑ Αρκαδίας, Άννα Καραπαναγιώτου, τον προϊστάμενο της ΕΦΑ Κυκλάδων, Δημήτρη Αθανασούλη, καθώς και την Προϊσταμένη του Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της ΕΦΑ Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Γεωργία Στρατούλη.

«Μεγάλη πρόκληση για την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας αποτέλεσε το αρχαιολογικό υποέργο στο πλαίσιο της κατασκευής του Αυτοκινητόδρομου Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα και κλάδος Λεύκτρο-Σπάρτη που ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2008 και ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2015. Μία πρόκληση που αφορούσε όχι μόνο στη διαχείριση ενός πολυεπίπεδου προγράμματος αλλά και στο γεγονός ότι έως τότε αρχαιολογικές θέσεις ήταν γνωστές μόνο από επιφανειακές έρευνες. Η δραστηριότητά μας εστιάστηκε στην κεντρική και νοτιοδυτική Αρκαδία, στην ύπαιθρο χώρα γνωστών αρκαδικών πόλεων των ιστορικών χρόνων», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Καραπαναγιώτου, τονίζοντας ότι «μέσα από τα αποτελέσματα αναδύεται μία άλλη εικόνα για την περιοχή και καταρρίπτεται –μεταξύ άλλων– ο σχολιασμός ότι στη νοτιότερη Αρκαδία η εικόνα για τις προϊστορικές θέσεις είναι απογοητευτική».

Όπως συμπληρώνει, «ο κατάλογος των νέων θέσεων που προέκυψαν από την επίβλεψη των εκσκαφικών εργασιών σε μήκος 31 χλμ., τη διάνοιξη επιλεγμένων δοκιμαστικών τομών και τη διενέργεια ανασκαφών περιλαμβάνει πέντε θέσεις βυζαντινών χρόνων, των οποίων η έρευνα ξεκίνησε από την Εφορεία μας, συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε από την τέως 25η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, καθώς και 24 νέες θέσεις εκ των οποίων οι δώδεκα ιδιαίτερα σημαντικές για την έρευνα της αρκαδικής τοπογραφίας από την Προϊστορική περίοδο έως και την Ύστερη Αρχαιότητα».

Οι σημαντικότερες θέσεις, σύμφωνα με την προϊσταμένη της ΕΦΑ Αρκαδίας, είναι η προϊστορική εγκατάσταση στη θέση «Κλαράκι», 2,5 χλμ. περίπου νότια του Παλαιοκάστρου, στο χαμηλό παρόδιο λόφο της Κάτω Ασέας (οι έρευνες έδωσαν δύο φάσεις κατοίκησης, η πρώτη χρονολογείται μεταξύ 3100-2600 π.Χ. και η δεύτερη 2600-2300 π.Χ.) και ο οικισμός που αποκαλύφθηκε λίγο πιο έξω από το χωριό Περιβόλια, σε απόσταση 2,5 χλμ. νοτιοανατολικά της Μεγαλόπολης, με διάρκεια ζωής από τη Γεωμετρική έως τη Βυζαντινή περίοδο.

«Η πρώην 25η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ήταν ίσως η μοναδική Εφορεία η οποία είχε τρεις νομούς κι έκανε μεγάλες σωστικές ανασκαφές σε πολλά έργα ταυτόχρονα: Στην Ολυμπία οδό, δηλαδή τον άξονα Κόρινθος-Πάτρα, στον Μορέα, δηλαδή τον άξονα Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα και Σπάρτη και σε άλλα έργα όπως στο ΔΕΣΦΑ, την οδό φυσικού αερίου στη Μεγαλόπολη», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Αθανασούλης, αναφέροντας δυο από τις σπουδαιότερες θέσεις που ανασκάφηκαν:

«Η πρώτη είναι η βόρεια νεκρόπολη της υστερορωμαϊκής Κορίνθου, η οποία δείχνει και το μέγεθος της πόλης αυτή την περίοδο, με εντυπωσιακούς τάφους και σε εξαιρετικά μεγάλη έκταση. Το δεύτερο και σημαντικότερο, που αλλάζει την εικόνα για τον μεσαιωνικό χάρτη της Πελοποννήσου, είναι η ανακάλυψη των σλαβικών νεκροταφείων της Αρκαδίας. Ένα μοναδικό εύρημα στις θέσεις Μάκρη και Ασέα, ίσως το σημαντικότερο στην Πελοπόννησο τη Βυζαντινή περίοδο γιατί πλέον έχουμε απτά τεκμήρια της παρουσίας των Σλάβων. Εκείνο όμως που είναι ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι για πρώτη φορά σε αυτά τα νεκροταφεία βρήκαμε χριστιανικούς και σλαβικούς τάφους με τα ίδια κτερίσματα, το οποίο σημαίνει ότι η βυζαντινή αυτοκρατορία σταδιακά έκανε μια εκτεταμένη πολιτική εκχριστιανισμού και εξελληνισμού η οποία εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι πέτυχε διότι οι Σλάβοι αφομοιώθηκαν πλήρως», καταλήγει ο κ. Αθανασούλης.

«Στο πλαίσιο των εργασιών για την κατασκευή του έργου “Κάθετος Άξονας 45 Εγνατίας Οδού Σιάτιστα-Κρυσταλλοπηγή”, στη θέση “Τρίτα” Κορομηλιάς του Δήμου Καστοριάς, στο χρονικό διάστημα από τον Οκτώβριο 2013 μέχρι και τον Ιανουάριο 2015, ήρθε στο φως τμήμα έκτασης 2.200 τ.μ. μιας νέας παραποτάμιας νεολιθικής εγκατάστασης» σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Στρατούλη, συμπληρώνοντας ότι «η θέση –σε υψόμετρο περίπου 650 μέτρα– αναπτύσσεται στη δυτική όχθη του ποταμού Λιβαδοπόταμου (κλάδος του Αλιάκμονα), κοντά στο σημείο της συμβολής του με το μεγάλο υδρόρεμα Σουσίτσα, 7 χλμ. Δ-ΒΔ από την πόλη της Καστοριάς και 800 μ. ΝΔ από το χωριό της Κορομηλιάς».

Όπως εξηγεί η ίδια, «η έκτασή της εκτιμάται σε περίπου 30 στρέμματα», ενώ «βάσει ραδιοχρονολογήσεων, η εγκατάσταση της Κορομηλιάς χρονολογείται περίπου μεταξύ 5200-4500/4300 π.Χ. και είναι, σε μεγάλο βαθμό, σύγχρονη με τον Νεολιθικό οικισμό Αυγής, τον λιμναίο νεολιθικό οικισμό Δισπηλιού, την επίσης παραποτάμια νεολιθική εγκατάσταση Κολοκυνθού και με το γειτονικό Σπήλαιο “Πηγές Κορομηλιάς” στο γνωστό φαράγγι της περιοχής. Τα “Τρίτα” Κορομηλιάς έρχονται να προστεθούν στο προϊστορικό τοπίο της Καστοριάς, ενισχύοντας σημαντικά τις γνώσεις μας για τη νεολιθική ζωή στην περιοχή» επισημαίνει η κα Στρατούλη.

«Οι αρχαιολογικές επιχώσεις της θέσης», συνεχίζει, «χαρακτηρίζονται από την παρουσία λάκκων με ιδιαίτερη στρωματογραφία, μικρές θερμικές κατασκευές (εστίες), πλήθος λίθινων εργαλείων (τριπτά και απολεπισμένα), καθώς και μεγάλων τμημάτων ή και ακέραιων αγγείων. Οι λάκκοι είναι συνήθως κυκλικού ή ελλειπτικού σχήματος και οι διαστάσεις τους κυμαίνονται από 0,80 μ. έως 4 μ.» σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, για την ιδιαίτερη θέση που περιλαμβάνει επίσης πολυάριθμες θερμικές κατασκευές, σε σχήμα ελλειπτικό, ορθογώνιο ή πεταλόσχημο, οι οποίες εντοπίστηκαν τόσο στο εσωτερικό λάκκων, όσο και σε ανοιχτούς χώρους εκτός αυτών. «Πρόκειται για εστίες και φούρνους (με διάμετρο περ. 0,40-1 μ.) με πήλινα δάπεδα» συμπληρώνει.

Σύμφωνα, δε, με την ίδια, «η νεολιθική εγκατάσταση στα “Τρίτα” Κορομηλιάς, λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών στην περιοχή και τη σύνθεση του αρχαιολογικού υλικού της θέσης, θεωρούμε ότι δεν αποτελεί τυπικό παράδειγμα οικιστικής μονάδας. Οι λάκκοι πρέπει να είχαν σύνθετη βιογραφία, με ποικίλες, ίσως και διαφοροποιημένες στο πέρασμα των χρόνων λειτουργίες, όπως προσωρινή στέγαση και φιλοξενία δραστηριοτήτων, ή και απορριμματικές πρακτικές. Εξετάζεται το ενδεχόμενο τα “Τρίτα” Κορομηλιάς να αποτελούν μια θέση ειδικού χαρακτήρα, που οι νεολιθικοί κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, αλλά και άλλες μετακινούμενες ομάδες από τα βόρεια χρησιμοποιούσαν κατά διαστήματα, ίσως τις θερμότερες περιόδους του έτους, για την περάτωση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, π.χ. άσκηση στα παρόχθια λιβάδια της περιοχής κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων με παράλληλη αξιοποίηση των άφθονων λίθινων πρώτων υλών. Πρόκειται για θέση που θα εμπλουτίσει την αρχαιολογική έρευνα με ενδιαφέροντα στοιχεία χωροοργάνωσης και κατασκευών, που θα αποτελέσουν τροφή για σκέψη και νέες προσεγγίσεις» καταλήγει η κα Στρατούλη.