Τη λήξη της ανασκαφικής περιόδου του 2017 της αρχαιολογικής αποστολής του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, στη θέση Πραστιό-Μεσόροτσος στην επαρχία Πάφου, ανακοίνωσε το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου. Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν υπό τη διεύθυνση του δρος Andrew McCarthy, Βοηθού Καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας, Κλασικών Σπουδών και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου. Στο ανασκαφικό αυτό πρόγραμμα συνεργάζονται ειδικοί από διάφορες χώρες και φοιτητές.
Η αρχαιολογική θέση βρίσκεται γύρω από ένα βραχώδες έξαρμα στην κοιλάδα του ποταμού Διάριζου, με καταπληκτική θέα τόσο προς τα βουνά όσο και προς τη θάλασσα. Η θέση του οικισμού στην κοιλάδα αλλά και η εύκολη πρόσβαση σε ποικιλία από πρώτες ύλες είναι στοιχεία που φαίνεται να συνέβαλαν στη μακροζωία του οικισμού. Κατά τη δέκατη ανασκαφική περίοδο, η ερευνητική ομάδα διεξήγαγε ανασκαφές σε τέσσερις περιοχές, αποκαλύπτοντας κατάλοιπα που χρονολογούνται στη Νεολιθική, τη Χαλκολιθική, την Πρώιμη και τη Μέση Εποχή του Χαλκού.
Ως αποτέλεσμα της μακροζωίας της θέσης και, ως εκ τούτου, του μεγάλου βάθους στο οποίο βρίσκονται τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, οι έρευνες γίνονται με το σχηματισμό αναβαθμίδων και την αποκάλυψη στρωμάτων κατοίκησης σε μικρές εκτάσεις. Η μέθοδος αυτή επιτρέπει την εις βάθος κατανόηση των μεταβάσεων από περίοδο σε περίοδο αλλά και των αλλαγών και συνεχειών που χαρακτηρίζουν τον υλικό πολιτισμό κάθε περιόδου. Κάθε ανασκαφική περιοχή παρουσιάζει κατάλοιπα από διάφορες περιόδους παρόλο που, κατά το 2017, οι έρευνες επικεντρώθηκαν στην Προϊστορική περίοδο.
Κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο η ομάδα συνέχισε την ανασκαφή μιας σειράς από ρηχούς αποθέτες (λάκκους), αρκετοί από τους οποίους περιείχαν σπασμένα αντικείμενα που είχαν εναποτεθεί με τελετουργικό τρόπο. Το υλικό περιελάμβανε αντικείμενα από πικρόλιθο, λίθινα αγγεία, ανθρώπινα οστά και ένα θραύσμα από ανθρωπόμορφο πήλινο ειδώλιο. Το σύμπλεγμα των αποθετών βρισκόταν σε χρήση μεγάλα χρονικά διαστήματα, κατά την Ύστερη Ακεραμική Νεολιθική, την Κεραμική Νεολιθική (φάση Χοιροκοιτίας) και την Ύστερη Νεολιθική περίοδο, κατά την οποία εμφανίζεται η κεραμική. Η ανεύρεση ενός σπάνιου λίθινου αντικειμένου, κωνικού σχήματος, κοσμημένου με εγχαράξεις, επιβεβαίωσε ότι η θέση βρισκόταν σε χρήση κατά την Ακεραμική Νεολιθική (περίοδος Χοιροκοιτίας). Το αντικείμενο αυτό βρέθηκε σε δεύτερη χρήση σε στρώμα της Εποχής του Χαλκού. Τα εγχάρακτα αυτά λίθινα αντικείμενα έχουν επίσης ανευρεθεί στη γειτονική θέση Χολέτρια-Όρτος, στη Χοιροκοιτία αλλά και στην παράκτια θέση Byblus στο Λίβανο. Παρόλο που η χρήση τους δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί, τα αντικείμενα φανερώνουν επαφές μεταξύ της Κύπρου και των απέναντι ακτών, σε μια περίοδο κατά την οποία θεωρείται ότι διαμορφωνόταν ο ιδιαίτερος νεολιθικός πολιτισμός του νησιού. Το εύρημα αυτό δείχνει ότι οι κάτοικοι στη θέση Πραστιό-Μεσόροτσος διατηρούσαν σχέσεις με την απέναντι ακτή αλλά και ότι διαδραμάτισαν ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ταυτότητας του νησιού κατά την περίοδο αυτή.
Στη Μέση Χαλκολιθική περίοδο χρονολογούνται τα κατάλοιπα ενός κτιρίου με κυκλική κάτοψη. Παρόλο που οι τοίχοι βρίσκονται εκτός της υπό ανασκαφή περιοχής, έχουν αναγνωριστεί τα κατάλοιπα πεσμένης οροφής και τοίχων, ευρήματα πάνω σε δάπεδο, μια καλά διατηρημένη εστία και μια ανυψωμένη πλατφόρμα από κονίαμα η οποία ίσως ήταν χώρος ύπνου. Αναμένεται ότι τα στοιχεία αυτά θα διερευνηθούν περαιτέρω στο μέλλον.
Τα κατάλοιπα της Εποχής του Χαλκού συνεχίζουν να καταδεικνύουν ότι, κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, οι κάτοικοι προσάρμοσαν τις προηγούμενες συνήθειες της Χαλκολιθικής περιόδου και σταδιακά υιοθέτησαν νέες πρακτικές. Το 2017, η ομάδα ανακάλυψε κεραμική της περιόδου της Φιλιάς με τη χαρακτηριστική εγχάρακτη κόσμηση με μοτίβα ψαροκόκαλου, φανερώνοντας και εδώ τη μετάβαση από την Ύστερη Χαλκολιθική περίοδο στην Εποχή του Χαλκού. Οι χαρακτηριστικότερες αλλαγές όμως στον πολιτισμό και στην κοινωνία παρατηρούνται στο διάστημα μεταξύ της Πρώιμης και της Μέσης Εποχής του Χαλκού, όταν ολόκληρος ο οικισμός διαμορφώθηκε από ένα μικρού μεγέθους χωριό με ανοικτούς χώρους σε έναν πιο οργανωμένο οικισμό με αναβαθμίδες. Σε μια ανασκαφική περιοχή διατηρούνται σε καλή κατάσταση κατάλοιπα αυτών των αναβαθμίδων όπου ένας τοίχος φαίνεται να είχε ύψος μέχρι δύο ορόφους. Το στοιχείο αυτό βοηθά στο να αντιληφθούμε πώς θα έμοιαζε ο οικισμός κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού, λίγο προτού τον εγκαταλείψουν οι κάτοικοί του: ένα χωριό κτισμένο σε διάφορα επίπεδα με πυκνές αναβαθμίδες και τοίχους οι οποίοι θα φαίνονταν ιδιαίτερα ψηλοί όταν τους προσέγγιζε κανείς από τον ποταμό.
