Τοιχογραφίες του Αγίου Πανφουτίου, της Αγίας Βαρβάρας και της Αγίας Αικατερίνης (12ος αι.) σε τόξο του νότιου τοίχου, τοιχογραφίες σε άλλα σημεία (πίσω από νεότερα τόξα), οικοδομικές (κατασκευαστικές) φάσεις/αρμοί καθώς και το υπόστρωμα τριών τουλάχιστον παλαιότερων δαπέδων, στο σημείο που έγινε η ανασκαφή για τη θεμελίωση του κεντρικού κίονα, είναι τα νέα ευρήματα, που αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες της ανακαίνισης του ναού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο κατεχόμενο Λευκόνοικο, δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Διομήδης Μυριανθεύς, αρχιτέκτονας και αναστηλωτής.

Το Λευκόνοικο είναι η γενέτειρα του μεγάλου ποιητή και βάρδου της Ρωμιοσύνης, Βασίλη Μιχαηλίδη, από το θάνατο του οποίου συμπληρώθηκαν φέτος 100 χρόνια και για το λόγο αυτό γίνονται πολλές τιμητικές εκδηλώσεις σε Κύπρο και Ελλάδα. Το σπίτι του ποιητή ήταν πίσω από τον ναό του Αρχαγγέλου, ενώ σε πλάτωμα έξω από τον περίβολο του ναού βρισκόταν μέχρι το 1974 η προτομή του.

Ο κ. Μυριανθεύς, ο οποίος παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ φωτογραφίες των ευρημάτων, σημείωσε ότι ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη σημερινή του μορφή είναι αποτέλεσμα πολλών οικοδομικών φάσεων. «Η παλαιότερη (ορατή σήμερα) φάση ανάγεται στον 12ο αιώνα, υπάρχει μεσαιωνική φάση του 15ου-16ου αιώνα και φάσεις της Τουρκοκρατίας (18ος-19ος) και μετασκευές των αρχών του 20ού αιώνα», εξήγησε. Στις τοιχογραφίες στο νότιο τόξο, επειδή βρίσκονται εξωτερικά του ναού, έχει τοποθετηθεί ειδικό διάφανο κάλυμμα για προστασία. Τη γενική επίβλεψη είχε ο αρχιτέκτονας Διομήδης Μυριανθεύς και συντηρήσεις έκανε ο π. Κυριακός. Στη διάρκεια των εργασιών, στην εξωτερική νότια πλευρά του ναού αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες πέντε Αγίων, ο ένας είναι ο Παμφούτιος, οι οποίες συντηρήθηκαν και καλύφθηκαν με ειδικό γυαλί για προστασία. Αυτές χρονολογούνται μεταξύ 12ου και 16ου αιώνα.

Στο εσωτερικό του ναού συντηρήθηκε μια μεγάλη τοιχογραφία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και μια μικρότερη του Αγίου Γεωργίου (19ος και 20ος αι.) Επίσης , συντηρήθηκε η Αγία Τράπεζα, δωρεά ΚΑΛΛΗ ΚΑΙ ΣΥΖΥΓΟΥ ΚΟΥΛΑΣ (21.3.1957). Επίσης, υπήρχε ένα εξαίρετο ξυλόγλυπτο τέμπλο με παλιές βυζαντινές εικόνες.

Η ανακαίνιση του ναού, ο οποίος είχε εγκαταλειφθεί και καταστραφεί μετά το 1974 όταν έφυγαν από την κοινότητα οι Ελληνοκύπριοι, εντάσσεται στο πρόγραμμα της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για τη Διάσωση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου (ΔΤΕΔΠΚ).

Ο ναός παραδόθηκε από τον εργολάβο του έργου, Γιακούπ Τελ, στην Επιτροπή σε ειδική τελετή, στην οποία ήταν παρόντες εκτοπισμένοι από το Λευκόνοικο, η δήμαρχος Ζήνα Λυσάνδρου-Παναγίδη, ο μητροπολίτης Κωνσταντίας-Αμμοχώστου Βασίλειος, ξένοι διπλωμάτες και Τουρκοκύπριοι. Το έργο χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου με 430.000 ευρώ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Τη γενική επίβλεψη είχε ο αρχιτέκτονας Διομήδης Μυριανθέας. Για τα σχέδια βοήθησε ο Αλί Τσαγκλάρ και συντηρήσεις έκανε ο π. Κυριακός Παπαϊωακείμ.

Στην ομιλία του, ο Τουρκοκύπριος επικεφαλής της ΔΤΕΔΠΚ, Αλί Τουντζάι, είπε ότι η πολιτιστική κληρονομιά και οι διαφορετικές κουλτούρες «δεν θα έπρεπε να αποτελούν πλέον παράγοντες, που προκαλούν διαμάχη, αλλά παράγοντες για συνεργασία, ειρήνη και ευημερία των δύο κοινοτήτων της Κύπρου». Τόνισε την ανάγκη να εξαλειφθούν όλα τα εμπόδια και οι περιορισμοί, που αφορούν την πολιτιστική κληρονομιά, και να διασφαλιστεί ότι η πολιτιστική κληρονομιά δεν θα αποτελεί πλέον πρόβλημα για την Κύπρο.

«Έχει έρθει πια η ώρα για εμάς, ως Τουρκοκυπρίους και Ελληνοκύπριους, να συμφιλιωθούμε με τα ιστορικά μνημεία του τόπου αυτού», είπε και πρόσθεσε: «Το εξαιρετικό αυτό μνημείο δεν είναι πλέον κληρονομιά μόνο των Ελληνοκυπρίων, αλλά και των Τουρκοκυπρίων, που ζουν σε αυτό το όμορφο χωριό».

Ο Τάκης Χατζηδημητρίου, επικεφαλής της ελληνοκυπριακής ομάδας στην Επιτροπή, περιέγραψε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο ναός πριν από την αναστήλωση-ανακαίνιση, λέγοντας: «Αυτό το μεγαλόπρεπο κτίσμα, καλαίσθητο κι επιβλητικό, ήταν έρημο κι εγκαταλειμμένο. Στη στέγη του φύτρωσαν συκιές, φάνηκαν ρωγμές στους τοίχους, γέμισε με περιστέρια η εκκλησία και ο Αρχάγγελος από το νότιο της τοίχο να παρακολουθεί με πολλή θλίψη τη φθορά…»

Διά μέσου των μνημείων, σημείωσε ο κ. Χατζηδημητρίου, «ανακαλύπτουμε ξανά τους εαυτούς μας και την Κύπρο. Στιγμές, όμως, σαν και αυτή μας δίνουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να στοχαστούμε το νόημα της αυριανής Κύπρου, που βρίσκεται στον αλληλοσεβασμό και στην πολυπολιτισμικότητα. Ένα όραμα για μια νέα ευκαιρία στην ιστορία. Να κατανοήσουμε ότι κανένας μας δεν μπορεί να ζήσει μόνος στο νησί μας. Έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο. Και μόνο όταν είμαστε όλοι μαζί νιώθουμε πληρότητα». Έχουμε πια κατανοήσει, συνέχισε, «ότι ο δρόμος της ειρήνης και της συμφιλίωσης είναι μακρύς και δύσκολος, όμως είναι ο μόνος που σώζει ζωές και προστατεύει τα μνημεία».

Στην ομιλία του ο Τάκης Χατζηδημητρίου έκανε επίσης αναφορά στον μεγάλο ποιητή της Κύπρου, Βασίλη Μιχαηλίδη.

Η Τιτζιάνα Ζενάρο, διευθύνουσα σύμβουλος Προγράμματος Κύπρου στο Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, είπε ότι ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, με τις εντυπωσιακές αψίδες και τις καλοδιατηρημένες νωπογραφίες, μια εκ των οποίων αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των έργων συντήρησης και εκτίθεται στο χώρο, «αποτελεί πολύτιμο στοιχείο της θρησκευτικής κληρονομιάς της Κύπρου».