Δεν πρόκειται για ταξιδιωτικές αποτυπώσεις Γάλλων περιηγητών, ούτε για τεκμήρια από τη μεγάλη γαλλική αρχαιολογική ανασκαφή στους Δελφούς, στα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι ένα σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό του 1917 που εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και προέρχεται από τα γαλλικά στρατιωτικά αρχεία, με λήψεις που τράβηξαν δύο Γάλλοι στρατιώτες-φωτογράφοι ενός εκστρατευτικού σώματος 5.000 Γάλλων της συμμαχικής «Στρατιάς της Ανατολής» στην Αθήνα, προκειμένου να στηρίξει την επάνοδο του Ελευθέριου Βενιζέλου και την επίσημη είσοδο του συνόλου της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ.

Ο λόγος για την έκθεση «Αθήνα 1917. Με το βλέμμα της Στρατιάς της Ανατολής» που εγκαινιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς στις 14 Σεπτεμβρίου και φέρνει στο φως λησμονημένες εικόνες της πόλης, σκηνές του δρόμου με την καθημερινότητα των ανθρώπων της, αποκαλύπτει συνοικίες που εξαφανίστηκαν λόγω πολεοδομικών αλλαγών ή και αρχαιολογικών ανασκαφών. Φέρνει, επίσης, τον απόηχο της γαλλικής παρουσίας στην Αθήνα στις αρχές του 20ού αιώνα αλλά και την ισχυρή, ήδη από τότε, πολιτιστική παρουσία της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, η οποία διοργανώνει την έκθεση.

Το «βλέμμα της Στρατιάς της Ανατολής» που στρατοπέδευε στη Θεσσαλονίκη από το 1915 δρώντας στα Βαλκάνια στη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου αντίκρισε κατεβαίνοντας το 1917 στην Αθήνα την όξυνση του Εθνικού Διχασμού μεταξύ φιλοβασιλικών και φιλοβενιζελικών. Είχε κορυφωθεί το 1916 με τον ναυτικό αποκλεισμό που επέβαλαν οι Σύμμαχοι στην «Παλαιά Ελλάδα», προκειμένου να υποχωρήσει ο Κωνσταντίνος και με τα «Νοεμβριανά», την πρώτη ένοπλη σύγκρουση στο κέντρο της Αθήνας.

Η πρωτεύουσα πριν από εκατό χρόνια βρισκόταν στο μεταίχμιο της κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής της, λίγο πριν και από την πληθυσμιακή αλλαγή της με την έλευση των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Επαρχιώτικη Αθήνα

Στιγμές καθημερινότητας στο κέντρο της πόλης με κάρα, βοσκούς και αγελάδες στον Ναό του Ηφαίστου, πωλητές στην Πανδρόσου, πλανόδιοι πωλητές σταφυλιών, το Πάσχα του 1917, δρόμοι στα Αναφιώτικα, κομψές Αθηναίες, εμφανίζονται στην πρώτη ενότητα της έκθεσης. «Βλέπουμε κάποια πορτρέτα Αθηναίων της εποχής στα οποία παρατηρούμε ότι υπάρχει ένα είδος, θα έλεγα, επαρχιακής αυθεντικότητας. Η Αθήνα είναι πρωτεύουσα ενός κράτους με μεγάλα μνημεία κ.λπ. κι από την άλλη εξακολουθεί και είναι μία πόλη με έναν επαρχιώτικο ρυθμό ζωής. Να βλέπουμε ζώα στην Ακαδημίας και Πανεπιστημίου μάς φαίνεται κάπως με τη σημερινή ματιά» σχολιάζει ο Τάσος Αναστασιάδης, υπεύθυνος των Σύγχρονων Σπουδών της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, δίνοντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ κάποια «κλειδιά» της έκθεσης που διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες.

Προπαγανδιστικό υλικό

Στη δεύτερη ενότητα βλέπουμε «Ημέρες πολέμου», μέσα από φωτογραφίες που τραβήχτηκαν για προπαγανδιστικούς λόγους. Φυσικά και δεν πρόκειται για τουρίστες που τραβούν φωτογραφίες σε μια ταραγμένη και φορτισμένη ιστορική εποχή. Το πολυβόλο των Γάλλων συμμάχων είναι στημένο πάνω στην Ακρόπολη, σκοπιές περιπολούν πάνω και γύρω από τον Ιερό Βράχο, αξιωματικοί επιθεωρούν, ο Γάλλος στρατηγός ξεναγείται στην Ακρόπολη, στρατιωτικές σκηνές είναι στημένες στο ιερό του Διονύσου. Ένας φαντάρος μπαλώνει τη στολή του καθισμένος πάνω σε αρχαίο βωμό.

Κλασικισμός, νεοκλασικισμός, σύγχρονη πρωτεύουσα

Η έκθεση ολοκληρώνεται με την ενότητα «Κλασική Αθήνα, σύγχρονη πρωτεύουσα, ξεχασμένες όψεις».

«Αυτοί οι δύο Γάλλοι φωτογράφοι-στρατιώτες βρίσκονταν πριν στην Θεσσαλονίκη και είχαν συνηθίσει σε μια “ανατολίτικη” πόλη, αρκετά πολυπολιτισμική» επισημαίνει ο κ. Αναστασιάδης. «Φτάνουν στην “κλασική” Αθήνα και την ανακαλύπτουν. Είναι οι τελευταίες στιγμές που βλέπουμε αυτή την κλασική Αθήνα του 19ου αιώνα. Γιατί το 1917 είναι η πρώτη χρονιά που αρχίζει να κτίζεται πολυκατοικία με μπετόν στην Ελλάδα. Βρισκόμαστε πέντε χρόνια πριν αρχίσουν να καταφτάνουν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες κι αλλάξει πολεοδομικά τελείως η πόλη. Οπότε είναι, ίσως, το τελευταίο μεγάλο corpus των φωτογραφιών της Αθήνας πριν μετασχηματιστεί σε πρωτεύουσα του 20ού αιώνα».

Ένα ποδήλατο ακουμπισμένο στον ναό της Απτέρου Νίκης διακρίνεται στη φωτογραφία πίσω από τους στρατιώτες. Μάλιστα στην έκθεση «υπάρχει το γράμμα ενός εκ των δύο φωτογράφων προς την υπηρεσία του, από την οποία ζητά να του αγοράσει ένα ποδήλατο για να γυρίζει την Αθήνα και να φωτογραφίζει. Πολύ “γενναιόδωρα” η υπηρεσία τού απαντά ότι έδωσε τα χρήματα να το αγοράσει κι έτσι βρέθηκε μ’ ένα μεταχειρισμένο ποδήλατο για τη δουλειά του».

Οι 110 φωτογραφίες της έκθεσης και τα δύο κινηματογραφικά φιλμ παρουσιάζονται στο πλαίσιο ενός πενταετούς ερευνητικού προγράμματος, για τους εορτασμούς της εκατονταετηρίδας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το υλικό προέρχεται από δύο πηγές: την Établissement de Communication et de Production Audiovisuelle de la Défense και την Médiathèque de l’Architecture et du Patrimoine.

Η έκθεση που διοργανώνει η Γαλλική Σχολή Αθηνών στο Μουσείο Μπενάκη – Κτήριο Πειραιώς Πειραιώς θα διαρκέσει έως τις 12 Νοεμβρίου. Την επιστημονική επιμέλεια έχουν ο Τάσος Αναστασιάδης και η Λένα Κορμά και τη σκηνογραφική επιμέλεια ο Παύλος Θανόπουλος.

Στην ιστοσελίδα της έκθεσης υπάρχει κι ένα κουίζ για όποιον Αθηναίο θέλει να δοκιμάσει τις γνώσεις του και να δει από τις φωτογραφίες της εποχής αν μπορεί να αναγνωρίσει το χώρο.