Το ημερολόγιο στον τοίχο γράφει «4 Αυγούστου 1917». Έχει αφόρητη ζέστη, που την κάνει κάπως πιο υποφερτή ο Βαρδάρης, σηκώνοντας κάθε τόσο στον αέρα τα καλοκαιρινά καπέλα κυρίων και κυριών. Στη δυτική γωνία τής τότε Πλατείας Ολύμπου (σήμερα Ελευθερίας), οι θαμώνες του περίφημου ζυθοπωλείου «Όλυμπος», στο ισόγειο του ξενοδοχείου «Όλυμπος Παλλάς», απολαμβάνουν τη μπίρα τους με θέα τον Θερμαϊκό. Ο παρατηρητής ακούει διάφορες γλώσσες, καθώς στην αίθουσα υπάρχουν άνθρωποι πολλών διαφορετικών εθνικοτήτων. Παραδίπλα τους, στη χτισμένη μόλις δύο χρόνια πριν επέκταση του ίδιου ξενοδοχείου, οι συζητήσεις μεταξύ των επιχειρηματιών και των διανοούμενων της πόλης ανάβουν, ενώ λίγο πιο εκεί ορθώνεται μεγαλοπρεπές το «Σπλέντιτ Παλάς», καινούργιο ακόμη (είχε χτιστεί το 1907) και υπερπολυτελές, που συγκεντρώνει στα καφέ, τα εστιατόρια και τις αίθουσες ψυχαγωγίας του την αριστοκρατία της πόλης, πολιτικούς και εύπορους επισκέπτες.

Η κοσμοπολίτισσα και πολυεθνική Θεσσαλονίκη ζει ένα ακόμη ζεστό και άνυδρο καλοκαίρι, σε ρυθμούς θερινής ραστώνης για τους εύπορους, που απολαμβάνουν δροσερά ροφήματα κι ελαφριά γεύματα στα καφέ και τα εστιατόριά της, και σε ρυθμούς… ιδρώτα για τους φτωχούς της, οι οποίοι δουλεύουν άοκνα όπως πάντα, σε μια πόλη που λιώνει από τη ζέστη. Οι περισσότεροι χαίρονται για την ανακούφιση που δίνει ο Βαρδάρης, απομακρύνοντας την υγρασία που κάνει την ατμόσφαιρα αποπνικτική, αλλά ουδείς από τους κατοίκους και τους επισκέπτες της Θεσσαλονίκης μπορεί να φανταστεί τι θα ακολουθήσει την επόμενη ημέρα – για την ακρίβεια μέσα στις επόμενες ώρες. Στις 5 Αυγούστου του 1917 (με το Ιουλιανό ημερολόγιο και στις 18 με το Γρηγοριανό), ημέρα Σάββατο, λίγες ώρες μετά το μεσημέρι, ξεσπά η πυρκαγιά που άλλαξε για πάντα τη φυσιογνωμία της πόλης – και όχι μόνο.

Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη Μεγάλη Πυρκαγιά και η Θεσσαλονίκη των παραμονών της φωτιάς «ανασταίνεται» στην 82η ΔΕΘ, χάρη στη σύμπραξη ομάδας πολιτών και φορέων. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΘ-Helexpo AE, Κυριάκος Ποζρικίδης, στο Διεθνές Εκθεσιακό και Συνεδριακό Κέντρο Θεσσαλονίκης, που θα φιλοξενήσει την 82η ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο, έχει ήδη αρχίσει να στήνεται σε κλίμακα μέρος του παραλιακού μετώπου της πόλης εν έτει 1917, το οποίο με τη λήξη της έκθεσης… θα παραδοθεί πραγματικά στις φλόγες (όπως έγινε και στο Λονδίνο, όπου μια ρέπλικα της πόλης του 17ου αιώνα παραδόθηκε επίσης στις φλόγες κατά την επέτειο της Μεγάλης Πυρκαγιάς της πόλης του 1666).

«Δημιουργούμε τρισδιάστατη μακέτα του παραλιακού μετώπου πριν από την πυρκαγιά, βασισμένη σε φωτογραφίες της εποχής. Η μακέτα, που στήνεται ήδη στο περίπτερο 16, θα έχει μήκος 30 μέτρων, ενώ σε κάποια σημεία το ύψος της θα φτάνει μέχρι και στα τέσσερα μέτρα. Η μακέτα σχεδιάζεται πολύ προσεκτικά, καθώς στη διάρκεια της ΔΕΘ και σε συνεργασία με εξειδικευμένους επαγγελματίες, πίσω από τα κτίρια, που είναι φτιαγμένα από ειδικό μουσαμά, θα βγαίνουν καπνοί και “φλόγες”. Την τελευταία ημέρα της έκθεσης, θα κάψουμε τη μακέτα, όπως έκαναν και στο Λονδίνο για την επέτειο της δικής τους μεγάλης πυρκαγιάς», αποκαλύπτει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ποζρικίδης και προσθέτει ότι σχεδιάζονται και δρώμενα, με ηθοποιούς με κοστούμια εποχής κ.λπ.

Για να αναστηθεί η Θεσσαλονίκη των παραμονών της πυρκαγιάς θα συνεργαστεί μεγάλη ομάδα ανθρώπων. Οι βασικοί συντελεστές ωστόσο, εκτός από τη ΔΕΘ-Helexpo ΑΕ, είναι –σύμφωνα με τον κ. Ποζρικίδη– η «Παράλλαξη» και η αντιδημαρχία Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, ενώ το ατμοσφαιρικό σκηνικό της μακέτας επιμελείται ο γνωστός σκηνογράφος και σχεδιαστής κοστουμιών Γιάννης Κατρανίτσας.

Στις φωτογραφίες από τη μακέτα, που έθεσε στη διάθεση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ποζρικίδης, τα υπέροχα ιστορικά κτίρια της πόλης ορθώνονται μεγαλοπρεπή, «ανυποψίαστα» για την καταστροφή της επόμενης μέρας. Το «Όλυμπος Παλάς» και το «Σπλέντιντ», παγωμένα στο χρόνο και στον μουσαμά, εξακολουθούν να ανοίγουν τις περίτεχνες πόρτες τους σε κατοίκους και επισκέπτες της θερινής Θεσσαλονίκης. Δίπλα τους φαίνεται ένα κτήριο του οποίου η επιγραφή χαρακτηριστικά αναγράφει «ΣΤΑΙΝ’Σ ΟΡΙΕΝΤΑΛ ΣΤΟΡΕΣ ΛΙΜΙΤΕΤ», το οποίο έμεινε στην ιστορία ως το μοναδικό στην πλατεία Ελευθερίας (τότε Ολύμπου), που ως εκ θαύματος δεν καταστράφηκε.

Σημειώνεται ότι η φωτιά, που ξεκίνησε από ένα φτωχικό σπίτι προσφύγων στη διεύθυνση Ολυμπιάδος 3, στη συνοικία Μεβλανέ, προκλήθηκε –σύμφωνα με τις έρευνες που ακολούθησαν– από σπίθα της φωτιάς μιας κουζίνας, η οποία έπεσε σε παρακείμενη αποθήκη με άχυρο. Οι φλόγες, που «καβάλησαν» τον Βαρδάρη και εξαπλώθηκαν με ταχύτητα ακόμη και σε πανιά πλοιαρίων μέσα στη θάλασσα, κατέστρεψαν έκταση άνω του ενός –κατά άλλες πηγές ενάμισι– τετραγωνικού χιλιομέτρου, κατέκαψαν μεταξύ άλλων 9.500 κτίρια, 16 συναγωγές, 12 τζαμιά και τρεις χριστιανικούς ναούς και σε μόλις 32 ώρες άφησαν άστεγους (και χωρίς καμία περιουσία) πάνω από 70.000 ανθρώπους, κατά κύριο λόγο Εβραίους. Το ύψος των υλικών ζημιών υπολογίστηκε σε 8.000.000 χρυσές λίρες. Τα ερείπια των σπιτιών, λένε, κάπνιζαν για εβδομάδες και οι άνθρωποι έφτυναν μαύρο σάλιο για μέρες…