Ένα συναρπαστικό «ταξίδι» στο Εργαστήριο Αρχαιολογίας Malcom H. Wiener της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA) και στους αρχαιολογικούς θησαυρούς από τις ανασκαφές του Φαληρικού Δέλτα που μελετώνται εκεί, είχαν την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν την περασμένη Πέμπτη άνθρωποι του Τύπου.

Το «δώρο» της επίσκεψης προήλθε από τις Διεθνείς Σχέσεις Πολιτισμού και την πρόεδρό τους, Ζωζώ Λιδωρίκη, που με αφορμή τα 25 χρόνια από την ίδρυση του οργανισμού, θέλησε να κάνει κάτι διαφορετικό: Μια γνωριμία με τα μοναδικά ευρήματα των ανασκαφών του Φαλήρου που ανακαλύφθηκαν τη διετία 2012-2013, δηλαδή πριν από την ανέγερση του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σ. Νιάρχος, αλλά και με την εντυπωσιακή επιστημονική έρευνα, μελέτη και ανάλυση που συντελείται στο πρωτοπόρο εργαστήριο.

Το εργαστήριο Malcolm H. Wiener, που πρόσφατα μετακόμισε σε νέες αίθουσες, πλήρως εξοπλισμένες με προηγμένα τεχνολογικά όργανα, έλαβε πριν από ένα χρόνο την άδεια να μελετήσει το σκελετικό υλικό από το νεκροταφείο του Φαλήρου – µια από τις πιο σημαντικές νεκροπόλεις της Αττικής της Αρχαϊκής περιόδου. Το νεκροταφείο χρησιμοποιήθηκε σχεδόν επί τρεις αιώνες, από τα τέλη του 8ου ως τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., φέρνοντας στην επιφάνεια περισσότερες από 1.500 ταφές, μεταξύ των οποίων 400 περίπου ενταφιασμούς βρεφών και παιδιών σε κεραµικά αγγεία (εγχυτρισμοί).

Οι ταφές βρέθηκαν διάσπαρτες στο χώρο και είναι διαφόρων τύπων, με τις περισσότερες, περίπου το 65%, να αφορούν λακκοειδείς τάφους, δηλαδή απλά ορύγματα στο έδαφος, λιγότερους εγχυτρισμούς και ακόμα λιγότερες πρωτογενείς πυρές, λάρνακες και ταφές σε κιβωτιόσχημους τάφους, ενώ εντοπίστηκαν και κάποιες ταφές ζώων, όπως αλόγων.

Τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα, ωστόσο, ήταν οι «αποκλίνουσες» ταφές, αυτές που ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα, με εξέχουσες τις ταφές των βιαιοθανάτων, δηλαδή ανθρώπων που βρήκαν βίαιο θάνατο. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και οι πιο πρόσφατοι «Δεσμώτες», οι 80 αλυσοδεμένοι που εντοπίστηκαν χωρισμένοι σε τρία ορύγματα και οι οποίοι πέρσι συμπεριλήφθηκαν στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα από το αμερικανικό περιοδικό Archaeology. Κι αν οι «Δεσμώτες» παραμένουν αμετακίνητοι στο Φαληρικό Δέλτα, όπως αποφάσισε το υπουργείο Πολιτισμού μετά από γνωμοδότηση του ΚΑΣ, δεν συμβαίνει το ίδιο με εκατοντάδες άλλους νεκρούς.

Το σκελετικό υλικό από 1.067 ταφές μεταφέρθηκε στο εργαστήριο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα πριν από ένα χρόνο, με σκοπό τη συντήρηση και μελέτη του. Μια δουλειά μεγάλης λεπτομέρειας και αφοσίωσης, καθώς πολλοί από τους σκελετούς έχουν έρθει μέσα σε μπλοκ, δηλαδή μαζί με το χώμα τους. Έτσι, η ανασκαφή τους ουσιαστικά μεταφέρεται στο εργαστήριο, όπου Έλληνες και Αμερικανοί συντηρητές και φοιτητές, μαζί με μια διεθνή διεπιστημονική ομάδα από βιοαρχαιολόγους, ζωοαρχαιολόγους, παλαιοβοτανολόγους κ.ά., καλούνται να φέρουν σε πέρας ένα τιτάνιο έργο: Να συντηρήσουν, να μελετήσουν και να αναλύσουν ένα τεράστιο αριθμητικά υλικό ιδιαίτερης σημασίας, που θα εμπλουτίσει τις γνώσεις μας σε πολλά επίπεδα.

Τι αναμένεται να βρουν οι ειδικοί του εργαστηρίου; Πληροφορίες για τις διατροφικές συνήθειες, τις αρρώστιες, τα τραύματα και οτιδήποτε άλλο έχει πιθανόν «εντυπωθεί» στα οστά των ανθρώπων που έζησαν τις μακρινές εκείνες εποχές. Επίσης, απαντήσεις σε ερωτήματα όπως για το αν προέρχονταν από την περιοχή ή από κάπου μακρύτερα, αν είχαν συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους, ακόμα και αν σώζονται παθογόνοι οργανισμοί που μπορεί να προκάλεσαν λοιμώδεις νόσους ή επιδημίες. Θα μάθουμε τις ηλικίες και τα φύλα τους, πότε ακριβώς πέθαναν, αλλά και την κοινωνική διαστρωμάτωση της κοινωνίας που έζησαν, αν υπήρχε, αν κάποιοι από αυτούς έζησαν σε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης από άλλους.

Άραγε θα απαντηθούν και πιο ειδικά ερωτήματα, όπως το αν πρόκειται για επίδοξους ανατροπείς αριστοκρατικών καθεστώτων της εποχής, σύμφωνα με την εκδοχή που συσχετίζει κάποιους από τους βιαιοθάνατους με το Κυλώνειο άγος, ή με αντίστοιχα γεγονότα των τελών του 7ου αι. π.Χ.; Πιθανόν ναι, όταν συσχετιστούν οι πληροφορίες που θα συναχθούν. Είναι όμως πολύ νωρίς ακόμα για συμπεράσματα κάθε τύπου, καθώς η έρευνα απαιτεί τουλάχιστον πέντε χρόνια μέχρι να ολοκληρωθεί. Ως τότε πάντως, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επισκέπτονται την ιστοσελίδα του «Φαληρικού Βιοαρχαιολογικού Προγράμματος» (Phaleron Bioarchaeological Project), που προς το παρόν είναι στα αγγλικά, αργότερα όμως θα προσφέρεται και στα ελληνικά.

Η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα βρίσκεται στην οδό Σουηδίας 54, στο Κολωνάκι. Ιδρύθηκε το 1881, όταν η περιοχή θεωρούνταν πολύ μακριά από το κέντρο της πόλης. Είναι καταρχάς ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, που εισάγει μεταπτυχιακούς και προπτυχιακούς φοιτητές, αλλά και δασκάλους, στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μνημεία του ελληνικού πολιτισμού κατά τη διάρκεια ετήσιων και θερινών προγραμμάτων. Επίσης, μεταξύ άλλων διενεργεί ανασκαφές σε δύο από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις του αρχαίου κόσμου –στην Αρχαία Κόρινθο και την Αγορά– δημοσιεύει επιστημονικές μονογραφίες και μελέτες, ενώ χάρη στις δύο διεθνούς φήμης βιβλιοθήκες της, τη Βιβλιοθήκη Blegen και τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, η σχολή αποτελεί έναν εξαιρετικό χώρο μελέτης για φοιτητές και ερευνητές με ευρύ πεδίο έρευνας.

Το Εργαστήριο Wiener στοχεύει να γίνει ένα διαπρεπές Κέντρο Αρχαιολογικής Επιστήµης, αφιερωµένο στη μελέτη του ελληνικού κόσμου από την αρχαιότητα ως σήμερα, αλλά και στην αλληλεπίδρασή του µε τον υπόλοιπο αρχαίο κόσμο. Όσον αφορά το «Φαληρικό Βιοαρχαιολογικό Πρόγραμμα», μια οµάδα κορυφαίων βιοαρχαιολόγων που εκπροσωπούν το Εργαστήριο Wiener και την Αµερικανική Σχολή, καθοδηγούµενων από την καθηγήτρια Jane Buikstra του Arizona State University σε συνεργασία µε την Dawnie Steadman, διευθύντρια του Forensics Laboratory of the University of Tennessee, έχει αναλάβει τη διαχείριση της μελέτης και την επιστηµονική ανάλυση των σκελετικών λειψάνων του Φαλήρου.

Φυσικά δεν θα πρέπει να παραλειφθεί το γεγονός ότι η ανασκαφή στο Φαληρικό Δέλτα έγινε με υποδειγματικό τρόπο από τους αρχαιολόγους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, με υπεύθυνη την προϊσταμένη της, Δρα Στέλλα Χρυσουλάκη, με την οποία το Εργαστήριο έχει εξαιρετική συνεργασία, όπως ειπώθηκε και στην εκδήλωση.

Οι Διεθνείς Σχέσεις Πολιτισμού στοχεύουν στην προβολή του ελληνικού πολιτισμού σε πανευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ο οργανισμός από την αρχή έχει ενσωματώσει τα προσωπικά αρχεία ατόμων που έχουν διαπρέψει στον 20ό αιώνα: Το θεατρικό και δημοσιογραφικό αρχείο «Αλέκος Λιδωρίκης», το προσωπικό αρχείο του ηθοποιού και σκηνοθέτη Κώστα Μουσούρη (ιστορικά από το ομώνυμο θέατρο στην Αθήνα) και το αρχείο του Οδυσσέα Δημητριάδη, συνθέτη και μαέστρου του Θεάτρου Μπολσόι της Μόσχας.