Ποια σχέση έχει ο χορός φλαμένκο με ένα νομισματικό μουσείο; Πώς συνδιαλέγονται φωτογραφίες γέννας από το Ρατζαστάν της Ινδίας με τα εκθέματα ενός επιγραφικού μουσείου; Υπάρχει σύγχρονη αρχαιολογία και, αν ναι, πώς συνδυάζεται καλλιτεχνικά με ένα αρχαιολογικό μουσείο; Τα παραπάνω δεν είναι ρητορικά ερωτήματα, αλλά προτάσεις τέχνης στο πλαίσιο της documenta 14 που απασχόλησαν τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου.

Ήταν αρκετά τα αιτήματα των καλλιτεχνών που έφτασαν στο ΚΑΣ, από το οποίο ζητήθηκε η γνωμοδότηση για την υλοποίησή τους στο Νομισματικό, το Επιγραφικό, το Εθνικό Αρχαιολογικό, καθώς και το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Έτσι πρώτα από όλους, τα μέλη του Συμβουλίου πήραν μια γεύση από ό,τι θα ακολουθήσει το επόμενο διάστημα, από τον Απρίλιο ως τον Ιούλιο, οπότε θα διεξαχθεί στην Αθήνα μία από τις σημαντικότερες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στον κόσμο, η documenta 14, η οποία για πρώτη φορά στην ιστορία της πραγματοποιείται εκτός της έδρας της, που είναι το Κάσελ της Γερμανίας.

Όλες οι προτάσεις πήραν τη θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου, άλλες κατά πλειοψηφία, άλλες ομόφωνα. Για παράδειγμα, κατά πλειοψηφία «πέρασαν» οι δράσεις που θα διοργανωθούν στο Νομισματικό Μουσείο. Μεταξύ αυτών, ήταν το τριήμερο δρώμενο με τίτλο «Farsa Monea» (18-20 Απριλίου), που περιλαμβάνει τρεις περφόρμανς, μία κάθε μέρα, από τις 17.00 έως τις 21.00. Σε αυτό θα συμμετέχουν ο χορευτής φλαμένκο Israel Galvan, ο μουσικός Nino de Elche, ο καλλιτέχνης-χορογράφος Pedro G. Romero, οι προσκεκλημένοι καλλιτέχνες Alejandro Rojas-Marcos (πιανίστας) και η Βυζαντινή Χορωδία του Δήμου Αγίας Βαρβάρας, που θα δώσουν το δικό τους ηχόχρωμα σε διαφορετικές αίθουσες και σημεία του μουσείου.

Στο πλαίσιο του τριήμερου δρώμενου, θα διεξαχθεί επίσης μια περιοδική-θεματική έκθεση νομισμάτων και μολύβδινων συμβόλων (συνολικά 70) από τις συλλογές του Νομισματικού Μουσείου, η οποία θα «ταξιδέψει» και στο Κάσελ.

«Ο χορός φλαμένκο στο πλατύσκαλο του δευτέρου ορόφου πάνω σε αναπαραγωγές νομισμάτων, πώς συνδέεται με το περιεχόμενο του μουσείου;», ήταν το ερώτημα μελών. Υπάρχουν αναπαραστάσεις σε νομίσματα, που έχουν αντιστοιχίες με πτυχές της ιστορίας του χορού, ανέφεραν οι εκπρόσωποι της documenta οι οποίοι παρευρέθηκαν στη συνεδρίαση. Δύο από τα μέλη, πάντως, δεν πείστηκαν, θεωρώντας ότι η επιλογή του Νομισματικού Μουσείου δεν συνδέεται με το περιεχόμενο του δρώμενου και ο χώρος δεν προσφέρεται για την ανάπτυξή του.

Το Επιγραφικό Μουσείο επέλεξε η καλλιτέχνιδα Gauri Gill για να παρουσιάσει φωτογραφική έκθεση. Συνολικά 44 φωτογραφίες από τέσσερις διαφορετικές συλλογές της θα «συνομιλήσουν» με τα αρχαία εκθέματα. Τα έργα της υπογραμμίζουν τη σημασία της γραφής ως μέσου αποκρυστάλλωσης του ανθρώπινου λόγου και αναδεικνύουν την προσπάθεια νομάδων της ερήμου, όπως οι Jogi της Ινδίας, να διεκδικήσουν το δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Με τις φωτογραφίες που απεικονίζουν σχέδια ντόπιων καλλιτεχνών, τα οποία προβάλλονται στους τοίχους των σχολείων για να βοηθήσουν στη διδασκαλία των παιδιών, δεν υπήρχαν απορίες, καθώς ο συσχετισμός ήταν φανερός. «Εκείνες, όμως, που δείχνουν τον τοκετό γυναίκας πάνω στο χωμάτινο πάτωμα καλύβας, με τη βοήθεια μαίας, τι σχέση έχουν με ένα επιγραφικό μουσείο;», αναρωτήθηκαν κάποιοι. Η έκθεση των φωτογραφιών από τη συλλογή Birth Series της καλλιτέχνιδας στην αίθουσα με τις επιτύμβιες στήλες παιδιών που πέθαναν πρόωρα, ίσως κατά τη γέννησή τους, έχουν σύνδεση, ανέφεραν οι εκπρόσωποι της documenta, πείθοντας τα μέλη του Συμβουλίου.

Υπάρχει σύγχρονη αρχαιολογία; Στο πλαίσιο της εννοιολογικής τέχνης (conceptual art), όλα γίνονται. Ο Ρουμάνος καλλιτέχνης Daniel Knorr περιέγραψε ο ίδιος την ιδέα του στο ΚΑΣ, φέρνοντας στο Συμβούλιο τη δική του «αρχαιολογική» ματιά. Ακολουθώντας ένα πρότζεκτ το οποίο υλοποιεί εδώ και μια δεκαετία, συγκέντρωσε σύγχρονα αθηναϊκά «σκουπίδια», όπως αποκόμματα εφημερίδων, κορδόνια, κονκάρδες, φτηνά κοσμήματα, πατημένα κουτάκια αναψυκτικών κ.ά., με σκοπό να αποτυπώσει τα ίχνη τους σε βιβλία, οι άσπρες σελίδες των οποίων θα περιλαμβάνουν και τα πραγματικά αντικείμενα. «Μα είναι τέχνη αυτό;», αναρωτήθηκε μέλος του Συμβουλίου. «Είναι ο πιο ειλικρινής από όλους», ανταπάντησε κάποιο άλλο. Επιπλέον ειπώθηκε ότι ο καλλιτέχνης, στο πλαίσιο της τέχνης του, θέλει να συγκρίνει τα σύγχρονα «σκουπίδια» με τα ευρήματα των ανασκαφών, που δεν είναι μόνο ειδώλια ή νομίσματα, αλλά μπορεί να είναι τμήματα αγγείων, καρφιών, λεπίσματα οψιδιανού κ.ά.

Οι αντιρρήσεις ξεπεράστηκαν. Έτσι το παραπάνω πρότζεκτ θα παρουσιάζεται για μία ώρα κάθε μέρα, από τον Απρίλιο έως τον Ιούλιο, στο αίθριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, κοντά στη σκάλα καθόδου από τη μόνιμη έκθεση. Εκεί, θα τοποθετηθούν δυο τραπέζια, το ένα για την έκθεση των προς εκτύπωση αντικειμένων και το άλλο για την παρουσίαση του βιβλίου. Μια υδραυλική πρέσα, αθόρυβη και χειροκίνητη, θα παρουσιάζει τον τρόπο εκτύπωσης του βιβλίου, ενώ θα γίνεται και προβολή ψηφιακού υλικού. Το όλο εγχείρημα ξεκίνησε ο καλλιτέχνης το 2007 στη Ρουμανία και έκτοτε έχει παρουσιαστεί και σε άλλες χώρες.

Ιδρυτικό μέλος του καλλιτεχνικού κινήματος Fluxus, που συνδύασε πολλές διαφορετικές μορφές τέχνης και αναπτύχθηκε κυρίως τις δεκαετίες του ’50 και ’60, ήταν ο Ben Patterson, ο οποίος πέθανε το 2016 σε ηλικία 82 ετών. Μουσικός και καλλιτέχνης, το έργο του συνδύαζε τον ήχο, τις εικαστικές τέχνες και την περφόμανς. Μια ηχητική εγκατάσταση (sound installation) του σημαντικού καλλιτέχνη θα παρουσιαστεί στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, στο πλαίσιο της documenta, με τίτλο που είναι παραφθορά αφρικανικής παροιμίας. Ονομάζεται «When the elephants fight, it is the frog that suffers» (όταν παλεύουν οι ελέφαντες είναι ο βάτραχος αυτός που υποφέρει) και περιλαμβάνει εναλλασσόμενους ήχους βατράχων, αλλά και ανθρώπινων φωνών που μιμούνται βατράχια, διαβάζουν παροιμίες, καθώς και αποσπάσματα από την κωμωδία του Αριστοφάνη «Βάτραχοι».

Η επιλογή του χώρου, στην τεχνητή λίμνη στον κήπο του μουσείου, πίσω από το Μέγαρο της Δούκισσας Πλακεντίας, προβλημάτισε τα μέλη καθώς συνδεόταν, κατά τους διοργανωτές, με το Βατραχονήσι. Το νησάκι του Ιλισού, όμως, δεν βρισκόταν εκεί, αλλά χαμηλότερα, κοντά στην Αγία Φωτεινή. Μετά από συζήτηση, ωστόσο, με τον επιμελητή της documenta, δόθηκαν οι κατάλληλες διευκρινίσεις σχετικά με την πολιτική και κοινωνική χροιά του έργου, που ξεπερνά την ακρίβεια της τοπογραφίας. Έτσι η πρόταση, όπως και η προηγούμενη, «πέρασε» ομόφωνα από το ΚΑΣ.