Με αφορμή τη συμπλήρωση εννέα μηνών από τον αναπάντεχο χαμό του επιτίμου εφόρου Ακροπόλεως, Πέτρου Καλλιγά, οι αρχαιολόγοι που εργάστηκαν πολύ στενά μαζί του στο έργο της αρχαιολογικής έρευνας για την κατασκευή του σταθμού του Μετρό «Ακρόπολις» διατυπώνουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
Τα κείμενα, που παρατίθενται κατά αλφαβητική σειρά, υπογράφουν οι: Έλενα Κασσωτάκη, Ανδρομάχη Κατωπόδη, Χρήστος Κοντοχρήστος, Τάκης Μαρινάκης, Μαρία Μουγνάι, Ιωάννα Παπαλόη, Ειρήνη Πουπάκη, Χαρά Χαραμή και Βάσω Χριστοπούλου (σημ. 1).
Η συγγραφή του υπηρεσιακού βιογραφικού και του καταλόγου των δημοσιεύσεων του εκλιπόντος οφείλεται στην Ιωάννα Παπαλόη. Οι συγγραφείς ευχαριστούν την κυρία Ελένη Καλλιγά, κόρη του εκλιπόντος, για τη βοήθειά της στη συμπλήρωση του καταλόγου αυτού και για τη βοήθειά της εν γένει.
Υπηρεσιακό βιογραφικό του Πέτρου Γ. Καλλιγά (1934-2016)
1961-1962: Υπηρετεί ως επιστημονικός βοηθός στην Εφορεία Ακροπόλεως-ανασκαφή Ιερού Διονύσου στη Νότια Κλιτύ της Ακρόπολης. Επιστημονικός βοηθός στη Β΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και στην 1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Από το 1963 μόνιμος υπάλληλος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας
1963-1973: Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Η΄ Αρχαιολογική Περιφέρεια-Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιονίων Νήσων.
Διενήργησε ανασκαφικές έρευνες στην Κέρκυρα (στο Ηραίο και στο τέμενος του Απόλλωνα, στην Αγορά της αρχαίας πόλης και στο Ιερό της Αρτέμιδας στη Γαρίτσα). Επεσήμανε κτήριο της εποχής του Ηρώδου του Αττικού κοντά στο λεγόμενο λιμάνι του Αλκινόου. Εντόπισε άγνωστες μέχρι τότε θέσεις στο νησί της Λευκάδας (δίδυμο σπήλαιο Χοιρότρυπας, Φρύνι). Συσχετίζοντας αποσπασματικά δεδομένα παλαιών ανασκαφών στην Κεφαλληνία με έρευνες που πραγματοποίησε ο ίδιος (Κράνη, Πρόννοι) προχώρησε σε μία συνθετική παρουσίαση της Προϊστορικής και Πρωτογεωμετρικής περιόδου στο νησί.
Παράλληλα εργάστηκε για τον εμπλουτισμό της Συλλογής και τη δημιουργία νέας πτέρυγας στο Μουσείο της Κέρκυρας και προετοίμασε τις επανεκθέσεις στα πληγέντα από τους σεισμούς του 1953 Μουσεία Ιθάκης, Αργοστολίου και Λευκάδας.
1973-1979: Επιμελητής Αρχαιοτήτων στη Συλλογή Χαλκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Κατέγραψε και μελέτησε σύνολα μετάλλινων ευρημάτων (σκευών, εργαλείων, οπλισμού, αγαλματίων, ενεπίγραφων ελασμάτων) από την Πελοπόννησο, την Ήπειρο τη Θεσσαλία και τα Επτάνησα.
1979-1983: Έφορος Αρχαιοτήτων – Προϊστάμενος της ΙΑ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Εύβοιας.
Ανέλαβε την οργάνωση της νεοσυσταθείσας τότε Εφορείας Αρχαιοτήτων Εύβοιας και Σκύρου. Πραγματοποίησε ανασκαφές στην Αγορά της αρχαίας Ερέτριας και στη Χαλκίδα.
Από το1981, Διευθυντής της ελληνοβρετανικής ανασκαφής στο Λευκαντί, καρπός της οποίας υπήρξε το τρίτομο έργο Lefkandi II. Μελέτησε ιδιαίτερα τον πολιτισμό της πρώιμης εποχής του Σιδήρου στην Εύβοια και τα Επτάνησα, συσχετίζοντάς τον ταυτόχρονα με τα δεδομένα της περιόδου αυτής από όλον τον Ελλαδικό χώρο.
1983-1990: Προϊστάμενος της Συλλογής Χαλκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Tαξινόμηση, κατάταξη και καταγραφή των χαλκών ευρημάτων από τις ανασκαφές του 19ου αι. στην Αθηναϊκή Ακρόπολη.
1990-1996: Προϊστάμενος της Α’ ΕΠΚΑ και του Μουσείου Ακροπόλεως.
Επί των ημερών του διοργανώθηκαν επιτυχημένες εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με σημαντικότερες «Το Ελληνικό Θαύμα» και «Η Γένεση της Δημοκρατίας». Με διαλέξεις του στο εξωτερικό παρουσιάστηκε και αναδείχθηκε διεθνώς το αναστηλωτικό έργο στα Μνημεία της Ακρόπολης. Συντελέστηκε το επίπονο έργο της συγκέντρωσης ,συντήρησης και ταξινόμησης του διάσπαρτου τότε σε διάφορες αποθήκες αρχαιολογικού υλικού από τις ανασκαφές του 19ου και των μέσων του 20ού αι. στον Ιερό Βράχο και την ευρύτερη περιοχή του. Μερίμνησε ιδιαίτερα για την προστασία των κινητών ευρημάτων με την οργάνωση αρχαιολογικών αποθηκών. Προωθήθηκε η ανασκαφική έρευνα και η ανάδειξη της παραμελημένης ως τότε περιοχής των Δυτικών Λόφων της Αρχαίας Αθήνας. Τέλος πραγματοποιήθηκε η ανασκαφή για την κατασκευή του σταθμού «Ακρόπολις» του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου των Αθηνών στο Οικόπεδο Μακρυγιάννη. Υπό την άμεση εποπτεία του η ανασκαφική έρευνα διεξήχθη με πανεπιστημιακού επιπέδου μέθοδο και τεκμηριώθηκε σχολαστικά, αποκαλύπτοντας έτσι ένα διαχρονικά σημαντικό κομμάτι της πόλης.
1990-2002: Πρόεδρος της Επιτροπής Μελέτης Συντήρησης και Αναστήλωσης των Μνημείων της Νότιας Κλιτύος της Ακρόπολης.
2002-2010: Μέλος της διεπιστημονικής Επιτροπής Μελέτης Συντήρησης και Αναστήλωσης του Ηρωδείου και της Στοάς του Ευμένους.
Από τις θέσεις αυτές συνέβαλε ουσιαστικά στην οργάνωση των αναστηλωτικών εργασιών, ενώ ταυτόχρονα προχώρησε σε μία νέα ερμηνευτική προσέγγιση της μνημειακής τοπογραφίας της περιοχής.
Εις μνήμην Πέτρου Καλλιγά
Σκόρπιες σκέψεις για έναν αγαπημένο μας προϊστάμενο, τον Πέτρο Καλλιγά
Είχα την τύχη να εργαστώ ως νέα αρχαιολόγος κοντά στον εκλιπόντα Πέτρο Καλλιγά αρχικά το 1993 στην Εφορεία Ακροπόλεως (Α’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) στην οποία ήταν προϊστάμενος. Έξι μήνες δούλευα στην καταγραφή των ευρημάτων της Αμερικάνικης Αρχαιολογικής Σχολής στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς θεωρώντας ότι ίσως να μην είχε δει τη δουλειά μου καθώς τρεις φορές όλες κι όλες είχα κληθεί στο γραφείο του για να συζητήσουμε. Κατάλαβα πόσο λάθος έκανα όταν την τελευταία εβδομάδα της σύμβασης με κάλεσε στο γραφείο του για να μου προτείνει σε πολύ φιλικό κλίμα να δουλέψω στην ανασκαφή του Μετρό. Διαπίστωσα από τη συνομιλία μας ότι καθημερινά επί έξι μήνες, αθέατος, παρακολουθούσε το πώς εργαζόμουν.
Συμμετείχα σχεδόν έξι χρόνια στις ανασκαφές του Σταθμού της Ακρόπολης μαζί με μια μεγάλη ομάδα – παρέα νεαρών αρχαιολόγων, συντηρητών, αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών και εργατών. Μια μεγάλη χρονική περίοδος όχι μόνο εργασίας αλλά και μαθητείας κοντά σε έναν άνθρωπο που τον χαρακτήριζαν η σοβαρότητα, η αξιοπρέπεια, η ευγένεια και το ήθος. Διακριτικός, ευπρεπής αλλά και συνάμα αυστηρός σαν πατέρας παρακολουθούσε την πορεία της ανασκαφής καθημερινά σε κάθε σκάμμα. Συζητούσε μαζί μας (πάντα στον πληθυντικό), μας ρωτούσε, μας έδινε οδηγίες για την πορεία της ανασκαφής και συχνά μας επέπληττε. Μας μάλωνε αλλά δεν επέτρεπε σε κανέναν άλλο να το κάνει. Δεν ήταν ούτε ευθυνόφοβος ούτε οσφυοκάμπτης μπροστά στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου ή στους τεχνοκράτες του Μετρό. Προτεραιότητά του ήταν η προστασία και η ανάδειξη των αρχαιοτήτων. Η παραδοχή της εσφαλμένης του εκτίμησης στο σκάμμα (όταν σπάνια έκανε λάθος καθώς ήταν ιδιαίτερα οξυδερκής) αποδείκνυε την ανωτερότητά του και το ήθος του κερδίζοντας ακόμη περισσότερο την εκτίμηση και τον σεβασμό μας. Μας έβλεπε σαν συναδέλφους την ίδια ώρα που Έφοροι σε άλλους Σταθμούς ανέφεραν υποτιμητικά το επιστημονικό τους προσωπικό ως πτυχιούχους αρχαιολογίας. Εκείνος, αντίθετα, γενναιόδωρος και δίκαιος, δεν δίστασε να μας παραχωρήσει αρχαιολογικό υλικό για τον κατάλογο που συνόδευε την έκθεση στο Μουσείο Γουλανδρή με τίτλο «Η Πόλη κάτω από την Πόλη».
Τον σκέφτομαι συχνά με μεγάλη τρυφερότητα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα χρόνια που θήτευσα κοντά του, τις συμβουλές του, το θάρρος που μου έδωσε όταν το 2000 του τηλεφώνησα δειλά για να του ζητήσω τη γνώμη του για τα εκπαιδευτικά προγράμματα για την ανάδειξη των Αχαρνών.
Οι αξίες του, ανεκτίμητες και αναλλοίωτες, θα είναι οδηγός για όσους τον γνώρισαν, τον αγάπησαν και τον εκτίμησαν. Εξάλλου πεθαίνουν μονάχα όσοι λησμονιούνται. Και εκείνος θα μείνει πάντα στη μνήμη μας φωτεινό παράδειγμα και οδηγός στα βήματά μας.
Με σεβασμό στη μνήμη του
Έλενα Κασσωτάκη
Oι άνθρωποι που χαράσσουν μνήμες δεν φεύγουν ποτέ από κοντά μας. Ένας απ’ αυτούς είναι και ο άνθρωπος–αρχαιολόγος Π. Καλλιγάς. Δάσκαλος, ακαδημαϊκός, προϊστάμενος της παλιάς φρουράς, δίκαιος, αμερόληπτος, ζόρικος, όπου έπρεπε και όταν έπρεπε, από εκείνους που δεν επαιτούν σεβασμό, τον διαθέτουν απεριόριστο πρωτίστως οι ίδιοι αλλά και με τρομερή αίσθηση του χιούμορ, για όσους τον γνώρισαν από κοντά.
Απλά, σε ευχαριστούμε πολύ για όλα αυτά που μας δίδαξες.
Ανδρομάχη Κατωπόδη
Τη δεκαετία του 1990 διενεργήθηκαν εκτεταμένες ανασκαφές στην Αθήνα για την κατασκευή του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου. Τότε, στην ανασκαφή του σταθμού Ακρόπολης μια μεγάλη ομάδα εργαζομένων (αρχαιολόγων, συντηρητών, αρχιτεκτόνων, σχεδιαστών, εργατών ανασκαφής) εργάστηκε και μαθήτευσε, υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Πέτρου Καλλιγά.
Ένας από αυτούς ήμουν και εγώ. Είχα την τύχη να εργαστώ ως νέος αρχαιολόγος από την αρχή έως το τέλος της ανασκαφής στον χώρο ανέγερσης του Σταθμού. Το όλο εγχείρημα της επίπονης αρχαιολογικής έρευνας επί πεδίου, της τεκμηρίωσης και της συναγωγής των πρώτων επιστημονικών συμπερασμάτων υπήρξε μία τιτάνια και αξιοζήλευτη συλλογική προσπάθεια υπό τη συνεχή καθοδήγηση του εκλιπόντος.
Ο Πέτρος Καλλιγάς ως προϊστάμενος της Α’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, ως διευθυντής της ανασκαφής και ως έμπειρος ανασκαφέας, ήταν παρών διακριτικά ή και άκρως επεμβατικά, ανάλογα με τις απαιτήσεις των περιστάσεων.
Στην αρχή της κάθε ημέρας και πριν ανεβεί στο γραφείο του, που βρισκόταν στο όμορο κτήριο Weiler, περνούσε από την ανασκαφή. Με την έμφυτη ευγένεια που τον διέκρινε και τη δέουσα σοβαρότητα, παρατηρούσε και συμβούλευε, σημείωνε και έδινε οδηγίες για την εξέλιξη της ανασκαφής σε κάθε σκάμμα, σε κάθε τετράγωνο. Μιλούσε μαζί μας, ρωτούσε να μάθει τον σχεδιασμό της ημέρας, μας καθοδηγούσε, μας παρότρυνε και όταν υπήρχε λόγος μας επέπληττε.
Στο πλαίσιο των ανασκαφών του Μετρό, έθεσε ως προτεραιότητα το ζήτημα «προστασία και ανάδειξη των αρχαιοτήτων», γεγονός που είναι σήμερα θαυμαστά ορατό στους χώρους διακίνησης επιβατών του σταθμού Ακρόπολης. Έδωσε, χωρίς ενδοιασμούς και μεμψιμοιρίες, βήμα επιστημονικού λόγου σε όλους τους αρχαιολόγους –παλιούς και νέους– με την παραχώρηση υλικού μελέτης και χωρίων δημοσίευσης στον συλλογικό τόμο «Η πόλη κάτω από την πόλη», έργο που αφορά στα ευρήματα των ανασκαφών του Μετρό.
Με αφορμή την αποδημία του ανθρώπου, του επιστήμονα, του ευπατρίδη, ξετύλιξα εν τάχει το κουβάρι μιας ανάδρομης διήγησης και έφτασα στην αρχή των αναμνήσεων, εκεί όπου η μορφή του εκλιπόντος δέσποζε ως φάρος αναφοράς. Τώρα, μέσω της μνήμης, θα φωτίζει κάθε δημιουργική και νοσταλγική αναπόληση.
Αιωνία του η μνήμη
Χρήστος Κοντοχρήστος
«Τύχη Αγαθή» με έφερε τη Μεγάλη Δευτέρα του 1994 να περνάω την πύλη του Βάιλερ για να λάβω μέρος στην ανασκαφή για την κατασκευή του Σταθμού «Ακρόπολη» του Μετρό της Αθήνας. Μία σημαντική ανασκαφική εμπειρία που εξελίχθηκε σε μία εξίσου σημαντική ανθρώπινη σχέση, ανάμεσα στους ανασκαφείς, «έκτακτους» αρχαιολόγους, στις επιβλέπουσες αρχαιολόγους της ανασκαφής και στον Προϊστάμενο της Εφορείας, Πέτρο Καλλιγά.
Η σπουδαία αυτή εμπειρία και σχέση, που έμελλε να γίνει καταλυτική για την επαγγελματική αλλά και προσωπική πορεία καθενός από εμάς, που ανήκαμε στην ομάδα των νέων αρχαιολόγων του Μετρό, σφραγίστηκε από τον τότε Προϊστάμενο. Ο Πέτρος Καλλιγάς κατάφερε να μεταφέρει και να μας διδάξει πρωτίστως την εξαιρετική γνώση του στην ανασκαφική τεχνική, αλλά πάνω απ’ όλα να μας μεταδώσει την αγάπη για την αρχαιολογική επιστήμη. Αποτέλεσμα αυτής της εμπιστοσύνης που έδειξε σε όλους μας είναι η, μοναδική για την εποχή, απόφασή του να μας παραχωρήσει το δικαίωμα να συμμετέχουμε στη συγγραφή των λημμάτων για την έκδοση «Η πόλη κάτω από την πόλη» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, με την ευκαιρία της έκθεσης των ευρημάτων των ανασκαφών για το Μετρό Αθηνών.
Το μεγάλο μάθημα που μας έδωσε όμως ο Πέτρος Καλλιγάς είναι η δημοκρατικότητα και η ανθρωπιά που έδειχνε στη διαχείριση θεμάτων όλου του προσωπικού που προΐστατο, από τους συναδέλφους του αρχαιολόγους έως και τον συμβασιούχο εργάτη. Πραγματικά, πολλές φορές στη συνέχεια της πορείας μου στην αρχαιολογία προσπαθώντας να λύσω προβλήματα που ανέκυπταν, ανέτρεξα για να βρω λύση στον Πέτρο Καλλιγά, φέρνοντας αυτόματα στο νου μου την επιβλητική, αρχοντική μορφή του. Το ευχάριστο χαμόγελό του πάντα συντροφεύει την οποιαδήποτε αναφορά σε αυτόν τον σπουδαίο επιστήμονα, άνθρωπο και προϊστάμενο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
Τάκης Μαρινάκης
Η υπογράφουσα είχε την τύχη να συμμετάσχει στην ανασκαφή που διενεργήθηκε υπό τη διεύθυνση του Πέτρου Καλλιγά, προκειμένου να ανεγερθεί ο σταθμός του Μετρό «Ακρόπολις».
Ο Πέτρος Καλλιγάς ήταν ένας μεγάλος αρχαιολόγος και ένας σπουδαίος δάσκαλος. Δάσκαλος για όλους εμάς, που βρεθήκαμε στην ανασκαφή του Μετρό, στο σταθμό «Ακρόπολις», και γνωρίσαμε από κοντά έναν προϊστάμενο που άφησε μεγάλη αρχαιολογική παρακαταθήκη πίσω του.
Αν και η ανασκαφή χαρακτηρίστηκε ως σωστική, εν τούτοις ο τρόπος με τον οποίο διεξήχθη ήταν πανεπιστημιακού επιπέδου. Καθημερινά ο Πέτρος Καλλιγάς κατέβαινε στην ανασκαφή και ζητούσε με κάθε λεπτομέρεια να γνωρίζει τα νέα αρχαιολογικά δεδομένα που έρχονταν στο φως. Αυστηρός και επικριτικός όταν έπρεπε, ήταν φειδωλός στα λόγια του, με σαφείς οδηγίες για το πώς έπρεπε να συνεχιστούν οι εργασίες. Παρ’ όλο το νεαρό της ηλικίας μας, άκουγε πάντα προσεκτικά την άποψή μας και μας καθοδηγούσε με ακρίβεια.
Η δουλειά ήταν εξοντωτική, όπως σε όλα τα μεγάλα έργα, αφού όλοι δουλεύαμε πολλές ώρες και στο σπίτι, προκειμένου να τελειώσουμε το ημερολόγιο της ημέρας, να ξαναδούμε τα δεδομένα και να ανατρέξουμε στη βιβλιογραφία για να χρονολογήσουμε τα νέα ευρήματα. Εντούτοις, για εμένα προσωπικά, η ανασκαφή αποτέλεσε ένα μεγάλο σχολείο και η περίοδος αυτή ήταν μία από τις πιο αγαπημένες και πιο σημαντικές της ζωής μου.
Θα ήθελα να εκφράσω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον σπουδαίο επιστήμονα Πέτρο Καλλιγά, που εμπιστεύτηκε όλους εμάς τους νεαρούς συμβασιούχους αρχαιολόγους και μας έδωσε την ευκαιρία να μελετήσουμε υλικό από την ανασκαφή και να συνεισφέρουμε με κείμενά μας στον κατάλογο της έκθεσης «Η Πόλη κάτω από την Πόλη».
Επίσης θα ήθελα να επισημάνω την πυγμή που επιδείκνυε απέναντι στους φορείς που ήταν υπεύθυνοι για το έργο, καταφέρνοντας να πάρει παράταση για τα επόμενα τρία χρόνια, μετά το πέρας της ανασκαφής, για την καταγραφή του αρχαιολογικού υλικού, αποτελώντας παράδειγμα προς μίμηση για τους νέους αρχαιολόγους που, σε πείσμα των καιρών και των οικονομικών δυσχερειών, προσπαθούν να διασώσουν και να αναδείξουν την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Μέχρι τη συνταξιοδότησή του, ως προϊστάμενος της Εφορείας Ακροπόλεως, ο Πέτρος Καλλιγάς ήταν πάντα δίπλα μας, βοηθός, εμπνευστής και δάσκαλος.
Μαρία Μουγνάι
Κάποιοι άνθρωποι αφήνουν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στη ζωή μας και φωτίζουν ένα κομμάτι της. Τους σκεπτόμαστε με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους έχει για πολλούς από εμάς ο Πέτρος Γ. Καλλιγάς. Προσωπικότητα με πνευματική καλλιέργεια και ευρύ μορφωτικό υπόβαθρο ήταν προικισμένος με οξυδέρκεια και κρίση αλάνθαστη. Το ήθος και η συνέπεια στις αρχές του ενέπνεαν τον σεβασμό. Ως προϊστάμενος άφησε εποχή, αφού συνδύαζε με σπάνιο τρόπο τη διοικητική ικανότητα με την επιστημονική αρτιότητα. Καθοδηγούσε με πυγμή, ήταν αυστηρός όταν έπρεπε, αλλά πάντοτε δίκαιος και αμερόληπτος. Η επιστημονική του σκέψη, νηφάλια, ξεκάθαρη, εκφραζόταν με λόγο σαφή και στόχευε στην ουσία των πραγμάτων. Η μέθοδός του, αναλυτική στην επεξεργασία των δεδομένων και συνθετική στην εξαγωγή των συμπερασμάτων, ήταν βαθύτατα διδακτική. Πέρα από το γνωστό επιστημονικό του έργο, πρόσφερε αθόρυβα εργασία υποδομής αφήνοντας πολύτιμη παρακαταθήκη για τους νεότερους. Νοιαζόταν για τους νέους, μας τίμησε με την εμπιστοσύνη του, μας υποστήριξε και μας δίδαξε. Χαραγμένα στη μνήμη μας θα μείνουν η επιβλητική του παρουσία, το διεισδυτικό του βλέμμα, ο δυναμισμός και η εκφραστικότητα του λόγου του, αλλά και το εκλεπτυσμένο του χιούμορ. Για όσους εξακολουθούμε να δουλεύουμε στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης, το χώρο που ίσως περισσότερο αγάπησε, η παρουσία του παραμένει ολοζώντανη κι αν κάποτε κουραζόμαστε από την προσπάθεια, είναι πάντα εκεί, για να μας πείσει ότι αξίζει να συνεχίσουμε…
Ιωάννα Παπαλόη
Η πληροφορία του θανάτου του αγαπημένου προϊστάμενου, Πέτρου Καλλιγά, Επίτιμου Εφόρου Ακροπόλεως, δεν κοινοποιήθηκε σε κανένα έντυπο, ούτε εφημερίδα ή περιοδικό, σε καμία ιστοσελίδα, ούτε και σε κάποιο δελτίο τύπου. Η απόλυτη σιωπή! Εμείς που εργαστήκαμε μαζί του επί σειρά ετών, στην αρχή δεν τολμούσαμε να το πιστέψουμε, αλλά στη συνέχεια η ανάγνωση της σχετικής ανακοίνωσης στα Κοινωνικά της εφημερίδας «Τα Νέα», το επιβεβαίωσε με τον πιο ψυχρό τρόπο.
Είχαμε καιρό που συζητούσαμε όλοι εμείς οι αρχαιολόγοι που εργαστήκαμε στο Σταθμό «Ακρόπολις» του Μετρό να ξεκινήσουμε να συλλέγουμε άρθρα σχετικά με ανασκαφές τις οποίες εκείνος διεύθυνε, με σκοπό την έκδοση ενός τιμητικού τόμου για εκείνον. Ωστόσο, ο φόρτος της καθημερινής δουλειάς και η συνακόλουθη αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ μας δεν μας το επέτρεψε. Έστω όμως και τώρα, την ύστατη στιγμή, δυο λόγια και μερικές αναμνήσεις από έναν άνθρωπο, που για όλους εμάς τους συμβασιούχους του «Μετρό» της πρώην Α’ ΕΠΚΑ ήταν κάτι περισσότερο από αυτό που του υπαγόρευε η θέση του: ένας αυστηρός και απαιτητικός, αλλά δίκαιος και γενναιόδωρος προϊστάμενος. Υποστήριξε θερμά τα δικαιώματά μας ως συμβασιούχων αρχαιολόγων και δεν παρέλειψε να μας παραχωρήσει αρχαιολογικό υλικό από την ανασκαφή, την οποία διεύθυνε, για μελέτη και δημοσίευση, αρχής γενομένης από τον κατάλογο της έκθεσης «Η Πόλη κάτω από την Πόλη», στο Μουσείο Γουλανδρή. Προστάτευσε το προσωπικό της υπηρεσίας της οποίας εκείνος προΐστατο και προτίμησε να κατηγορηθεί ο ίδιος δημόσια από τον Τύπο, παρά να εξαναγκάσει σε απόλυση τους εργαζομένους του. Το καθημερινό του ενδιαφέρον για την ανασκαφή και τη λεπτομερή περισυλλογή όλων των αρχαιολογικών πληροφοριών από ένα περίπλοκο πλέγμα οικοδομικών λειψάνων, το οποίο καθαιρέθηκε για να κατασκευαστεί ο σταθμός του Μετρό, δεν του στέρησε ουδόλως την ευαισθησία και το προσωπικό του ενδιαφέρον για τους υπαλλήλους ως άτομα και όχι ως αριθμούς. Οι δημοκρατικές του πεποιθήσεις του υπαγόρευαν να αποδεχθεί τις αρχικές του εσφαλμένες σκέψεις και να παραδεχθεί «Έχει δίκιο τελικά, η…» και δεν παρέλειπε να μας αντιμετωπίσει ως ισότιμους συναδέλφους του, όλους εμάς που παρά το μικρό της ηλικίας μας κληθήκαμε να διεξαγάγουμε μία τόσο δύσκολη ανασκαφή.
Σας αποχαιρετούμε αγαπητέ μας προϊστάμενε! Πάντα θα είναι χαραγμένο μέσα μας το ήθος και η επιστημονικότητά σας! Καλό ταξίδι!
Ειρήνη Πουπάκη
Έστω και τώρα θα ήθελα να εκφράσω την απεριόριστη ευγνωμοσύνη μου στον Πέτρο Καλλιγά, στον άνθρωπο που είχα τη χαρά να συνεργαστώ και στην ουσία να καθοδηγηθώ στα πρώτα χρόνια της εργασιακής μου εμπειρίας ως αρχαιολόγου, στην ανασκαφή για το Μετρό Αθηνών στο οικόπεδο Μακρυγιάννη. Δεν θα ξεχάσω την καθημερινή επαφή του με όλη την αρχαιολογική ομάδα και την ακούραστη επίβλεψη της πορείας της ανασκαφής, παράλληλα με όλα τα υπόλοιπα καθήκοντα που είχε ως επικεφαλής της Α’ Εφορείας Αρχαιοτήτων. Ως άνθρωπος διέθετε αμεσότητα, πηγαίο χιούμορ αλλά και την αυστηρότητα που απαιτούσε η θέση και η ιδιότητά του ως προϊσταμένου. Μου προκάλεσε θλίψη το ότι έμαθα καθυστερημένα για την απώλειά του και δεν κατάφερα να τον αποχαιρετήσω από κοντά…
Δεν θα επαναλάβω τα τετριμμένα, την αμέριστη εμπιστοσύνη στο πρόσωπό μας ως νέων επιστημόνων και τη στήριξή του στα πρώτα επαγγελματικά μας βήματα, τη δυνατότητα που μας έδωσε να κάνουμε την πρώτη μας δημοσίευση, ούτε θα αναφερθώ στην επιστημονική του αξία. Θα σταθώ κυρίως στον άνθρωπο Πέτρο Καλλιγά.
Ο Πέτρος Καλλιγάς ήταν πάντα κοντά μας, αντιλαμβανόταν τις ανάγκες μας και μας παρείχε συμβουλή και υποστήριξη σε όποια προσωπική δυσκολία παρουσιαζόταν με την κατανόηση κι ευαισθησία που θα επιδείκνυε μόνον ένας αληθινός πατέρας. Είχε προσωπική άποψη για τους ανθρώπους που διοικούσε αναγνωρίζοντας την αξία τους, ανεπηρέαστος από κακόβουλα σχόλια τρίτων. Και δεν δίσταζε να κατακεραυνώνει όσους τολμούσαν να αμφισβητήσουν τους ανθρώπους που εκτιμούσε. Η απώλειά του πραγματικά μου στοίχισε… ένιωσα σαν να απώλεσα ένα αγαπημένο πρόσωπο και συνάμα ένα κομμάτι της νιότης μου… Θα κρατώ στη μνήμη μου πάντα την εικόνα του, την επιβλητική παρουσία και το οξυδερκές βλέμμα του, τον στιβαρό, ανεπιτήδευτο λόγο και τον ακέραιο χαρακτήρα του…
Ένας δίκαιος άνθρωπος που δεν χαριζόταν σε κανέναν και σε τίποτε…
Χαρά Χαραμή
Και κάπως έτσι, εν μέσω αέναων και επαναλαμβανόμενων συζητήσεων με συναδέλφους για το πώς και πότε θα εκδώσουμε έναν τόμο αρχαιολογικού περιεχομένου, προς τιμήν του –ξέρετε, από αυτές τις συζητήσεις που χρονίζουν, γιατί πάντα έχεις την αίσθηση ότι «έλα μωρέ, έχουμε χρόνο. Θα του το κάνουμε. Τώρα είμαστε πηγμένοι με διάφορα»–, έτσι λοιπόν έμαθα σήμερα το πρωί ότι… πέθανε.
Κηδεύτηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2016 στον ιερό ναό του Αγ. Λαζάρου στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Έψαξα να βρω τι, πώς, πού, πότε… Τίποτα. Ένα μικρό σημείωμα μόνο στα κοινωνικά της εφημερίδας «Τα Νέα» υπό τον τίτλο «Πένθη». Πένθος της συζύγου, των παιδιών, της εγγονής, των αδελφών, των λοιπών συγγενών. Πένθος σχεδόν βουβό, συμπυκνωμένο σε 11 γραμμούλες ενός μονόστηλου.
«Η οικογένεια δεν θα δεχτεί συλλυπητήριες επισκέψεις».
Και καλά κάνει. Αξιοπρέπεια και στον πόνο του χαμού, αυτού του χαμού που τον γεύεσαι στη φράση «τον πολυαγαπημένο μας Πέτρο Γ. Καλλιγά, αρχαιολόγο, εκηδεύσαμε…».
Κανένας από την αρχαιολογική υπηρεσία δεν πήγε στην κηδεία. Κανείς δεν τον μνημόνευσε, κανείς… Ούτε το συνδικαλιστικό όργανο του κλάδου μας, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, που πρώτος μαθαίνει τους νεκρούς συναδέλφους, παίρνει σβάρνα τις κηδείες και τους επικήδειους και στήνει παράτες νεκρικές. Ευτυχώς Παναγία μου, γλίτωσε ο κύριος Καλλιγάς απ’ αυτό!
Κύριος. Ήταν και είναι. Το χώμα δεν αλλάζει την ιδιότητά του, ούτε τη σκεπάζει. Μόνο το κορμί σκεπάζει. Κύριος, αρχοντικός, αξιοπρεπής, αυστηρός, ΔΙΚΑΙΟΣ. Αρχαιολόγος της παλιάς γενιάς, με βλέμμα οξύ και διεισδυτικό, εξαιρετικός διοικητικός στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, με πολύτιμο έργο στην Κεφαλονιά, στην Ερέτρια και στην Εφορεία Ακροπόλεως, το τιμόνι της οποίας κράτησε άξια μέχρι την αφυπηρέτησή του.
Ήταν Προϊστάμενός μου για 4-5 χρόνια. Τα πιο μεστά της ζωής μου. Καμιά φορά, κόκκινες μελανιές στα χειρόγραφα έγγραφά μου, να είναι σωστό το κόμμα ή η σειρά των αποδεκτών και τα συνημμένα. Με εμμονή στη λεπτομέρεια και στο Νόμο. Και τα λάθη μου; Με κλειστή την πόρτα του γραφείου του, να μην ακούν οι άλλοι και κουτσομπολεύουν: κυρία Χριστοπούλου, δεν το προσέξατε αυτό. Παρακαλώ, άλλη φορά να είστε πιο… βάλτε όποιο επίθετο θέλετε, ανάλογα με την γκάφα μου, αποτέλεσμα της άγνοιάς μου. Αλλά μπροστά στους πολίτες ή την πολιτική ηγεσία… κέρβερος. Υπερασπιζόταν όλους τους υπαλλήλους του, πάντα σύννομα. Μετρημένα τα λόγια του. Τον σέβονταν όλοι, υπάλληλοι, συνάδελφοι, υφιστάμενοι, πολιτική ηγεσία. Ή ίσως τον φοβούνταν. Δεν μάσαγε τα λόγια του. Ούτε στον Αμερικανό πρέσβη που ήρθε κάποτε στην Εφορεία απρόσκλητος και κρυφά: «Ι believe, Sir, you know the way out». Επική μορφή ο κύριος Καλλιγάς.
Δεν το κρύβω. Τον ένιωθα περισσότερο σαν πατέρα παρά σαν Προϊστάμενο. Έναν πατέρα που νουθετεί και οδηγεί με το ήθος και το παράδειγμά του, όχι με λόγια. Πρώτος το πρωί στο γραφείο να ελέγξει, να συντονίσει, να λύσει προβλήματα, να τα πάρει πάνω του… και τελευταίος το βράδυ να χαιρετά τον νυχτοφύλακα.
Επίτιμος Έφορος Ακροπόλεως αργότερα και μέλος της Επιτροπής Συντήρησης του Διονυσιακού Θεάτρου. Ήρθε μια μέρα στο γραφείο μου, περνώντας για μια δουλειά. Με καλημέρισε. Σηκώθηκα αμέσως όρθια από σεβασμό. Ντράπηκα να τον βάλω να καθίσει στην καρέκλα για το κοινό μπροστά από το γραφείο μου. Μου έκανε νόημα να καθίσω. Δεν μπορούσα. Μείναμε να μιλάμε όρθιοι και οι δύο για κάμποση ώρα. Χαμογέλασε, είπε: «Στη δουλειά σας παρακαλώ. Μη σας ενοχλώ άλλο» και έφυγε, αθόρυβα όπως ήρθε.
Σπιούνοι, ρουφιάνοι, κόλακες ήταν εκπαραθυρωμένοι και όμως δεν του ξέφευγε τίποτα του κυρίου Καλλιγά. Ήξερε ακριβώς τι ήταν ο καθένας. Αλλά ακόμα και από τους τεμπέληδες έβγαζε ζουμί για την Υπηρεσία, που δούλευε ρολόι όλα εκείνα τα χρόνια. Εφορεία Ακροπόλεως. Η πρώτη Εφορεία της Ελλάδας, όχι μόνο τιμητικά, αλλά επί της ουσίας.
Εκεί εκπαιδεύτηκα. Αυτό ήταν το σχολειό μου στην αρχαιολογία και τη διοίκηση. Άλλον Καλλιγά δεν ξαναβρήκα…
Θυμάμαι και τα μάτια του κάποτε να με κοιτάζει σε μια δύσκολη στιγμή του. Αλλά αυτό δεν θα το μοιραστώ. Το κρατώ δικό μου.
Έψαξα στο διαδίκτυο να βρω στοιχεία για τη ζωή του, τα γνωστά: πότε γεννήθηκε, πού σπούδασε, που εργάστηκε πριν από την Εφορεία Ακροπόλεως… Τίποτα, μόνο κάποια άρθρα του…
Ζούμε ακόμα εμείς που τον γνωρίσαμε. Και τον θυμόμαστε. Και θα τον θυμόμαστε. Και ας μην τον έχει το διαδίκτυο. Τον έχει η καρδιά μας…
Sit tibi terra levis. Aς είναι ελαφρύ το χώμα που σε σκεπάζει.
Υ.Γ. Ψάχνω μία φωτογραφία του. Δεν βρίσκω. Μια εργασία του μόνο για το Παναθηναϊκό Στάδιο και ίσως ένα τελευταίο γραπτό του για την Κεφαλονιά στην «Καθημερινή», τον Νοέμβριο του 2015.
Με τις εργασίες σας, σας αποχαιρετώ κύριε Προϊστάμενε, κύριε Πέτρο Γ. Καλλιγά.
Βάσω Χριστοπούλου
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΛΛΙΓΑ
