Το λεξικό του Μαρίνου Γερουλάνου «A Catalogue of Classical Greek Quotations» παρουσιάζεται την Τρίτη 13 Δεκεμβρίου, στις 7.30 το απόγευμα, στο Μουσείο Μπενάκη επί της οδού Πειραιώς. Ομιλητές είναι οι Γιάννης Καζάζης, ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ και πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, ο Δημήτρης Γιατρομανωλάκης, καθηγητής στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και στο Τμήμα Ανθρωπιστικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, και ο Χάρης Βλαβιανός, ποιητής, μεταφραστής και καθηγητής Ιστορίας στο Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδας.

Οργανωμένο με βάση την αλφαβητική σειρά των συγγραφέων, το λεξικό Γερουλάνου παρέχει πρώτα το πρωτότυπο (αρχαίο) κείμενο και κατόπιν τη μετάφρασή του στα αγγλικά (από προϋπάρχουσες μεταφράσεις ή από μεταφράσεις που έγιναν ειδικά για την έκδοση του λεξικού). Περιέχει 7.500 εγγραφές, που χρονολογούνται από την Αρχαϊκή εποχή έως την Ύστερη Αρχαιότητα, καλύπτοντας θέματα φιλοσοφίας, θεάτρου, ποίησης, ιστορίας και επιστημών.

Σε τι ακριβώς, όμως, συνίσταται η σημασία ενός τέτοιου λεξικού; Απαντά σε σχετική ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο εκ των ομιλητών της εκδήλωσης Χ. Βλαβιανός: «Είμαι λάτρης των λεξικών από μαθητής του δημοτικού σχολείου κι έχω σήμερα συγκεντρωμένα στη βιβλιοθήκη μου πάνω από 70 λεξικά. Το λεξικό Γερουλάνου είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Ήδη από το πρώτο λήμμα του μας προσφέρει πληροφορίες και παραθέματα που δεν υπάρχουν σε άλλα, παλαιότερα ή πιο σύγχρονα λεξικά».

Ποιαν, ωστόσο, ανάγκη εξυπηρετεί ένα λεξικό παραθεμάτων από το έργο αρχαίων τραγικών, φιλοσόφων, ιστορικών και ποιητών; «Στο υλικό του λεξικού», συνεχίζει ο συνομιλητής μας, «περιλαμβάνονται, για να φέρω ένα τριπλό παράδειγμα, 87 παραθέματα από τον Σοφοκλή, 75 από τον Πλάτωνα και 185 από τον Θουκυδίδη. Αρκούν αυτοί οι αριθμοί για να συλλάβουμε την περιπλοκότητα και την έκταση του αρχαίου κόσμου; Μιλώντας ως ποιητής, λέω ότι η πυκνότητα ενός στίχου ή ενός χωρίου μπορεί να οδηγήσει τον αναγνώστη σε ολόκληρο το αρχαίο ποίημα ή σε ολόκληρο το αρχαίο κείμενο. Και θέλω εν προκειμένω να θυμίσω πως γράφοντας για τη λειτουργία του παραθέματος, του ρητού και του αφορισμού ένας κριτικός λογοτεχνίας όπως ο Τζορτζ Στάινερ σημειώνει ότι είναι κάτι σαν γιαπωνέζικο χάικου: καταφέρνει με τις λιγότερες δυνατές λέξεις να συνοψίσει τα υψηλότερα νοήματα. Χρειάζεται, πάντως, να τονίσω στο σημείο αυτό και κάτι άλλο: τα παραθέματα είναι δυνατόν να λειτουργήσουν και από μόνα τους – σαν ένα δείγμα μικρής σοφίας, απαλλαγμένης από το συνολικό βάρος των κειμένων που κρύβονται πίσω της».

Να σημειωθεί ότι χάρη στα ευρετήριά του, με καταλόγους μεταφραστών, συντομογραφιών και λέξεων-κλειδιών, το λεξικό Γερουλάνου αποδεικνύεται ιδιαιτέρως αποτελεσματικό ως προς την αναζήτηση των εγγραφών του.