«Ανάκτορα και κοινωνική συνοχή. Κατανοώντας την ανάδυση των Μινωικών ανακτόρων κατά τη διάρκεια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού» είναι ο τίτλος διάλεξης που θα δώσει ο Peter Tomkins (Εργαστήριο Wiener, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών), την Παρασκευή 25 Νοεμβρίου 2016, και ώρα 18.30, στο κτίριο της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας (Πανεπιστημίου 22).
«Από τα πρώτα χρόνια της μινωικής αρχαιολογίας η Κνωσός έπαιζε κεντρικό ρόλο στην κατανόησή μας για την προϊστορική Κρήτη. Με βάση τις ανασκαφές στο ανάκτορο και την πόλη, ο Άρθουρ Έβανς κατασκεύασε μία θεώρηση για το χαρακτήρα και τη χρονολόγηση της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτισμικής εξέλιξης της Μινωική Κρήτης, το οποίο συνεχίζει να ασκεί μεγάλη επιρροή. Αυτή η θεώρηση, προστατευμένη από τη χρονολογική διάρθρωση που ακολουθούμε, καθορίζει ακόμα και σήμερα τις παραμέτρους της έρευνας και τους τρόπους με τους οποίους κατανοούμε την ανάπτυξη της κοινωνικής συνθετότητας και ανισότητας στην Κρήτη κατά τη διάρκεια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Επηρεασμένος από τις επαφές με πιο αναπτυγμένους πολιτισμούς, ο “Μινωικός Πολιτισμός» του Έβανς αναδύθηκε απότομα στην αρχή της Πρωτομινωικής Ι (περ. 3000 π.Χ.) μέσα από μια στατική, συντηρητική και γηγενή Νεολιθική περίοδο. Κατόπιν εξελίχθηκε σταδιακά, κατά τη διάρκεια μιας περιόδου διαμόρφωσης, της Πρωτομινωικής, με αποκορύφωμα την εμφάνιση των Παλαιών Ανακτόρων, τόσο ως θεσμών όσο και ως αρχιτεκτονικών μορφών, τη Μεσομινωική Ι περίοδο (περ. 2000/1900 π.Χ.)» αναφέρει σχετικά με το θέμα της διάλεξής του ο Peter Tomkins και συνεχίζει:
«Η γνώση μας για την Πρωτομινωική Κνωσό έχει εμπλουτιστεί σημαντικά από την εποχή του Έβανς, ιδιαίτερα για τον υλικό πολιτισμό και την περιοδολόγησή της, για τις εξελίξεις στην τυπολογία και την τεχνολογία καθώς και για δεδομένες αλλαγές στις κοινωνικές πρακτικές. Αυτό όμως που παραμένει λιγότερο σαφές είναι ο τρόπος οργάνωσης και χρήσης του χώρου κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, και πώς μπορεί να άλλαξε μέσα στο χρόνο. Το κενό αυτό γίνεται περισσότερο αισθητό στην περιοχή του ανακτόρου, στην κορυφή του λόφου της Κεφάλας, όπου υπάρχουν ελάχιστα μεμονωμένα κατάλοιπα, που αποκαλύφθηκαν κυρίως με τις ανασκαφές που διεξήγαν, από το 1950 και μετά, τα μέλη της Αγγλικής Σχολής, κυρίως ο Sinclair Hood και οι συνεργάτες του, και ο John Evans. Ως αποτέλεσμα, μέχρι πολύ πρόσφατα, έχουμε πολύ περιορισμένη γνώση για τις αλλαγές στην οργάνωση και τη χρήση του χώρου που οδήγησαν στο μετασχηματισμό της Νεολιθικής κοινότητας, από μία κοινωνία που υπόκειται στα ενδιαφέροντα των πολλών σε μία κοινωνία που καθοδηγείται από τους λίγους. Με ποιον τρόπο ο λόφος της Κεφάλας μετασχηματίστηκε από χώρος κατοίκησης σε χώρο τελετουργιών; Ποιες είναι οι καταβολές του ανακτόρου, ως θεσμού αλλά και ως αρχιτεκτονικού τύπου; Πότε και για ποιους λόγους ιδρύθηκαν τα Παλαιά Ανάκτορα; Ποιες λειτουργίες εξυπηρετούσαν και πώς αυτές άλλαξαν μέσα στο χρόνο;
»Σε μια προσπάθεια να απαντηθούν τέτοια ερωτήματα, ξεκινήσαμε πριν 10 χρόνια το πρόγραμμα “Knossos Kephala Project (KKP)” με στόχο να συγκεντρώσουμε και να συσχετίσουμε όλες τις πληροφορίες που είναι διαθέσιμες σχετικά με την ερμηνεία της προανακτορικής στρωματογραφίας πάνω στο λόφο. Χάρη στο συνδυασμό αρχειακής έρευνας, μελέτης αρχαιολογικού υλικού και αρχιτεκτονικών καταλοίπων, Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, και τοπογραφικών και γεωφυσικών ερευνών, το πρόγραμμα έχει αρχίσει να συμπληρώνει την αποσπασματική εικόνα που έχουμε για την Πρωτομινωική Κνωσό. Σταδιακά αναδύεται μια εντελώς νέα εικόνα για τη χωρική και κοινωνική εξέλιξη, η οποία θέτει σε αμφισβήτηση μερικές από τις βασικές ιδέες της αρχικής θεώρησης του Έβανς. Είναι πλέον σαφές ότι οι διαδικασίες εξέλιξης που διαμόρφωσαν την κοινωνία της Εποχής του Χαλκού δεν ξεκίνησαν στην Πρωτομινωική Ι, αλλά σε μια πολύ προγενέστερη περίοδο, κατά τη διάρκεια της 4ης χιλιετίας π.Χ. Το ανάκτορο της Κνωσού, τουλάχιστον ως αρχιτεκτονική μορφή, δεν εμφανίστηκε απότομα στη Μεσομινωική Ι περίοδο (περ. 2000/1900 π.Χ.), αλλά διαμορφώθηκε σταδιακά και 700 χρόνια νωρίτερα. Αυτή η διαδικασία εχει τις ρίζες της σε μια περίοδο χωρικών και κοινωνικών αναδιαμορφώσεων πάνω στο λόφο, η οποία αρχίζει στην Τελική Νεολιθική ΙΙΙ (περ. 3600-3300 π.Χ.) και η οποία κορυφώνεται με την κατασκευή των πρώτων κτηριακών συγκροτημάτων γύρω από μια αυλή κατά την Πρωτομινωική IIA (περ. 2700/2600 π.Χ.). Αυτό το κτηριακό συγκρότημα γύρω από μια αυλή μεγάλωσε σε μέγεθος κατά τη διάρκεια της Πρωτομινωικής ΙΙ περιόδου, στο τέλος της οποίας είχε ένα περίγραμμα ανάλογο με αυτό του ανακτόρου της Μεσομινωικής ΙΒ περιόδου».
Στη διάλεξη ο Peter Tomkins θα παρουσιάσει μια περίληψη των ερευνητικού προγράμματος, εστιάζοντας κυρίως στην αρχική κατασκευή και στις πρώιμες φάσεις εξέλιξης αυτού του συγκροτήματος κατά την ΠΜ ΙΙ περίοδο, τον τρόπο με τον οποίο το κτήριο αυτό πιθανώς λειτουργούσε και τις πληροφορίες που μπορεί να μας δώσει σχετικά με την κοινωνική δομή και την πολιτική οργάνωση της πρώιμης φάσης αστικοποίησης στην Κνωσό.
Η διάλεξη, που θα δοθεί στα αγγλικά (πρωτότυπος τίτλος: «Making p(a)laces, stabilising the social. Understanding the emergence of the Minoan palaces during the Cretan Early Bronze Age»), πραγματοποιείται στο πλαίσιο των Σεμιναρίων Μινωικής Αρχαιολογίας, τα οποία έχουν στόχο την εξέταση θεμάτων σχετικών με τα τρέχοντα ερευνητικά προβλήματα της μινωικής Αρχαιολογίας και την παρουσίαση καινούργιου υλικού.
Το Σεμινάριο Μινωικής Αρχαιολογίας φιλοξενείται από την Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία υπό την ευθύνη των εταίρων αρχαιολόγων Έφης Σαπουνά-Σακελλαράκη, Λευτέρη Πλάτωνα και Γιάννη Παπαδάτου, με γραμματέα τον Colin MacDonald.
