Τι είπε ο Γιαννούλης Χαλεπάς όταν σε επίσκεψή του το 1902 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είδε ένα γύψινο αντίγραφο του Ερμή του Πραξιτέλη; Πώς δημιουργήθηκε η «Μυτοθήκη» στη Γλυπτοθήκη του Κάρλσμπεργκ στη Δανία; Τι απάντησε ο γλύπτης Αντόνιο Κανόβα (1757-1822) στην πρόσκληση του Βρετανικού Μουσείου να συμπληρώσει τα γλυπτά του Παρθενώνα;

Μια ενδιαφέρουσα δράση με τίτλο «Ανοιχτό Μουσείο», που όχι μόνο φωτίζει άγνωστες πτυχές αρχαίων έργων, αλλά δίνει και τη δυνατότητα να επισκεφτεί κανείς τα εργαστήρια συντήρησης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, έκανε το ντεμπούτο της την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου, αποκαλύπτοντας μερικά από τα μυστικά του μουσείου. Όπως για παράδειγμα, το μαρμάρινο άγαλμα της Αφροδίτης του 2ου αι. μ.Χ., το οποίο βρέθηκε ακρωτηριασμένο στην Ιταλία (χωρίς κεφάλι και χέρι), περιήλθε στη συλλογή του Άγγλου συλλέκτη Τομας Χοπ (Thomas Hope), στις αρχές του 19ου αι. και συμπληρώθηκε από τον διάσημο Ιταλό γλύπτη, Αντόνιο Κανόβα. Το 1924 περιήλθε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο από δωρεά του Μιχαήλ Εμπειρίκου.

«Ο Αντόνιο Κανόβα, ο γνωστότερος εκπρόσωπος του νεοκλασικισμού στη γλυπτική, το συμπλήρωσε με μάρμαρο. Ο Κανόβα είχε άλλα παράλληλα αγάλματα που μπορούσε να αντιγράψει, έτσι η συμπλήρωσή του δεν ήταν εντελώς αυθαίρετη», ανέφερε η δρ Γεωργιάννα Μωραΐτου, προϊσταμένη του Τμήματος Συντήρησης, Φυσικών και Χημικών Ερευνών και Αρχαιομετρίας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που έκανε την παρουσίαση. Η ίδια εξήγησε ότι οι αυθαίρετες συμπληρώσεις σε αρχαιότητες είχαν ξεκινήσει από την Αναγέννηση και συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια ακόμα. Όμως τον 18ο αιώνα εμφανίζονται κάποιες ριζοσπαστικές αλλαγές.

«Είναι η εποχή που διαμορφώνονται αρχές, όπως η ανάγκη εκπαίδευσης του συντηρητή, η συμπλήρωση του γλυπτού, μόνο όταν υπάρχει βεβαιότητα για το θέμα, η απόλυτη προσαρμογή των συμπληρώσεων στο γλυπτό και όχι το αντίστροφο, η αποφυγή επίπεδων συνενώσεων και, τέλος, η ανάγκη της αναλυτικής, γραπτής τεκμηρίωσης», εξήγησε. Παράλληλα, έδωσε ένα ενδιαφέρον παράδειγμα της τάσης αυτής. Πρόκειται για την άρνηση του Αντόνιο Κανόβα στην πρόσκληση του Βρετανικού Μουσείου να συμπληρώσει τα γλυπτά του Παρθενώνα, της συλλογής τότε του Έλγιν. «Ουδείς σύγχρονος καλλιτέχνης δεν μπορεί να αναπαράγει το θεϊκό στυλ των γλυπτών του Φειδία», απάντησε τότε ο Κανόβα, διασώζοντας τα περίφημα γλυπτά.

Όσο για την κατάσταση που είχε επικρατήσει διεθνώς κατά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους και της αρχαιολογικής υπηρεσίας, αυτή ήταν η αρχή της ελάχιστης συμπλήρωσης. «Αρχαιολόγοι, γλύπτες, μαρμαράδες και τεχνίτες που εργάστηκαν στα ελληνικά μουσεία περιορίστηκαν στις αναγκαίες μόνο συμπληρώσεις και κυρίως χρησιμοποίησαν γύψο, ο οποίος είναι αντιστρεπτός», σημείωσε η κα Μωραΐτου. Και οι συμπληρώσεις που είχαν ήδη πραγματοποιηθεί; «Στην πορεία του 20ού αιώνα τα αγάλματα που είχαν συμπληρωθεί, αποσυμπληρώνονται», είπε, δίνοντας το παράδειγμα του Κούρου του Σουνίου, από τον οποίο αφαιρέθηκε ο γύψος από το πρόσωπο και το χέρι του, ενώ τη δεκαετία του ’60 «αποσυμπληρώνονται» οι μύτες των αγαλμάτων. Ένα χαρακτηριστικό, όσο και αστείο παράδειγμα είναι η δημιουργία της «Μυτοθήκης» της Γλυπτοθήκης του Κάρλσμπεργκ στη Δανία, όπου έχουν αποθηκευτεί όλες οι αφαιρούμενες μαρμάρινες μύτες.

Και μια παρένθεση για μια άγνωστη ιστορία, όπως αυτή αναφέρθηκε από την ειδικό του μουσείου. Το 1902, ο Γιαννούλης Χαλεπάς, συνοδευόμενος από τη μητέρα του και τον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο, πήγε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Εκεί, στην είσοδο του μουσείου, είδε ένα γύψινο αντίγραφο του αγάλματος του Ερμή του Πραξιτέλη, στο οποίο ο σπουδαίος γλύπτης αναγνώρισε ότι δεν έχει τα δικά του πόδια. «Πράγματι, ξέρουμε ότι το άγαλμα του Πραξιτέλη, που βρέθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, στην αρχή δεν είχε καθόλου πόδια. Στη συνέχεια όμως βρέθηκε το δεξί πέλμα κι έτσι ένας Γερμανός γλύπτης το συμπλήρωσε. Τώρα τι είδε ο Γιαννούλης Χαλεπάς και το θεώρησε κακοτεχνία, αυτό είναι ένα θέμα που θα μπορούσε να συζητηθεί με γλύπτες, ιστορικούς τέχνης, αρχαιολόγους και συντηρητές», ανέφερε η κα Μωραΐτου, που συμπλήρωσε μια ακόμα ιδιαίτερη αναγνώριση από τον γλύπτη: «Στην αίθουσα του Ποσειδώνα, ο Χαλεπάς αντίκρισε ένα άγαλμα του οποίου το χέρι ήταν λευκό, ενώ το υπόλοιπο άγαλμα είχε κάποιες επικαθήσεις από το χώμα μέσα στο οποίο είχε βρεθεί. Λέει ο Θωμόπουλος: «Το χέρι δεν είναι δικό του». Και απαντά ο Χαλεπάς: «Δικό του είναι, είναι έργο του 5ου αι. π.Χ.». Και πραγματικά ο Διαδούμενος, που εκτίθεται στην περιοδική έκθεση Οδύσσειες είναι νεότερο αντίγραφο του Πολύκλειτου, σε πρότυπο του 5ου αι. π.Χ.», πληροφόρησε.

Το «Ανοιχτό Μουσείο» συνεχίστηκε και στα άδυτα των εργαστηρίων της συντήρησης λίθου στο υπόγειο. Οι συντηρητές μοιράστηκαν μέρος της επιστημονικής τους δραστηριότητας με τους επισκέπτες, ενώ η συζήτηση που ακολούθησε, τόσο εκεί όσο και στην προηγούμενη παρουσίαση, έδειξε το μεγάλο ενδιαφέρον που υπάρχει, αλλά και τις δελεαστικές προτάσεις που μπορούν να υλοποιηθούν. Αρκεί να υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές. «Δεν έχουμε wi fi στο μουσείο μας. Θέλουμε πολύ να έχει wi fi και μέσα από εκεί συγκεκριμένες εφαρμογές να δίνουν όλες τις πληροφορίες. Κάντε μια ευχή να τα καταφέρουμε», δήλωσε η διευθύντρια του μουσείου, Μαρία Λαγογιάννη, με αφορμή ερώτηση επισκέπτη, κάνοντας παράλληλα γνωστό, ότι η παρουσίαση της κας Μωραΐτου θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του μουσείου (www.namuseum.gr) για να την παρακολουθήσουν όσοι δεν μπόρεσαν να έρθουν ή είναι εκτός Αθηνών.

Η δράση με διαφορετική θεματική κάθε φορά θα συνεχιστεί ως τον Απρίλιο του 2017.