Αρχαιολογία και Ψυχανάλυση

Στις αρχές του 2οού αιώνα ο Σ. Φρόιντ επιχείρησε μια σύνδεση της νεότευκτης επιστήμης της ψυχανάλυσης με την αρχαιολογία. Συγκεκριμένα παρομοίασε την ανθρώπινη ψυχή με χώρο υπό ανασκαφή, όπου οι πρωταρχικές μνήμες παραμένουν κρυμμένες στα παλαιότερα (και άρα βαθύτερα) στρώματα, ενώ οι πιο πρόσφατες βρίσκονται εγγύτερα στην επιφάνεια. Ο ψυχαναλυτής, ως άλλος αρχαιολόγος, οφείλει να ανασκάψει το παρελθόν για να ανασύρει στο πεδίο του συνειδητού τις λανθάνουσες μνήμες.

Η φροϋδική παρομοίωση φαντάζει ξεπερασμένη σήμερα. Οι αρχαιολόγοι δεν θεωρούν πλέον ότι μπορούν να αποκαλύψουν «αλήθειες» για το τι συνέβη στην αρχαιότητα, γι’ αυτό και ασχολούνται εξίσου με το πώς το παρόν επηρεάζει τους τρόπους πρόσληψης του παρελθόντος. Αντίστοιχα, οι ψυχαναλυτές έχουν απομακρυνθεί από την προσπάθεια να «ανασυστήσουν» τα γεγονότα που γέννησαν τις λανθάνουσες μνήμες του παρελθόντος και εστιάζουν περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο οι μνήμες αυτές «αναδύονται» στο παρόν.

Πρέπει λοιπόν να απορρίψουμε την φροϋδική παρομοίωση; Ίσως όχι. Τόσο η αρχαιολογία όσο και η ψυχανάλυση αποτελούν γεννήματα της νεωτερικότητας, και περιγράφουν την ανάγκη των σύγχρονων ανθρώπων να διαχειριστούν το παρελθόν τους και να το συνδέσουν με την ατομική ή κοινωνική τους ταυτότητα. Επίσης, η αρχαιολογική πρόσληψη και η ψυχαναλυτική ανάδυση παρουσιάζουν στενές εννοιολογικές σχέσεις, που –παρά τις όποιες διαφορές (π.χ. η πρώτη αφορά συλλογικές πεποιθήσεις ενώ η δεύτερη προσωπικές εμπειρίες)– αξίζει να μελετηθούν διεξοδικά. Τέλος, τα δύο πεδία μοιράζονται κοινές θεματικές, που αφορούν τη σχέση του χθες με το σήμερα.

Ο κύκλος σεμιναρίων με τίτλο «Αρχαιολογία και Ψυχανάλυση», που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνεργασία με την Βρετανική Σχολή Αθηνών επιχειρεί να αναδείξει τις κοινές συνιστώσες των δυο πεδίων και να διερευνήσει πώς το ένα μπορεί να επηρεάσει το άλλο σε μεθοδολογικό και εννοιολογικό επίπεδο. Οργανώνεται γύρω από 6 ενότητες, σε κάθε μια από τις οποίες θα συνδιαλέγονται ένας αρχαιολόγος ή κοινωνικός ανθρωπολόγος και ένας ψυχαναλυτής πάνω σε συγκεκριμένα θέματα. Θα ακολουθούν ερωτήματα από τον συντονιστή και στο τέλος θα υπάρχει συζήτηση με συμμετοχή του κοινού.

Οι ενότητες

—Θεωρία και Πράξη: Δευτέρα 17 Οκτωβρίου 2016, ώρα 19.00

Σε αυτήν την εισαγωγική ενότητα θα σχολιαστούν οι αρχαιολογικές πρακτικές, που ενέπνευσαν τον Φρόιντ, και οι ψυχαναλυτικές μεταφορές, που κρύβει ο αρχαιολογικός λόγος. Επίσης θα συζητηθούν ζητήματα μεθοδολογίας, που είναι κοινά στην αρχαιολογία και την ψυχανάλυση.

Ομιλητές: Άρης Αναγνωστόπουλος (Κοινωνικός ανθρωπολόγος, Πανεπιστήμιο του Kent, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στην Πολιτιστική Διαχείριση – Kent-AUEB), Κώστας Ζερβός (Ψυχίατρος – Ψυχαναλυτής).  Συντονίστρια: Χρυσάνθη Παπαδοπούλου (Αρχαιολόγος, Υποδιευθύντρια Βρετανικής Σχολής Αθηνών).

—Ίχνη και Απουσία: Δευτέρα 21 Νοεμβρίου 2016, ώρα 19.00

Στην ενότητα αυτή θα διερευνηθεί η αίσθηση της απουσίας που γεννά στους αρχαιολόγους η διαρκής επαφή με αποσπασματικά ίχνη του παρελθόντος και οι πιθανές επιπτώσεις της. Η εξέταση θα βασιστεί σε ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις και ερμηνείες της απουσίας.

Ομιλητές: Δέσποινα Καταπότη (Αρχαιολόγος, Επίκουρη Καθηγήτρια Θεωρίας Πολιτισμού και Ψηφιακού Πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Μιχάλης Πέτρου (Κλινικός ψυχολόγος, Κοινωνικός ανθρωπολόγος, Πανεπιστήμιο Λυών, Ψυχαναλυτής, μέλος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης – ΙΡΑ). Συντονιστής: Χάρης Μωρίκης (Κλινικός ψυχολόγος, Ψυχαναλυτής, μέλος της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ένωσης – ΙΡΑ).

—Παρελθόν και Πένθος: Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2016, ώρα 19.00

Στην ενότητα αυτή θα εξεταστεί το πώς γεννάται η αίσθηση της νοσταλγίας που διακατέχει τον ανασκαφέα αρχαίων καταλοίπων και θα διερευνηθεί η σχέση της με την ψυχική διαδικασία του πένθους.

Ομιλητές: Κώστας Πασχαλίδης (Αρχαιολόγος, Επιμελητής Αρχαιοτήτων της Προϊστορικής Συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου), Ντόρα Περτέση (Δρ Ψυχανάλυσης, Mέλος της Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης, Περιοδικό αληthεια, διδάσκουσα στο Κέντρο Ψυχαναλυτικών Ερευνών της Αθήνας).  Συντονιστής: Άρης Αναγνωστόπουλος (Κοινωνικός ανθρωπολόγος, Πανεπιστήμιο του Kent, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στην Πολιτιστική Διαχείριση – Kent-AUEB).

—Χρόνος και Ετερότητα: Δευτέρα 16 Ιανουαρίου 2016, ώρα 19.00

Στην ενότητα αυτή θα διερευνηθεί η έννοια του «άλλου» στην αρχαιολογία, όπως διαμορφώνεται μέσω του εντοπισμού πολιτισμικών διαφορών από τις κοινωνίες που μελετάμε, αλλά και μέσω της χρονικής απόστασης που μας χωρίζει από αυτές.

Ομιλητές: Νίκος Παπαδημητρίου (Αρχαιολόγος, Επιμελητής Αρχαιοτήτων Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης), Πάνος Παπαθεοδώρου (Δρ Ψυχαναλυτής, μέλος του Ψυχαναλυτικού Συλλόγου Freud-Lacan και της Association de Psychanalyse Jacques Lacan). Συντονιστής: Στασινός Σταυριανέας (Επίκουρος Καθηγητής Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Πατρών).

—Μνήμη και Τραύμα: Δευτέρα 6 Φεβρουαρίου 2017, ώρα 19.00

Στην ενότητα αυτή θα εξεταστούν οι διαδικασίες ανασύστασης της μνήμης (προσωπικής και συλλογικής) και οι πιθανές τραυματικές της διαστάσεις, όπως προκύπτουν από την ανάδυση εμπειριών και γεγονότων, τα οποία βρίσκονταν για καιρό «θαμμένα» ή σε λανθάνουσα κατάσταση. Η θεματική σχετίζεται άμεσα με ζητήματα πρόσληψης του παρελθόντος και με αρχαιολογικές πρακτικές.

Ομιλητές: Δημήτρης Πλάντζος (Αρχαιολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών), Γεράσιμος Στεφανάτος (Ψυχίατρος-ψυχαναλυτής, μέλος της γαλλικής ψυχαναλυτικής εταιρείας Quatrième Groupe).  Συντονιστής: Βλάσης Σκολίδης (Ψυχίατρος-Ψυχαναλυτής, μέλος της Νέας Λακανικής Σχολής, διδάσκων στο Κέντρο Ψυχαναλυτικών Ερευνών της Αθήνας).

—Σώμα και Ταυτότητα: Δευτέρα 6 Μαρτίου 2017, ώρα 19.00

Στην ενότητα αυτή θα εξεταστούν οι ψυχικές και σωματικές διεργασίες της εφηβείας, που έχουν ως αποτέλεσμα την ενσωμάτωση του φύλου, και θα διερευνηθούν συγκριτικά έμφυλες πρακτικές στην αρχαιότητα και σήμερα. Η θεματική εμπνέεται από την ψυχαναλυτική άρθρωση σχετικά με την έμφυλη ταυτότητα εστιάζοντας στην ιδιαιτερότητα της θηλυκότητας με αναφορές στη θεωρία του Σ. Φρόυντ και του Ζ. Λακάν.

Ομιλητές: Χρυσάνθη Παπαδοπούλου (Αρχαιολόγος, Υποδιευθύντρια Βρετανικής Σχολής Αθηνών), Μαρίνα Φραγκιαδάκη (Ψυχαναλύτρια, μέλος της Νέας Λακανικής Σχολής και της Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχανάλυσης, διδάσκουσα στο Κέντρο Ψυχαναλυτικών Ερευνών της Αθήνας ). Συντονίστρια: Ειρήνη Χρυσοχέρη (Ανθρωπολόγος Τέχνης, University of Goldsmith).