Ένα διαχρονικό αφήγημα για τις ανθρώπινες «Οδύσσειες», που εμπνέεται από τον αρχετυπικό χαρακτήρα του Οδυσσέα, χωρίς ωστόσο να αναδιατυπώνει το μύθο, αφορά η ομώνυμη περιοδική έκθεση που εγκαινιάζεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, τη Δευτέρα 3 Οκτωβρίου 2016. Ημερομηνία ιδιαίτερα συμβολική, αφού ακριβώς 150 χρόνια πριν, Δευτέρα και πάλι, ετέθη ο θεμέλιος λίθος του πρώτου Εθνικού Μουσείου της χώρας. Τι αφηγούνται, όμως, τα 184 έργα από τις συλλογές της μόνιμης έκθεσης και τις αποθήκες του μουσείου, τα έξι δάνεια από το Επιγραφικό και το Μουσείο Ακροπόλεως, αλλά και οι «εκπλήξεις» που πλαισιώνουν τις «Οδύσσειες»;

«Μέσα από ένα αφαιρετικό και συμβολικό πρίσμα, η έκθεση αφηγείται το μακρύ χρονικό του δοκιμαζόμενου ανθρώπου, τον αδιάκοπο αγώνα του να διαχειριστεί το περιβάλλον, να γνωρίσει νέους τόπους, να δημιουργήσει πολιτείες ευνομούμενες και να αντιπαλέψει τη φθαρτότητα της ύπαρξής του με τη βοήθεια του έρωτα και της δημιουργικής πράξης», ανέφερε η Μαρία Λαγογιάννη, διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, κατά τη συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, παρουσία του υπουργού Αριστείδη Μπαλτά, της Δρος Έλενας Κόρκα, γενικής διευθύντριας Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, της δρος Ασπασίας Λούβη-Κίζη, προέδρου του ΔΣ του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων (έκδοση του οποίου είναι ο κατάλογος στα ελληνικά και αγγλικά που θα συνοδεύει την έκθεση), καθώς και του Γιώργου Αγουρίδη, μέλους του ΔΣ του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, η δωρεά του οποίου υπήρξε κομβική για την υλοποίηση της έκθεσης.

Τα εκθέματα χρονολογούνται από την 5η χιλιετία ως και την Ύστερη Αρχαιότητα και αφορούν τεκμήρια από το Διμήνι και το Σέσκλο της Θεσσαλίας, τον Κυκλαδικό πολιτισμό, τη Μινωική Κρήτη, τον Μυκηναϊκό πολιτισμό και τον ελληνικό πολιτισμό των ιστορικών χρόνων. «Οι ιστορίες που αφηγούνται είναι ανθρώπινες και ηρωικές, αγγίζουν πτυχές από αμέτρητες ζωές, γνωστές και άγνωστες “Οδύσσειες” προσωπικές και συλλογικές», συμπλήρωσε η κα Λαγογιάννη, ξεναγώντας, στη συνέχεια, τους δημοσιογράφους στους χώρους των περιοδικών εκθέσεων του μουσείου που, αν και περιορισμένοι, καταφέρνουν να δώσουν στον επισκέπτη το μήνυμα που επιδιώκεται: Να «ταξιδέψει» στον χρόνο, να νιώσει αγαλλίαση και να ξεχάσει για λίγο τα προβλήματα της ζωής.

Πώς το καταφέρνουν; Με πολλούς τρόπους, όπως η ατμοσφαιρική αναπαράσταση του «Ταξιδιού», ονομασία που δόθηκε στον πρώτο θεματικό άξονα της έκθεσης, η οποία καλωσορίζει τους επισκέπτες με ήχους της θάλασσας, μπλε φωτισμό κι ένα σχηματοποιημένο «καράβι» που κουβαλάει ένα ιδιαίτερο φορτίο. Τα εκθέματα (γιατί αυτό είναι το φορτίο του) είναι ποικίλα και χαρακτηριστικά, όπως τα αγγεία με τις αναπαραστάσεις από τις ιστορίες μυθικών ταξιδιών (του Περσέα, του Ηρακλή, των Αργοναυτών) ή τα δώρα των διπλωματικών σχέσεων, όπως το αργυρό αγγείο χεττιτικής προέλευσης σε σχήμα ελαφιού του 16ου αι. π.Χ., τα αυγά στρουθοκαμήλου από την Αίγυπτο (16ος-14ος αι. π.Χ.) και το χάλκινο ειδώλιο του πολεμικού θεού Ρεσέφ από τη Συροπαλαιστίνη (13ος αι. π.Χ).

Στον ίδιο θεματικό άξονα κρύβεται και μία από τις εκπλήξεις της έκθεσης: Οι αστερισμοί που έβλεπε ο Οδυσσέας κατά την επιστροφή του από το νησί της Καλυψούς (με ημερομηνία υπολογισμού τον Οκτώβριο του 1207 π.Χ.) προβάλλονται με τις ονομασίες τους ψηλά, μέσα από τον εξοπλισμό και την εφαρμογή του έναστρου ουρανού που πρόσφερε το Ίδρυμα Ευγενίδου.

Και πού τελικά οδηγεί αυτό το ταξίδι; Στις «Ιθάκες», όπως ονομάζεται ο δεύτερος θεματικός άξονας, εμπνεόμενος από το νόστο του Οδυσσέα και αφιερωμένος στις πατρίδες όλων των ανθρώπων. Το άγαλμα του Οδυσσέα, φθαρμένο από την αλμύρα της θάλασσας των Αντικυθήρων, «καλωσορίζει» τους επισκέπτες επισημαίνοντας την επιστροφή μετά την περιπέτεια. Στην ίδια ενότητα τα εκθέματα αφηγούνται ό,τι ακολουθεί το «ταξίδι»: Τη δημιουργία, τις καλλιέργειες, τη σχέση του ανθρώπου με το θείο, τις ηγεμονίες, τους πολέμους, τη θέσπιση νόμων, τη δημοκρατία, το θέατρο, τη φιλοσοφία, τον έρωτα, τον θάνατο.

Ως τη στιγμή που έρχεται η «Έξοδος», ο τρίτος και τελευταίος θεματικός άξονας, που αποτελεί και το τέλος του ταξιδιού που μόλις συντελέστηκε. Το δαχτυλικό αποτύπωμα του ανώνυμου γραφέα που σώζεται ακόμα πάνω σε πήλινη πινακίδα Γραμμικής Β γραφής από την Πύλο και τα γρανάζια του μηχανισμού των Αντικυθήρων (σε ψηφιακές εφαρμογές και τα δύο) «μιλούν» για τον άνθρωπο που νικά τη φθορά. Την ίδια στιγμή, ένα αντίγραφο του 100 π.Χ. του σπουδαίου χάλκινου πρωτότυπου έργου του Πολύκλειτου «συνομιλεί» με έναν μικρό χάλκινο Δία που στέλνει τον κεραυνό του. Τι θέλουν να πουν; Εδώ βοηθούν οι άλλες «εκπλήξεις» της έκθεσης, τα αποσπάσματα του γεμάτου συμβολισμούς λόγου των κορυφαίων νεοελλήνων ποιητών Κ. Καβάφη, Γ. Σεφέρη, Ο. Ελύτη και Γ. Ρίτσου, που ανακλώνται στις επιφάνειες των τοίχων, δημιουργώντας γέφυρες με τη σημερινή εποχή και προσφέροντας ίσως την πιο εύστοχη και συναρπαστική νοηματοδότηση.

Από τους χαιρετισμούς στη συνέντευξη Τύπου ξεχώρισαν, μεταξύ άλλων, οι δηλώσεις του ΥΠΠΟΑ, Αρ. Μπαλτά, που είπε ότι «επισκέπτες όλων των γενεών, όλων των εθνικοτήτων θα μπορέσουν, όχι μόνο να δουν μια έκθεση εξαιρετική αλλά και να αναλογιστούν τι συνέβη στην Ελλάδα το τελευταία 5-10 χιλιάδες χρόνια και τι μπορούμε από εδώ και πέρα να περιμένουμε». Ο ίδιος ευχαρίστησε ιδιαιτέρως τις ιδιωτικές χορηγίες, τονίζοντας ωστόσο ότι «ντρεπόμαστε και λίγο γιατί ως υπουργείο δεν έχουμε τα μέσα να αναδειχθεί ο πολιτισμός όπως θα έπρεπε».

Τέλος, η κα Λούβη-Κίζη, αφού εξήρε τη συμβολή της κας Λαγογιάννη στην εξωστρέφεια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, έκανε λόγο για κάποια μικρά αναμνηστικά που θα είναι έτοιμα την ημέρα των εγκαινίων, ενώ απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων για τα πωλητήρια που στερούνται αντικειμένων, είπε ότι στο ΤΑΠ υπάρχει μια «μακρά παθογένεια» η οποία σχετίζεται «με τους κανόνες του δημόσιου λογιστικού με τους οποίους κινούμαστε», ελπίζοντας ωστόσο με τον νέο Οργανισμό να δοθούν «πάρα πολλές λύσεις στις αγκυλώσεις του δημόσιου τομέα».