Νέα πολυάριθμα ευρήματα προστέθηκαν φέτος στον ήδη μεγάλο αριθμό των λίθινων εργαλείων, που έχουν εντοπιστεί στα Ροδαφνίδια στο Λισβόρι της Λέσβου, θέση η οποία ανήκει στην Κατώτερη Παλαιολιθική Εποχή (ξεκινά πριν από περίπου 200.000 χρόνια). Η συστηματική ανασκαφή του Πανεπιστημίου Κρήτης, που διεξάγεται τα τελευταία πέντε χρόνια υπό τη διεύθυνση της αναπληρώτριας καθηγήτριας αρχαιολογίας Νένας Γαλανίδου, βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο για φέτος, με τα νέα ευρήματα να δίνουν ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τα προγονικά μας είδη, που ανέπτυξαν μια ιδιαίτερη σχέση με την περιοχή αυτή του Αιγαίου.

«Τέτοια αρχαιολογική θέση δεν έχουμε πουθενά αλλού στην Ελλάδα. Έχει αποδώσει δεκάδες σπάνια μεγάλα κοπτικά εργαλεία λαξευμένα σε λίθο, τη στιγμή που 80 χρόνια παλαιολιθικών ερευνών στον ελλαδικό χώρο μας είχαν δώσει λιγότερο από μια ντουζίνα χειροπελέκεων. Το απόθεμα των εργαλείων που ανήκουν στην αχελαία τεχνολογική παράδοση έχει δεκαπλασιαστεί και περιλαμβάνει τρίεδρα, κοπείς, τεράστιους πυρήνες και ξέστρα που απαιτούσαν ιδιαίτερη μυϊκή δύναμη για την κατασκευή και χρήση τους. Το μεγάλο αυτό δείγμα αρχαιολογικών ευρημάτων μάς επιτρέπει να μελετήσουμε τις τεχνολογικές κατακτήσεις των προγονικών ειδών του ανθρώπου που έζησαν στο Αιγαίο πριν από μισό εκατομμύριο χρόνια» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Γαλανίδου, η οποία προσθέτει:

«Η συστηματική ανασκαφή του Πανεπιστημίου Κρήτης συμπληρώνει το κενό αυτό στο αφήγημα για την καταγωγή και εξέλιξη του ανθρώπου και των πρώιμων μεταναστεύσεων στη βορειοανατολική Μεσόγειο. Ως τώρα εξέλιπε μια πρώιμη παλαιολιθική θέση από την Ελλάδα και τη Βαλκανική Χερσόνησο με παρόμοιο αποτύπωμα. Έχει πρωταρχικό σκοπό την εκπαίδευση των φοιτητών αρχαιολογίας στην έρευνα πεδίου και ταυτοχρόνως είναι ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα, που φέρνει κοντά επιστήμονες από διαφορετικές ειδικότητες από όλο τον κόσμο και από πολλά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας» τονίζει.

Όμως, πώς εξηγείται η παρουσία τόσων λίθινων εργαλείων στο Λισβόρι της Λέσβου; «Οι ανθρωπίδες έρχονται στην περιοχή κατ’ επανάληψη και σε μεγάλο βάθος χρόνου. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους: Μπορούν να κατασκηνώνουν στις όχθες μιας μεγάλης λίμνης (ο Κόλπος της Καλλονής στις παγετώδεις εποχές, όταν δηλαδή υποχωρούσε η στάθμη των νερών, γινόταν λίμνη), να απαγκιάσουν στους βράχους που συνδέονται με την ηφαιστειακή ιστορία του νησιού, να φτιάξουν εργαλεία, να βρουν καταφύγιο στις θερμές πηγές που υπάρχουν σε απόσταση αναπνοής και δημιουργούν ένα ιδιαίτερο και φιλικό μικροπεριβάλλον σε συνθήκες ψύχους, να κυνηγήσουν θηράματα. Έρχονται και ξανάρχονται στις όχθες μικρών ποταμών που εκβάλλουν στην Καλλονή. Γι’ αυτό και τα κατάλοιπα που μας αφήνουν είναι πολλά» εξηγεί.

Και η χρονολόγηση των εργαλείων; «Τα τέχνεργα αυτά καθεαυτά δεν χρονολογούνται με απόλυτες μεθόδους γιατί είναι λίθινα. Χρονολογούνται όμως οι αποθέσεις μέσα στις οποίες τα βρίσκουμε και οι μέχρι τώρα εργαστηριακές αναλύσεις δείχνουν ότι η ηλικία τους κυμαίνεται από 165.000 ως 475.000 χρόνια», σημειώνει η κα Γαλανίδου. Αξιοσημείωτο, πάντως, είναι το γεγονός ότι οι δημιουργοί τους επανέρχονται στις θερμοπηγές του Κόλπου της Καλλονής για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

«Το Λισβόρι ήταν ένα σημείο αναφοράς, ένα τοπόσημο εγγεγραμμένο στους διανοητικούς χάρτες των προγονικών αυτών κοινοτήτων. Φαίνεται πως ήταν πολύ πιο ευφυείς από ό,τι τους φανταζόμαστε μέχρι πρότινος, με γνωσιακές ικανότητες και κοινωνικές αναζητήσεις αρκετά προχωρημένες. Σχεδιάζουν και δημιουργούν εργαλεία συμμετρικά. Στη συμμετρία των χειροπελέκεων καταγράφεται ένα τεχνολογικό άλμα στην ιστορία του πολιτισμού, μια κατάκτηση που πιθανώς συνδέεται με τη μεταξύ τους επικοινωνία. Δεν τους αρκούσε μια κοφτερή ακμή για να τεμαχίσουν τα ζώα. Ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν έναν κώδικα επικοινωνίας στο επαναλαμβανόμενο μοτίβο του αμυγδαλόσχημου χειροπέλεκυ» τονίζει.

Και οι δημιουργοί αυτών των εργαλείων; «Από τα γνωστά είδη οι ανθρωπίδες που είναι υποψήφιοι είναι οι Ηomo erectus, Ηomo antecessor και Ηomο heidelbergensis. Τώρα αν ήταν ένα μόνο είδος οι πρώτοι κάτοικοι της Λέσβου ή και περισσότερα δεν το γνωρίζουμε. Ενδεχομένως στο τέλος της περιόδου, μετά τα 200.000 χρόνια, να είχαμε και πληθυσμούς Νεάντερνταλ, αλλά αυτό ακόμα δεν είναι σαφές. Το σημαντικό πάντως είναι ότι ο μεγάλος αριθμός των αντικειμένων που βρέθηκαν εδώ, μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε την Ελλάδα στον χάρτη της Κατώτερης Παλαιολιθικής Αρχαιολογίας στην Ευρώπη και στην Ασία» σημειώνει.

Όσο για το μέλλον, η καθηγήτρια, πάντα σε στενή συνεργασία με τον Δήμο Λέσβου, την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και τη Γ.Γ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, οραματίζεται τη δημιουργία ενός Κέντρου Έρευνας, Πληροφόρησης και Εκπαίδευσης στο παλιό ελαιοτριβείο της περιοχής. «Οραματιζόμαστε έναν κόμβο που θα χρησιμοποιεί την ψηφιακή τεχνολογία σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (με έδρα την Κρήτη) για να μεταδώσει στο μεγάλο κοινό τη γνώση μας για το παλαιοπεριβάλλον και τον πολιτισμό της Λέσβου πριν από μισό εκατομμύριο χρόνια . Η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού στο Αιγαίο ξεκινά εδώ. Σε περιόδους που το Αιγαίο ήταν στεριά, με μικρές λίμνες ενδιάμεσα, η Ευρώπη και η Ασία ενώνονταν με χερσαίες διαδρομές» τονίζει.

Αυτή τη στιγμή, το θέμα βρίσκεται στη φάση που λύνεται το ιδιοκτησιακό με τις προσπάθειες του δήμου Λέσβου. «Μετά, σταδιακά θα προχωρήσουμε με μελέτες για να ενταχθεί σε μια χρηματοδότηση, ώστε να αρχίσει η αναστηλωτική εργασία του κτιρίου και η προετοιμασία για το περιεχόμενο, τη λειτουργία και τη βιωσιμότητά του. Σε πείσμα των καιρών, βήμα-βήμα, οι πέντε εταίροι, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, ο Δήμος Λέσβου, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και η Γ.Γ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, σαν μια γροθιά, οραματιζόμαστε και εργαζόμαστε όλοι μαζί σκληρά για τη δημιουργία αυτού του Κέντρου που θα αποτελέσει ένα πόλο αειφόρου ανάπτυξης στον Κόλπο της Καλλονής» καταλήγει.