Ο Νίκος Δραγούμης και η Lydia Borgek στα Φηρά

Έκθεση ζωγραφικής με τίτλο «Νίκος Δραγούμης και Lydia Borgek» θα εγκαινιάσουν το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και το Ίδρυμα Λ. και Ε. Μπελλώνια την Παρασκευή 15 Ιουλίου, στις 20:30, στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο, στα Φηρά Σαντορίνης.

Η παραπάνω έκθεση μέχρι σήμερα έχει παρουσιαστεί ξεχωριστά για κάθε καλλιτέχνη σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Αυτή τη φορά οι δύο καλλιτέχνες θα συνυπάρξουν, καθώς τα έργα της Λύντια Μπορζέκ (ζωγράφος και σύντροφος του Νίκου Δραγούμη), που εκτέθηκαν για πρώτη φορά στο βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη, σε έκθεση με τίτλο «Μια Ρωσίδα ζωγράφος από το Παρίσι στην Ελλάδα», αποτελούν θεματολογική επέκταση και (κατά κάποιον τρόπο) αναπόσπαστο συμπλήρωμα της έκθεσης «Νίκος Δραγούμης. Ο Ζωγράφος 1874-1933», που οργανώθηκε και παρουσιάστηκε από το ΜΙΕΤ σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Καστοριά.

Ο Νίκος Δραγούμης

Ο Νίκος Δραγούμης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1874, πρωτότοκος γιός του πρωθυπουργού Στέφανου Δραγούμη και αδερφός του πολιτικού και συγγραφέα Ίωνα Δραγούμη. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του, θα φτάσει στο Παρίσι το 1891 για να προετοιμαστεί για τις εισιτήριες εξετάσεις για τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Θα αποτύχει. Εγγράφεται στη συνέχεια στη Νομική Σχολή της Σορβόννης, από όπου θα αποφοιτήσει, με πολλές δυσκολίες, στα τέλη του 1897. Θα εγκαταλείψει τα νομικά, που ποτέ δεν αγάπησε, αλλά αναγκάστηκε, από την οικογένειά του, να σπουδάσει. Αυτή την περίοδο, έχουμε μόνο λίγα σχέδιά του, που αν και σχέδια ενός πρώιμου αδιαμόρφωτου ακόμα ταλέντου, διαγράφουν σε γενικές γραμμές τις αρχές που θα επικρατήσουν στον ώριμο ζωγραφικό του βίο: την αγάπη στη λεπτομέρεια και τις ευαίσθητες γραμμές του σχεδίου. Ξεκινάει μαθήματα στην ιδιωτική σχολή τέχνης Académie Julian, όπου θα φοιτήσει από το 1900 έως το 1902. Εκεί θα διδαχθεί την τεχνική: οι μαθητές μάθαιναν πώς να σχεδιάζουν την ανθρώπινη φιγούρα, πώς να χειρίζονται τους όγκους, πώς να δημιουργούν την εντύπωση του βάθους, πώς να εστιάζουν στην προοπτική και την ορθή ανατομική πιστότητα. Αλλά οι μαθητές της σχολής ήταν ελεύθεροι να ασπαστούν τις νέες αισθητικές της ζωγραφικής.

Τα χρόνια που ακολουθούν μέχρι το 1911 είναι τα πλέον παραγωγικά και χαρακτηριστικά για εκείνον. Σταδιακά εγκαταλείπει το Παρίσι για την Προβηγκία, όπου διαμένει για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Από την περίοδο αυτή είναι και ο μεγαλύτερος αριθμός των σωζόμενων έργων του. Όταν τα διατρέχουμε διαπιστώνουμε με ευκολία τα σημεία εκκίνησής του: ο Βαν Γκογκ, οι Ναμπί, η Γιαπωνέζικη Ξυλογραφία και, εν μέρει, ο πουαντιγισμός. Οι κύριες συνιστώσες των «ώριμων» αυτών ετών είναι οι αναπάντεχες οπτικές γωνίες, η διακοσμητική, απέριττη και διακριτική χρήση των επίπεδων –πλακάτων– χρωμάτων, η άκρα ακρίβεια και ευαισθησία του νευρώδους σχεδίου, η εμμονικά επιμελημένη αγάπη στη λεπτομέρεια. Ακόμα, σαφής η προτίμησή του να ταυτίζεται συχνά με θέματα εργατικά/αγροτικά που ξεφεύγουν από την απεικόνιση αστικών ή μεγαλοαστικών προτύπων (ιδιαίτερα μετά τη ρήξη με την οικογένειά του, όπου θα ζήσει με πενιχρά οικονομικά μέσα). Το 1911, εκδηλώνεται με πιεστικό τρόπο ψυχικό νόσημα και θα νοσηλευτεί σε διάφορα ψυχιατρικά ιδρύματα, αλλά τη διετία 1912-1914, εμφανίζοντας σχετική ύφεση των συμπτωμάτων, θα κατορθώσει να δουλέψει για λίγο στην Αττική και την Άνδρο. Αν και δεν είναι πια κύριος και απόλυτος κάτοχος των εκφραστικών του μέσων, θα δώσει ενίοτε λαμπρά σχέδια που κάνουν ακόμα οδυνηρότερη την οριστική του καλλιτεχνική απώλεια από το 1914 και μετά. Θα πεθάνει το 1933, μετά από εικοσαετή εγκλεισμό στη Γενεύη και την Αθήνα.

Η Lydia Borgek

Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τη Λύντια Μπορζέκ. Τα βιογραφικά της στοιχεία παραμένουν σκοτεινά, ελλιπή και αδιερεύνητα. Γεννιέται στη Ρωσική Αυτοκρατορία και σε νεαρή ηλικία πηγαίνει στο Παρίσι, όπου σπουδάζει ζωγραφική και συμμετέχει στο μεγάλο κύμα της καλλιτεχνικής μετανάστευσης που προετοιμάζει τον μοντερνισμό. Γνωρίζει τον Νίκο Δραγούμη και, παρόλο που έργα της είχαν ήδη γίνει δεκτά στις ομαδικές επίσημες εικαστικές Εκθέσεις (Salons) της εποχής, η Μπορζέκ εγκαταλείπει κάθε ελπίδα σταδιοδρομίας προκειμένου να τον ακολουθήσει στην Ελλάδα και στην οδό του μαρτυρίου, δηλαδή τον εγκλεισμό του σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Θα τον περιμένει καρτερικά να αναρρώσει, αλλά η ανάρρωση δεν θα έρθει ποτέ. Η Λύντια Μπορζέκ θα πεθάνει στη θετή της πατρίδα την Ελλάδα, στις αρχές της Κατοχής.

Τα λάδια και τα σχέδιά της που έχουν, μέχρι σήμερα, αναδυθεί από το πέλαγος της λήθης αναδεικνύουν ένα έργο που συγκεφαλαιώνει τη ζωγραφική στην Ευρώπη από το μεταϊμπρεσσιονισμό έως το φωβισμό: εξωτικός πριμιτιβισμός του Γκωγκέν, χρωματικές κλίμακες των Ναμπί, διακοσμητικός χαρακτήρας της αυστηρής, αλλά όλο χάρη, γραμμής της βιεννέζικης Αρ-Νουβώ. Όλα αυτά, μετά την έλευση και εγκατάσταση της Λύντιας στην Ελλάδα, θα εφαρμοστούν πάνω στο ελληνικό τοπίο, με ανάλογη θεματογραφία και σε συγχορδία με το έργο του Νίκου Δραγούμη.

Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο με τίτλο «Νίκος Δραγούμης, ο ζωγράφος 1874-1933» με κείμενα των Μάρκου Φ. Δραγούμη, Φίλιππου Στ. Δραγούμη, και Νίκου Π. Παΐσιου. Στο χώρο της έκθεσης θα προβάλλεται το ντοκιμαντέρ της Κλεώνης Φλέσσα «Νίκος Δραγούμης, ένας ζωγράφος στη σκιά της ιστορίας».