Δύο μεγάλες εικόνες εξαιρετικής τέχνης, μία του Χριστού και μία της Παναγίας, έργα του αγιογράφου «Μελετίου του Κρητός», πρόκειται να επαναπατριστούν σύντομα και να δοθούν στην Εκκλησία Κύπρου. Οι εικόνες, που χρονολογούνται στο 1620 και είναι Κρητικής τεχνοτροπίας, συλήθηκαν, μετά την τουρκική εισβολή του 1974, από το τέμπλο του παρεκκλησίου του Αγίου Ιακώβου (14ος αι.) στο χωριό Τρίκωμο, το οποίο βρίσκεται στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου. Τις εικόνες είχε παρουσιάσει σε Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο το 1976 στο Ηράκλειο ο βυζαντινολόγος και πρώην διευθυντής τού Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου, Αθανάσιος Παπαγεωργίου.

Οι εικόνες μέχρι το 2007, όταν κατασχέθηκαν από την Αστυνομία της Ελβετίας στη Ζυρίχη, βρίσκονταν στην κατοχή του Ρώσου εμπόρου τέχνης, Αλεξάντρ Κοτσίνσκι. Mετά από συμβιβαστικό διακανονισμό, που υπογράφηκε μεταξύ του Κοτσίνσκι και της Εκκλησίας Κύπρου, στις 23 Δεκεμβρίου 2015, οι εικόνες θα επαναπατριστούν έναντι του ποσού των 70.000 Ελβετικών φράγκων.

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Ιακώβου είναι ένα κομψότατο αρχιτεκτόνημα, γνήσιο δείγμα σταυρικού τύπου με τρούλο. Ο ναός δεν είχε τοιχογραφίες. Στο μικρό του τέμπλο όμως υπήρχαν μεταβυζαντινές εικόνες. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποικίλα χρωματιστά πιάτα παλιάς λαϊκής τέχνης που είναι εντοιχισμένα στους τοίχους του και το τσιμεντένιο δάπεδο, στο οποίο υπάρχουν πέντε οπές σκεπασμένες με τετράγωνες πλάκες και από τις οποίες διακρίνονταν θαμμένα κόκαλα ανθρώπινων σκελετών. Το κατοχικό καθεστώς μετέτρεψε το παρεκκλήσιο του Αγίου Ιακώβου σε γραφείο τουρισμού.

Στην εικόνα του Χριστού ,διαστάσεων 110×128 εκ., εικονίζεται ο Χριστός ένθρονος, καθώς και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος στραμμένος προς τον Κύριο. Ο Χριστός είναι ντυμένος με αρχιερατικά άμφια και μίτρα. Στο κάτω μέρος της εικόνας, κάτω από τα πόδια του Προδρόμου, υπάρχει η υπογραφή τού ζωγράφου και η χρονολογία με κόκκινα κεφαλαία γράμματα: «ΧΕΙΡ ΜΕΛΕΤΙΟΥ ΤΟΥ ΚΡΙΤΟΣ ΑΧΚ(=1620) Χ(ριστο)Υ». «Μ(ηνος) αυγούστου).

Η εικόνα της Παναγίας έχει διαστάσεις 114×134 εκ. Η Παναγία εικονίζεται ένθρονη σε μετωπική στάση και κρατά με το αριστερό της χέρι τον Χριστό. O Χριστός με το δεξί χέρι υψωμένο ευλογεί. Δεξιά και αριστερά από την κεφαλή της Παναγίας εικονίζονται, σε μικρό μέγεθος, από τη μέση και πάνω, οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ. Όρθιος στ’ αριστερά της Παναγίας, και στραμμένος προς αυτήν, εικονίζεται ο Ευαγγελιστής Ιωάννης. Στα χέρια του κρατά ανοικτό Ευαγγέλιο, στις σελίδες του οποίου αναγράφονται οι δύο πρώτοι στίχοι του Ευαγγελίου του: «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΗΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟΝ, ΚΑΙ ΘΕΟΣ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ…».

Σύμφωνα με τον διευθυντή του Μουσείου της Ιεράς Μονής Κύκκου, δρα Στυλιανό Περδίκη, την άνοιξη του 2007 ο Ρώσος έμπορος τέχνης, Αλεξάντρ Κοτσίνσκι, επισκέφθηκε την κα Μαρία Παφίτη, ειδική σύμβουλος στη Βυζαντινή Τέχνη, που εργαζόταν στους Christie’s στο Λονδίνο και την ενημέρωσε ότι θέλει να πωλήσει τη συλλογή των εικόνων του, οι οποίες βρίσκονταν σε θυρίδες φύλαξης έργων τέχνης στη Ζυρίχη. Η κα Παφίτη επισκέφθηκε τις θυρίδες, είδε τις εικόνες και το φθινόπωρο του 2007 συνόδευσε στις θυρίδες έναν Ευρωπαίο συλλέκτη, ο οποίος ήθελε να αποκτήσει μέσω ιδιωτικής αγοράς κάποιες εικόνες. Ο συλλέκτης επέλεξε 25 εικόνες, συμπεριλαμβανομένων και των δύο εικόνων του Τρικώμου. Για την ολοκλήρωση της συναλλαγής, ο συλλέκτης ζήτησε να λάβει για κάθε εικόνα (α) περιγραφή της κατάστασής και (β) έκθεση για την ιστορία και την τέχνη τους. Για την περιγραφή της κατάστασης της κάθε εικόνας η κα Παφίτη επέλεξε να συνεργαστεί με τον συντηρητή Laurence Morrocco, ο οποίος είχε συντηρήσει τις τοιχογραφίες από τον Άγιο Θεμωνιανό του κυπριακού χωριού Λύση, όταν έφτασαν στο ίδρυμα Μενίλ στο Τέξας. Για τις εκθέσεις επέλεξε τον καθηγητή της, ιστορικό Βυζαντινής τέχνης, Robin Cormack.

Οι εικόνες δεν ήταν καταχωρημένες σε βάσεις κλεμμένων πολιτιστικών αγαθών (π.χ. Interpol, Art Loss Register). Οπότε, ως Κρητικές εικόνες, οι οποίες δεν ήταν πουθενά δηλωμένες ως κλεμμένες, λογικά θα μπορούσαν να πωληθούν.

Όμως, ο Robin Cormack αναγνώρισε τις εικόνες και ανέφερε σε έκθεσή του ότι προέρχονταν από τον Άγιο Ιάκωβο του Τρικώμου. Συγκεκριμένα, ο καθηγητής ήταν παρών στο Κρητολογικό συνέδριο το 1976, όπου ο κ. Αθανάσιος Παπαγεωργίου παρουσίασε τις δύο εικόνες. Με αυτά τα δεδομένα η κα Παφίτη αποφάσισε να μην προχωρήσει στην πώληση των εικόνων. Για αυτή της την απόφαση, ενημέρωσε τόσο το νομικό τμήμα των Christie’s, όσο και τον ιδιοκτήτη Κοτσίνσκι, αλλά και τον αγοραστή.

Οι Christie’s της ζήτησαν να μην αναμειχθεί περαιτέρω με τις εικόνες, λόγω του ότι δεν ήθελαν να ασχοληθεί με τη διαπραγμάτευση κλεμμένων έργων, αλλά και ούτε θα ήταν ωφέλιμο για τον οίκο. Παρόλα αυτά, λόγω του ότι οι εικόνες προέρχονται από τον τόπο καταγωγής της, ζήτησε να της επιτρέψουν τουλάχιστον να φέρει σε επαφή τον ιδιοκτήτη με την Κύπρο, ώστε να γίνει ένας διακανονισμός μεταξύ τους. Στη συνέχεια η κα Παφίτη επικοινώνησε με τον κ. Περδίκη, ο οποίος έκανε καταγγελία στην Ίντερπολ και οι εικόνες κατασχέθηκαν από τις ελβετικές αρχές. Μετά από πολύχρονες διαπραγματεύσεις η Εκκλησία Κύπρου αποφάσισε να μην εμπλακεί σε δικαστικούς αγώνες διεκδίκησης των εικόνων, λόγω του ψηλού κόστους που απαιτείτο, και δέχτηκε συμβιβαστικό διακανονισμό, με τον οποίο θα γίνει ο επαναπατρισμός των δύο κειμηλίων.