Τον Μάιο του 2014 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών έγινε αποδέκτης της γενναιόδωρης προσφοράς, από τον Ζαχαρία Πορταλάκη, ενός σημαντικότατου συνόλου έργων από την προσωπική συλλογή του. Πρόκειται για εξήντα πέντε φορητές εικόνες (15ου-αρχών 20ού αιώνα) που θα εκτίθενται πλέον μόνιμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, στις αίθουσες του 1ου επιπέδου του, που διαμορφώθηκαν ειδικά για το σκοπό αυτό.
«Πιστεύοντας ότι τα έργα τέχνης δεν πρέπει να συνιστούν αντικείμενο ιδιοκτησίας και ότι, αντίθετα, ανήκουν σε όλους, αποφάσισα να εκπληρώσω την πρώτη και μεγαλύτερη επιθυμία μου: να προσφέρω στη γενέτειρά μου ένα σημαντικό –ίσως το σημαντικότερο– κομμάτι της συλλογής μου», ανέφερε σχετικά ο συλλέκτης.
Οι Εικόνες της Συλλογής Ζαχαρία Πορταλάκη
Ο πυρήνας της Δωρεάς συνίσταται από μια σειρά κρητικών έργων, ενδεικτικών της διαδρομής και διαμόρφωσης της Κρητικής φορητής εικόνας από τους μετά την Άλωση χρόνους ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Πολύ σημαντική είναι η παρουσία εικόνων από τα νησιά του Ιονίου δίπλα σ’ αυτές της Κρήτης: έργα δουλεμένα με πρότυπο τον τρόπο και τους τύπους που μεταλαμπάδευσαν οι Κρήτες, αλλά που διαμόρφωσαν οι αγιογράφοι των Επτανήσων στον τόπο τους, αποτελούν ασφαλή τεκμήρια των ισχυρών δεσμών της Κρήτης με τα νησιά όπου πολλοί Κρήτες ζωγράφοι βρήκαν φιλόξενο καταφύγιο μετά τον Κρητικό Πόλεμο.
Έργα από τις Κυκλάδες και την ηπειρωτική Ελλάδα συμμετέχουν στο μεγάλο σύνολο των έργων της θρησκευτικής τέχνης, προσφέροντας μια σπάνια ευκαιρία να τα δούμε μαζί στον ίδιο χώρο με τις φορητές εικόνες της Κρήτης και των Επτανήσων. Ακόμη σπανιότερη ευκαιρία όμως αποτελεί η συμβολή στην έκθεση εικόνων με προέλευση από τα Βαλκάνια και τη Ρωσία, που διευρύνουν τις γνώσεις μας για την εξέλιξη της φορητής εικόνας στον ευρύτερο χώρο του ορθόδοξου κόσμου.
Η έκθεση όλων των έργων της δωρεάς, με τρόπο που αναδεικνύει όψεις της θρησκευτικής τέχνης, οι οποίες προσφέρονται για συγκρίσεις από ειδήμονες και μη, έτυχε της εξαιρετικής επιμέλειας της αρχαιολόγου Χρυσαυγής Κούτσικου.
Το μουσειογραφικό έργο της έκθεσης συμπεριλαμβανομένης της ανακατασκευής των αιθουσών του Μουσείου που στεγάζουν τη Δωρεά Ζαχαρία Πορταλάκη ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Γιώργος Παρμενίδης και Christine Longuépée. Ο σχεδιασμός ενσωματώνει στοιχεία πρωτοπορίας που υπερβαίνουν τα ελληνικά μουσειακά δεδομένα· το εκθετικό αποτέλεσμα φιλοδοξεί να υπερβεί τις υψηλές προσδοκίες των επισκεπτών του Μουσείου.
Τη μόνιμη έκθεση θα συνοδεύει δίγλωσσος αναλυτικός κατάλογος σε μεγάλο σχήμα.
Σπάνιο ενυπόγραφο έργο του Ζαχαρία Καστροφύλακα
Την έκθεση εμπλουτίζει ένα ακόμη έργο ιδιαίτερης σημασίας, που παραχώρησε ειδικά για την έκθεση η Έλια Πορταλάκη, κόρη του δωρητή, από την προσωπική της συλλογή. Πρόκειται για ενυπόγραφο έργο του Ζαχαρία Καστροφύλακα, τρίπτυχο μικρών διαστάσεων που αναδεικνύει τη δεξιοτεχνία του γνωστού Κρητικού αγιογράφου του 18ου αιώνα στη μικρογραφική τέχνη.
Θεότητα, (α)συνέχεια
Σειρά περιοδικών εκθέσεων με έργα από τη Συλλογή Σύγχρονης Τέχνης του Ζαχαρία Πορταλάκη θα συνοδεύουν τη μόνιμη συλλογή φορητών εικόνων της Δωρεάς στο ΙΜΚ.
Η πρώτη έκθεση της σειράς, με τίτλο Θεότητα, (α)συνέχεια θα εγκαινιαστεί το Σάββατο 3 Οκτωβρίου 2015, και ώρα 19:30, ταυτόχρονα με τη μόνιμη έκθεση της Δωρεάς, παρουσιάζοντας στον επισκέπτη αντιπροσωπευτικά έργα των πρωτοπόρων καλλιτεχνών Κωνσταντίνου Παρθένη, Γιάννη Τσαρούχη, Χρήστου Καπράλου και Θεόδωρου Στάμου της περιόδου 1950-1990. Με θέμα τις εκφάνσεις της θρησκευτικότητας στη σύγχρονη τέχνη τα έργα των τεσσάρων πρωτοπόρων καλλιτεχνών αναδεικνύουν όψεις της πρόσληψης της σύγχρονης τέχνης στις αναζητήσεις της σχέσης του ανθρώπου με το θείο.
Η ΕΚΙΜ ήδη προγραμματίζει σειρά ξεναγήσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα προσφέρονται δωρεάν στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης.
