«Χασάπης», «κομπογιαννίτης», «κοράκι» είναι ορισμένοι από τους «βαρείς» χαρακτηρισμούς, που εισπράττουν κατά καιρούς οι γιατροί. Δεν πρόκειται για φαινόμενο μόνο της εποχής μας. Ο στιγματισμός των γιατρών με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς είναι διαχρονικό φαινόμενο. Ήδη, από την αρχαιότητα αποτέλεσαν αντικείμενο αλλά και στόχο της σάτιρας κι αυτό προκύπτει από αρχαία σατιρικά κείμενα που «θάβουν» τους γιατρούς και τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι σήμερα ανέκδοτα:

«Ο γιατρός Εύνομος είχε προγνώσει κάποτε ότι ο ασθενής Γάιος θα πέθαινε. Όμως εκείνος διέφυγε του κινδύνου χάρη όχι στον γιατρό, αλλά στη μοίρα. Λίγο αργότερα, ο Εύνομος είδε ή νόμιζε ότι είδε τον Γάιο χλωμό και σαν φάντασμα, με την όψη του ίδιου του θανάτου. “Ποιος είσαι;” “Ο Γάιος”. “Δηλαδή ζεις;” Έγνεψε εκείνος αρνητικά. “Τότε τι κάνεις εδώ;” “Με έστειλαν οι θεοί του Κάτω Κόσμου, καθώς ακόμη κατέχω γνώση της ανθρωπότητας και των υποθέσεών της, για να κλητεύσω τους γιατρούς”. Ο Εύνομος πάγωσε. Τότε ο Γάιος είπε: “Μη φοβάσαι, εγώ και άλλοι διαβεβαιώσαμε πως κανένας που έχει σώας τας φρένας δεν μπορεί να σε αποκαλέσει γιατρό” διαβάζουμε σε Επίγραμμα τουΑυσόνιου (4ος αι μ.Χ.)».

Οι συνθήκες που επικρατούσαν στην ιατρική επιστήμη στην αρχαιότητα, τα μελανά σημεία της επαγγελματικής ομάδας των γιατρών και η διακωμώδησή τους στα ποικίλα γένη της ρωμαϊκής αλλά και ελληνικής λογοτεχνίας αποτέλεσαν αντικείμενο διδακτορικής διατριβής, με τίτλο «Σατιρικά επιγράμματα εναντίον γιατρών στη λατινική γραμματεία: κοινωνικο-μοτιβιστική έρευνα», που εκπόνησε η Μαρία-Δέσποινα Ράμμου. H διατριβή της κας Ράμμου εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΙΙ», και θα παρουσιαστεί μαζί με τις άλλες διατριβές του ιδίου προγράμματος, σε ημερίδα που θα πραγματοποιηθεί σήμερα, Τρίτη 29 Σεπτεμβρίου, στο ΚΕΔΕΑ του ΑΠΘ.

«Η σάτιρα που βλέπουμε σε αρχαία ρωμαϊκά και ελληνικά κείμενα αποδεικνύεται ανατριχιαστικά διαχρονική. Μπορούμε να εντοπίσουμε σε αυτήν τις ρίζες της σύγχρονης επικριτικής διάθεσης απέναντι στους γιατρούς, των ελαττωμάτων και των διαδεδομένων χαρακτηρισμών που τους αποδίδονται, π.χ. γιατρός χασάπης, ληστής, δήμιος, νεκροθάφτης, φιλοχρήματος, άπληστος» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η διδάκτωρ του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, κα Ράμμου.

Μερικά από τα χαρακτηριστικά αποσπάσματα αρχαίων ρωμαϊκών και ελληνικών σατιρικών κειμένων και επιγραμμάτων που τεκμηριώνουν την έντονα αρνητική στάση κατά των γιατρών και τη δυσφήμισή τους, τα οποία επικαλείται η κα Ράμμου είναι τα εξής:

«Ο Στρατόνικος, αφότου είδε έναν άτεχνο γιατρό και έναν ιππίατρο να συνομιλούν, είπε: ¨τώρα από αυτούς τους δυο ο ένας λέει στον άλλον: ‘εσύ φόνευε τους ανθρώπους, εγώ θα μεριμνήσω για τα άλογα'”. (Συλλογή Αποφθεγμάτων, Gnomologium Vaticanum, 411, ed. Sternbach).

«Αφότου χειρουργήθηκε από τον γιατρό κέρδισε μια αιώνια θέση δίπλα στους μάρτυρες». (Επιγραφή: CLE 75 ed. Engström/ CIL III 14188).

«Ο Δίαυλος στο παρελθόν ήταν χειρούργος, τώρα είναι “κοράκι”. Έχει αρχίσει να γίνεται κλινικός, ειδικότητα στην οποία είχε έφεση» (Επίγραμμα: Μαρτιάλης, 1ος-2ος αι. μ.Χ., 1.30).

«Χαρίδημε γνωρίζεις ότι η σύζυγός σου έχει ερωτικές σχέσεις με τον γιατρό της κι όμως το επιτρέπεις. Θες να πεθάνεις χωρίς πυρετό, με δηλητήριο». (Επίγραμμα: Μαρτιάλης).

Ανοιχτό το επάγγελμα… πολλά τα λεφτά

Και καθώς η ιατρική ήταν κατά την αρχαιότητα «ανοιχτό» επάγγελμα ήταν φυσικό ανάμεσα στους γιατρούς να υπάρχουν και «κομπογιαννίτες» ή γιατροί που το μόνο μέλημά τους ήταν η απόκτηση χρημάτων. Φυσικά και τότε υπήρχαν ακριβά και πολυτελή ιατρεία και διαφημίσεις.

«Στα χρόνια του Ιπποκράτη, οι γιατροί διδάσκονταν ορθώς και στον ανώτατο βαθμό την τέχνη της χειρουργικής. Τώρα όμως εξασκούνται ελάχιστα ή μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα… υπάρχει πληθώρα γιατρών που δεν έχουν καμιά γνώση γύρω από αυτές τις κακώσεις» γράφει ο Γαληνός και προσθέτει ότι «πολλοί από όσους μετέρχονται την ιατρική δεν ξέρουν καλά ούτε ανάγνωση».

Όπως αναφέρει ο Γαληνός, στα ιατρικά του συγγράμματα, ήταν πολύ εύκολη η πρόσβαση στην ιατρική και γι’ αυτόν το λόγο τσαγκάρηδες, ξυλουργοί, ελαιοχρωματιστές και σιδηρουργοί μεταπηδούσαν στην ιατρική παρατώντας την παλιά τους τέχνη. «Με τους πανάκριβους χιτώνες, τα περίτεχνα δαχτυλίδια και τη λαμπρότητα των ασημένιων δοχείων πείθουν οι γιατροί τους κοινούς ανθρώπους ότι είναι σπουδαίοι και αξιοζήλευτοι» λέει ο Γαληνός σε ένα άλλο κείμενό του.

«Μόνο στο ιατρικό επάγγελμα ισχύει αυτή η ελευθερία: όποιος διατείνεται ότι είναι γιατρός, αμέσως γίνεται πιστευτός, ενώ στην ουσία δεν υπάρχει πιο επικίνδυνο ψέμα» γράφει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (1ος αι. μ.Χ.), ενώ σε κάποιο άλλο κείμενο του αναφέρει ότι «Αφίχθησαν από την Αίγυπτο γιατροί… που αφοσιώθηκαν αποκλειστικά στην απόκτηση μεγάλης περιουσίας. Αφού είναι γεγονός ότι ο M. C. έδωσε για τη θεραπεία του 200.000 σηστερτίους».

«Οι περισσότερο απαίδευτοι γιατροί έχουν ακριβά εργαλεία όπως φιλντισένια κουτιά για φάρμακα, ασημένια ποτήρια βεντούζας και χρυσά νυστέρια. Όταν έρθει όμως η ώρα να τα χρησιμοποιήσουν δεν ξέρουν πώς να τα χειριστούν», γράφει στους Σατιρικούς του Διαλόγους ο Λουκιανός.

«Οι διαφημιστικές ετικέτες των γιατρών περιέχουν γιατρικά, ενώ τα μπουκαλάκια τους δηλητήρια» γράφει ο φιλόσοφος Σενέκας.

«Η ανάπτυξη και εξάπλωση μιας πληθώρας ευφάνταστων, διασκεδαστικών και ευφυών σατιρικών μοτίβων εναντίον των γιατρών σε μια ποικιλία έργων από την Αρχαϊκή εποχή ως τον Μεσαίωνα και οι μεταξύ τους σχέσεις αφαίρεσης ή μείωσης αποδεικνύουν από την μια πόσο επίκαιρο ήταν το θέμα της ιατρικής ασυδοσίας και των προβλημάτων που αυτή δημιουργούσε στην κοινωνία, και από την άλλη υπογραμμίζουν την εγκυρότητα της διακωμώδησης της persona medica» αναφέρει η κα Ράμμου, τονίζοντας παράλληλα ότι «η σατιρική λογοτεχνία στην αρχαιότητα λειτουργούσε “δημοσιογραφικά”, ήταν ένα μέσο από το οποίο μπορούσε ο πολίτης να ενημερωθεί σωστά (παρόλο που πολλές φορές βασιζόταν στο υπερβολικό, γκροτέσκο στοιχείο) για τις μάστιγες της κοινωνίας, όπου ζούσε και να προβληματιστεί γόνιμα για αυτές».