Οι πυκνές φυλλωσιές εμποδίζουν τον ακάματο ήλιο που πέφτει πάνω στα αρμονικά λιθόκτιστα κτίσματα. Τα ιστορικά κτίρια, ωστόσο, ρημάζουν ανάμεσα σε κουμαριές, ιτιές, λεύκες και δρύες. Ήταν τόσο μεγάλο το ενδιαφέρον για τους κήπους, στο πρώην βασιλικό κτήμα Τατοΐου, που η δημιουργία τους προηγήθηκε της κατασκευής των κτιρίων.

Η αξιοποίηση του πρώην βασιλικού κτήματος, που σύμφωνα με το σχέδιο ΚΥΑ μετονομάζεται σε «Μητροπολιτικό Πάρκο Τατοΐου Ελεύθερης Πρόσβασης», είναι ένα μεγάλο στοίχημα. Το Τατόι είναι κομμάτι της Ιστορίας μας, παρά το γεγονός ότι εκείνη η ιστορική περίοδος ήταν συνδεδεμένη με ταραγμένες πολιτικές στιγμές της μεταπολεμικής Ελλάδας. Συγχρόνως είναι και ένα πανέμορφο περιαστικό πάρκο, με 42.000 στρέμματα δάσους, στους πρόποδες της Πάρνηθας, με φυσικό κάλλος που θυμίζει βόρεια Ευρώπη. Λέγεται πώς ο μεγάλος αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλερ ήταν αυτός που υπέδειξε το Τατόι στον βασιλιά Γεώργιο Α’ για να ανεγείρει εκεί τη θερινή του κατοικία, στο τέλος του 19ου αιώνα.

Εν έτει 2015 το Τατόι βγαίνει και πάλι από τη λήθη. Το υπουργείο Περιβάλλοντος έδωσε σε ολιγοήμερη διαβούλευση το σχέδιο χρήσεων που αφορά στην αξιοποίησή του. Η πρόταση, που βασίζεται σε παλαιότερη μελέτη του Οργανισμού Αθήνας (καταργηθέντος πλέον), προβλέπει τη μετατροπή του κτήματος σε πάρκο αναψυχής, στο οποίο κυρίαρχο ρόλο θα έχει ο συνδυασμός πολιτισμού και φυσιολατρικών δραστηριοτήτων. Η ΚΥΑ προβλεπόταν στο προεδρικό διάταγμα για την προστασία της Πάρνηθας, στην περιοχή της οποίας υπάγεται.

Σε ό,τι αφορά το τελικό σχέδιο της ΚΥΑ, στενός συνεργάτης του υπουργού Περιβάλλοντος Γιάννη Τσιρώνη λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Ολοκληρώθηκε η διαβούλευση, ενώ έχουν κατατεθεί αρκετές απόψεις τις οποίες επεξεργαζόμαστε. Μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες θα γίνουν συναντήσεις με τους δήμους και τον Φορέα Διαχείρισης έτσι ώστε στο τέλος Ιουνίου, αρχές Ιουλίου, να έχουμε καταλήξει στο τελικό κείμενο της ΚΥΑ».

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε με ανθρώπους που γνωρίζουν το Τατόι και καταβάλλουν εδώ και χρόνια προσπάθειες για την προστασία και την ανάδειξη ενός μνημείου της φύσης, του πολιτισμού και της αρχιτεκτονικής. Ποιοι είναι αυτοί; Ο ιστορικός Κώστας Σταματόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, και ο Βασίλης Κουτσαβλής, πρόεδρος του Σωματείου Φίλοι Κτήματος Τατοΐου που αριθμεί 5.000 μέλη. Και οι δύο συμφωνούν σε ποσοστό 70% με το σχέδιο, αλλά έχουν και τις «κόκκινες γραμμές» τους. Ζητούν τροποποιήσεις των προεδρικών διαταγμάτων, ώστε να προβλεφθούν όλες οι νέες χρήσεις, υποστηρίζοντας ωστόσο ότι η Κοινωνία των Πολιτών ιστορικά στεκόταν και θα στέκεται πάντα στο πλευρό της Πολιτείας, στα μεγάλα εθνικά θέματα.

«Η υπογραφή της ΚΥΑ φαίνεται ότι αναβάλλεται» λέει ο κ. Σταματόπουλος συγγραφέας του δίτομου έργου Το Χρονικό του Τατοϊου (1800-2003) από τις εκδόσεις Καπόν. «Τα βασικά προβλήματα προκαλούνται από τα προεδρικά διατάγματα. Ποια είναι τα προβλήματα; Πρώτα απ’ όλα η κατάργηση των ιστορικών ορίων. Αφαιρούνται 20.000 στρέμματα δάσους. Αυτό είναι καταστρατήγηση της παράδοσης. Δεν μπορείς να κόψεις ένα κομμάτι. Το δάσος στηρίζει την οικονομία του κτήματος. Δεν πρέπει να βαραίνει τις τσέπες των φορολογουμένων. Επίσης, το κτήμα έχει χωριστεί σε οριζόντιες ζώνες, έχουν οριστεί οριζόντιες χρήσεις. Κανείς δεν μπήκε στον κόπο να επισκεφτεί το κτήμα, να δει τα κτίρια, εκτός από ένα αρχιτεκτονικό γραφείο. Στόχος είναι να αναπλάσεις κάτι που να βγάζει τον επισκέπτη από την καρδιά της Αθήνας. Να γίνει η ανάπλαση μιας αγροικίας του 20ού αιώνα. Άρα πρέπει να έχεις έναν χώρο σιωπής. Τα 7 εστιατόρια σε πολύ μικρή απόσταση μεταξύ τους δεν διασφαλίζουν αυτό. Το κτίριο του ξενοδοχείου “Τατόιον” δεν πρέπει να μετατραπεί σε χώρο εστίασης, αλλά να αναβιώσει την παλαιά του χρήση. Το Βουστάσιο προτείνεται ως συνεδριακό κέντρο. Συνεδριακό κέντρο; Το Βουστάσιο είναι ιδανικό για μουσείο οχημάτων, για να στεγαστούν τα 25 αμάξια και άμαξες. Παράλληλα έχουμε δυο σκέλη ζητημάτων: το οικονομικό και το διοικητικό. Όσον αφορά στη διοίκηση και δίχως να θιγεί ο δημόσιος χαρακτήρας, θα πρέπει να διοικηθεί όχι ως μια δημόσια υπηρεσία, διότι σε αυτή την περίπτωση ουδείς ιδιώτης θα δώσει ούτε ένα ευρώ, αλλά να υπάρχει ένας νοικοκύρης, ένας διευθυντής και όχι αδιαφορία και άνθρωποι που κοιτούν συνέχεια το ρολόι τους. Δεν ανασταίνεται ένας τέτοιος τόπος με αυτή την νοοτροπία».

Σε μια παράλληλη εξέλιξη και μέχρι να οριστεί ημερομηνία για την υπογραφή της ΚΥΑ, το υπουργείο Οικονομικών, και συγκεκριμένα η διεύθυνση ΕΣΠΑ, ζήτησε από τον πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού τη μελέτη που είχε εκπονηθεί από κοινού με την Europa Nostra (Ευρωπαϊκή Ένωση για την Πολιτιστική Κληρονομιά) και είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών ομογενών που ήθελαν να τη χρηματοδοτήσουν.

«Είναι προφανές ότι κάθε υπουργείο έχει τη δική του πολιτική για το Τατόι, το καθένα για διαφορετικούς λόγους» λέει ο κ. Σταματόπουλος. «Η ΚΥΑ ήταν να υπογραφεί την περασμένη Τετάρτη, αλλά αναβλήθηκε. Θα μπορούσε να προσφύγει κάποιος ακόμα και στο ΣτΕ καθώς η ΚΥΑ έρχεται σε αντίθεση με ορισμένα πράγματα, που ισχύουν στο προεδρικό διάταγμα» λέει ο ιστορικός. «Το Τατόι σε έναν ορίζοντα 5ετίας μπορεί να φτάσει σε μια μορφή αυτάρκειας και να αυτοχρηματοδοτείται στα πρότυπα ανάλογων κτημάτων στη Βρετανία και τη Γαλλία».

Ήπια αξιοποίηση με αυτοχρηματοδότηση και σεβασμό στην ιστορικότητά του

Η Πολιτεία από το 2003, οπότε τα 42.000 στρέμματα του Τατοΐου πέρασαν στον έλεγχο του Ελληνικού Δημοσίου, καταβάλλοντας 13,2 εκατομμύρια ευρώ στην πρώην βασιλική οικογένεια, παρέμεινε άπραγη, αντιμετωπίζοντας το Τατόι ως πρόβλημα. Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίστηκε φοβικά παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει πολλές δεκαετίες από την κατάργηση της μοναρχίας στην Ελλάδα. Ακόμα και η προφορά του ονόματος του κτήματος δεν ήταν ευχερής. Τέτοια ζητήματα δεν υπήρχαν στις Βερσαλλίες στη Γαλλία (μαζί με τα εκατομμύρια των επισκεπτών), στο Φοντενεμπλό, στα ανάκτορα Σένμπρουν στην Αυστρία, στο Τσάτγουορθ στη Βρετανία, στη βίλα Εφρισί στο Μόντε Κάρλο, στο Χόφμπουργκ, μέχρι και στο παλάτι του Ζόγου στην Αλβανία που άνοιξε τις πύλες του στον κόσμο.

«Δεν σημαίνει ότι αν ανοίξουμε το Τατόι θα γυρίσει και ο Κωνσταντίνος στο θρόνο. Αν είναι δυνατόν» λέει ο πρόεδρος του σωματείου Φίλοι Κτήματος Τατοΐου Βασίλης Κουτσαβλής. «Πουλώντας κρέμες από γάλα που παράγεται από αγελάδες του Τατοΐου και γιαούρτια από γάλα του Τατοΐου δεν θα γυρίσει ο Κωνσταντίνος και η Άννα Μαρία στο θρόνο της Ελλάδας. Αυτό το λέω και στις ξεναγήσεις που γίνονται τις Κυριακές».

Οι Φίλοι Κτήματος Τατοΐου και η Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος τάσσονται υπέρ της ήπιας αξιοποίησης του Τατοΐου, αλλά με στόχο την αυτοχρηματοδότησή του. Όπως τονίζει εμφατικά ο κ. Κουτσαβλής: «Είμαστε υπέρ μιας ήπιας αξιοποίησης που θα εγγυάται την αυτοχρηματοδότηση του κτήματος. Τα δεκάδες λαμπρά ευρωπαϊκά παραδείγματα δείχνουν το δρόμο. Η βάναυση εμπορική εκμετάλλευση θα απαξιώσει τον χώρο. Θα συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες. Θα τορπιλίζει την φέρουσα ικανότητα του κτήματος. Θα απειλεί τον εθνικό δρυμό Πάρνηθας και θα έχει καταστρεπτικές συνέπειες για το οικοσύστημα. Πρέπει να γίνει πωλητήριο αντιγράφων των Φαμπερζέ της Όλγας, να πωλούνται πορσελάνες, αντίγραφα και φουλάρια. Να παρασκευάζονται και να πωλούνται γαλακτομικά και βιολογικά προϊόντα από τις αγροτικές καλλιέργειες. Να ενεργοποιηθεί η γυναικεία επιχειρηματικότητα, να βρουν δουλειά στις οργανικές καλλιέργειες, άνθρωποι που είναι άνεργοι. Όχι, να εξαρτιέται από τον κρατικό προϋπολογισμό, γιατί θα γίνει πάρκο Τρίτση. Έχουν ένα πάρκο (σ.σ. το πάρκο Τρίτση). Δεν συμφωνούν τόσα χρόνια ποιος θα το διαχειρίζεται, δεν δίνουν προϋπολογισμό στον οργανισμό που το διαχειρίζεται και έχεις τις λίμνες –αυτό το εξαιρετικό δημιούργημα που έκαναν– να έχουν γίνει βούρκος. Ξερά χόρτα, φίδια, ποντίκια, σπασμένα φανάρια, σκουπίδια παντού. Αυτός είναι ο πολιτισμός και το πράσινο; Αν είναι να κάνουμε έτσι το Τατόι… Το Τατόι δεν είναι ούτε αεροδρόμιο Ελληνικού, ούτε Πεδίον του Άρεως. Χιλιάδες άνθρωποι που έχουν έρθει σε επαφή με το κτήμα και το έχουν εντάξει στην καθημερινότητά τους δεν θα ήθελα να δουν το κτήμα Τατοΐου να καταντά ένα νέο πάρκο “περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης”».

Εν αναμονή της αξιοποίησής του το Τατόι, που λεηλατήθηκε βάναυσα κατά το παρελθόν, εξακολουθεί να λεηλατείται. Προσφάτως κλάπηκαν τρία περίτεχνα μαντεμένια καλοριφέρ με σκαλιστά ανθέμια, όλα τα κολωνάκια της πισίνας, παραθυρόφυλλα και κάγκελα, ενώ έχουν καταστραφεί πιάτα, ποτήρια και έπιπλα. Στο κατάμεστο από αντικείμενα παλιό βουστάσιο, σύμφωνα με τον κ. Κουτσαβλή, «κανείς δεν έχει εισέλθει εδώ και δέκα χρόνια με αποτέλεσμα τα αποθηκευμένα εκεί από το 1977 κειμήλια να σαπίζουν και να καταστρέφονται. Έχουμε εξαιρετικά έργα τέχνης στο Τατόι (Αλταμούρα, Βολονάκη, Χατζηκυριάκο-Γκίκα). Αρκετά έργα τα έκλεψαν και τα υπόλοιπα τα πήρε ο Κωνσταντίνος, ως νόμιμος δικαιούχος με τον νόμο του ’93 της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Ποτέ δεν βρέθηκε η λίστα καταγραφής των αντικειμένων που έφυγαν το 1993 από το Τατόι στο εξωτερικό» εξηγεί ο κ. Κουτσαβλής. «Κανείς δεν έχει καμία εικόνα και καμία ιδέα για το πώς θα ταυτοποιήσει τα αντικείμενα. Τουλάχιστον αυτά που έχουν μείνει. Βοηθά, ωστόσο, η καταγραφή που είχε κάνει η χούντα –αν και ελλιπής– αλλά και ο κατάλογος του Οίκου Κρίστις, όπου είχαν δημοπρατηθεί πίνακες και κειμήλια, από μέλη της πρώην βασιλικής οικογένειας».

Όσον αφορά στο ρήμαγμα και στην αδιαφορία, ο κ. Κουτσαβλής καταλογίζει ευθύνες και στους 11 φορείς του Δημοσίου που διαχειρίζονται σήμερα το κτήμα. Το υπουργείο Πολιτισμού ήταν αυτό που κατέβαλε φιλότιμες προσπάθειες συνεπικουρούμενο από τους Φίλους του Κτήματος, αποκαθιστώντας τον ναό της Αναστάσεως και αναπαλαιώνοντας τρία από τα 27 διατηρητέα κτίρια. Επίσης, το υπουργείο Πολιτισμού προχώρησε στην καταγραφή και συντήρηση φορητών κειμηλίων, όπως τα προικοσύμφωνα και τα αυγά Φαμπερζέ της Όλγας.

Για την πρόταση του υπουργείου Περιβάλλοντος, ο πρόεδρος του σωματείου Φίλοι Κτήματος Τατοΐου λέει ότι «Ο Σύλλογος εδώ και 5 χρόνια έκανε το κτήμα προσβάσιμο σε χιλιάδες πολίτες της Αθήνας. Υπερασπιζόμαστε το δημόσιο χαρακτήρα και την ελεύθερη πρόσβαση στην πράξη και όχι στα λόγια μετονομάζοντας το κτήμα και υποβαθμίζοντας το στοιχείο που θα το κάνει ελκυστικό εντός και εκτός συνόρων. Ο Σύλλογος Φίλων Κτήματος Τατοΐου στηρίζοντας το τιτάνιο έργο του υπουργείου Πολιτισμού παραδίδει το αμέσως προσεχές διάστημα άλλες 3 μελέτες συντήρησης και αποκατάστασης ιστορικών κτιρίων του κτήματος. Στηρίζει το έργο όλων των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού και ενισχύει το πολύπλευρο έργο του υπουργείου, προετοιμάζοντας την ένταξη όλων των έργων αποκατάστασης σε κοινοτικά χρηματοδοτικά προγράμματα. Η προτεινόμενη στην ΚΥΑ αύξηση της δόμησης έστω και κατά το μικρό ποσοστό του 10% θα αλλοιώσει τη φυσιογνωμία των ιστορικών κτιρίων και είναι εκτός του θεσμοθετημένου νομικού πλαισίου.

»Οι αντιρρήσεις μας στηρίζονται περισσότερο στη μελέτη, παρά σε αυτά που γράφονται στην ΚΥΑ. Τι ήρθε η ΚΥΑ και έκανε; Ομαδοποίησε τα κτίρια, σε οικογένειες κτιρίων και λέει σε αυτή την ομάδα θα βάλεις αυτές τις χρήσεις, σε αυτή θα δώσεις αυτές, με βάση ένα γενικό θεσμικό πλαίσιο του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, το οποίο είναι και αναχρονιστικό και ζητάμε να αλλάξει, γιατί δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε αυτά τα θέματα μεταξύ τους. Υποκρύπτονται κάποια πράγματα κατά τη γνώμη μας, όπως η μελέτη του ΟΡΣΑ (σ.σ. Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας) που λέει ότι το κτίριο των Στρατώνων θα γίνει πολυτελές ξενοδοχείο με πισίνα, και αυτό δεν αναφέρεται μέσα στην ΚΥΑ. Αν αναφερόταν, κανείς δεν θα την υπέγραφε αυτήν την ΚΥΑ. Προσπάθησαν να ρίξουν “στάχτη στα μάτια” και να περάσουν ένα γενικό πλαίσιο γι’ αυτό το θέμα για να πουν “μετά βλέπουμε”. Δεν γίνεται μετά, τώρα πρέπει να γίνουν οι τροποποιήσεις πριν υπογραφεί. Δεν μπορούμε να το δούμε κατόπιν εορτής».

Το παράπονο που εκφράζουν οι Φίλοι Κτήματος Τατοΐου είναι ότι αν και έχουν ζητήσει επανειλημμένως να δουν τον υπουργό Πολιτισμού και να τον ενημερώσουν για το έργο τους και τις θέσεις τους, αυτό δεν έχει καταστεί δυνατόν. Δηλώνουν, ωστόσο, και υπογραμμίζουν παρόλα αυτά ότι ο υπουργός Πολιτισμού και όλες οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού θα πρέπει να έχουν τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στο Τατόι.

Συνοπτικά η πρόταση του υπουργείου Περιβάλλοντος προβλέπει τη μετατροπή του κτήματος σε πάρκο αναψυχής. Το σχέδιο προβλέπει, μεταξύ άλλων, την αναβίωση του αγροτικού χαρακτήρα του κτήματος, τη δημιουργία πέντε εστιατορίων, τη μετατροπή του κεντρικού ανακτόρου σε μουσείο, τη δημιουργία θεματικών χώρων, όπως αυτός με θέμα το σιδηρόδρομο στο Παλαιομπάφι, περίπτερα ενοικίασης ποδηλάτων και περίπτερα περιβαλλοντικής και ιστορικής ενημέρωσης.

Για την ιστορία, το κτήμα Τατοΐου δεν ήταν το μεγαλύτερο στην Αττική σε σχέση με τά 250.000 στρέμματα που κατείχε η οικογένεια Σούτσου και τα 300.000 του Ανδρέα Συγγρού. Αλλά ως κτήμα αναψυχής ήταν το πρώτο στην Ελλάδα.