Αγιογραφίες σε βράχους, που αντισκέκονται στις καιρικές συνθήκες και στο πέρασμα των αιώνων αποτελούν ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία στην Κόνιτσα και το Πωγώνι.

Βραχογραφία Παντοκράτορα στην Πουρνιά Κόνιτσας

«Η φύση και ο άνθρωπος εργάστηκαν για να μας εντυπωσιάσουν, σε μία σύνθεση μοναδική. Το πέτρινο γεφύρι της Μαύρης Πέτρας, με τη βραχογραφία του Παντοκράτορα, τη βρύση, το εικόνισμα, συνθέτουν έναν ωραία πίνακα». Αυτό αναφέρεται στην επιγραφή που συναντά ο επισκέπτης, σε μία στροφή, στον δρόμο, για το χωριό Πουρνιά Κόνιτσας.

Εκεί που σμίγουν τα ποτάμια Σαραντάπορος και Βουρκοπόταμος, στην παλιά Εθνική οδό Ιωαννίνων-Κοζάνης, στο 19ο χιλιόμετρο μετά την Κόνιτσα, ακολουθώντας δεξιά τον επαρχιακό δρόμο, λίγο πριν τα πρώτα σπίτια του οικισμού, η εικόνα είναι εντυπωσιακή. Στους πρόποδες του Σμόλικα, σε υψόμετρο 890 μ., συναντάς τον «Θεό και τον άνθρωπο».

Στην αγιογραφία, στον βράχο της Μαύρης Πέτρας, πάνω από το ομώνυμο πέτρινο γεφύρι, ο Παντοκράτορας «προστατεύει εδώ και 200 χρόνια τους διαβάτες και το γεφύρι», όπως αναφέρεται στην ενημερωτική επιγραφή. Η μεγαλοπρεπής βραχογραφία έχει φιλοτεχνηθεί στην κάτω επίπεδη επιφάνεια του μαύρου βράχου, σε ύψος περίπου 15 μέτρων από το έδαφος.

Ο Παντοκράτορας κρατά στο αριστερό του χέρι το Ευαγγέλιο, ενώ με το δεξί που έχει υψωμένο, ευλογεί. Ακριβή στοιχεία για το πότε και από ποιον φιλοτεχνήθηκε ο Παντοκράτορας της Μαυρόπετρας δεν υπάρχουν. Οι ειδικοί εκτιμούν πως η βραχογραφία δημιουργήθηκε περίπου στις αρχές του 19ου αιώνα. Ο δάσκαλος από την Πουρνιά, Χριστόδουλος Χρηστίδης, σε βιβλίο του για την ιστορία του χωριού που εκδόθηκε το 1991, αναφέρει:

«Για το ποιος φιλοτέχνησε την εικόνα, κανένας δεν γνωρίζει τίποτα περισσότερο, απ’ όσα έλεγε η γιαγιά Νόταινα και έσωσαν μέχρι σήμερα τα εγγόνια της, πως, δηλαδή, είναι έργο του οικονόμου Παλαιού, αυτού που έκανε τις τοιχογραφίες της Αγίας Παρασκευής».

Παράλληλα, μαρτυρίες που διασώθηκαν από γενιά σε γενιά υποστηρίζουν ότι Τούρκοι στρατιώτες σκόπευαν στο πρόσωπο του Παντοκράτορα και πυροβολούσαν για να καταστρέψουν τη θεία μορφή. Η παράδοση, σύμφωνα με τον δάσκαλο Χρηστίδη, λέει πως όποιος Τούρκος πυροβολούσε, έπεφτε στον γκρεμό του λάκκου και σκοτωνόταν.

Τα χρώματα στη βραχογραφία δοκιμάστηκαν από τις καιρικές συνθήκες και παρέμειναν αναλλοίωτα. Οι φθορές που είχε υποστεί η εικόνα σε κάποια σημεία της αποκαταστάθηκαν από την 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ενώ έγινε και συντήρηση του έργου.

Ήταν πολύ δύσκολες οι εργασίες συντήρησης λόγω ύψους, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η συντηρήτρια έργων τέχνης Αυγή Ευθυμιάδου, που ήταν υπεύθυνη για το έργο. Όπως εξηγεί, οι συντηρητές ήταν εκπαιδευμένοι και στην αναρρίχηση καθώς κάποιες φορές χρειάστηκε να δεθούν με σχοινιά για να κρατηθούν στο επίπεδο της βραχογραφίας, ενώ δυσκολία υπήρξε και στη μεταφορά των υλικών. Κατά τη συντήρηση της αγιογραφίας, έγιναν στερεωτικές επεμβάσεις στο στρώμα των χρωμάτων και αισθητική αποκατάσταση των σημείων της ζωγραφικής που έλειπαν.

Βραχογραφίες στη σκήτη του ποταμού Γόρμου, στο Πωγώνι

Τόπος συνδεδεμένος με τη θρησκευτική λατρεία, όπως μαρτυρά και η ονομασία, είναι η θέση «Άγιοι», κοντά στο χωριό Δολιανά του Πωγωνίου. Ένα μικρό σπήλαιο, σκήτη μοναχών που έζησαν εκεί τους περασμένους αιώνες, με τα απομεινάρια από βραχογραφίες, αποτελεί τόπο ιερό για τους κατοίκους της περιοχής. Πρόκειται για τοπίο φυσικού κάλλους, όπου εκεί βρίσκονται οι πηγές του Γόρμου, παραποτάμου του Καλαμά, με τα πλατάνια να «στοιβάζονται» το ένα δίπλα στο άλλο, δίπλα από την ομώνυμη «Γέφυρα Αγίων», στην Εθνική Οδό Ιωαννίνων-Κακαβιάς.

Οι περισσότερες βραχογραφίες, ειδικά εκείνες που βρίσκονται έξω από τη σκήτη, δεν έχουν αντέξει στον ήλιο και τη βροχή και έχουν «ξεθωριάσει», ενώ μέσα στο μικρό σπήλαιο σώζονται αγιογραφίες της Παναγίας και άλλων Αγίων. Η πρόσβαση στη σκήτη είναι δύσκολη γιατί βρίσκεται σε έναν απότομο και κάθετο βράχο με ύψος 5-6 μέτρων.

Εκεί, σύμφωνα με ιστορικές πηγές, οι πρώτοι χριστιανοί έκτισαν το Μοναστήρι των Αγίων εις μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στα χρόνια του Ιουλιανού. Με το πέρασμα του χρόνου, καταστρεπτικοί σεισμοί και πλημμύρες παρέσυραν το συγκρότημα του Μοναστηριού και το τοπίο άλλαξε.