Ημερίδα με τίτλο «Βουτιά στα περασμένα: Η υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα, 1976-2014» διοργανώνει η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού και Θρησκευμάτων, σήμερα, Παρασκευή 6 Μαρτίου 2015, στο αμφιθέατρο του Μουσείου Ακρόπολης. Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται συνολικά το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων από την ίδρυσή της, το 1976, με στόχο την προβολή του, την έκθεση στην κρίση της επιστημονικής κοινότητας των νέων δεδομένων που προέρχονται από την υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα και την παρουσίαση της εξέλιξής της στον τομέα της σύγχρονης τεχνολογίας.

«Ήταν μια σκέψη που κάναμε για να βγει το έργο της Εφορείας προς τα έξω. Έτσι, ζητήσαμε και πήραμε το αμφιθέατρο του Μουσείου Ακρόπολης, αλλά έπρεπε να βρεθούν χρήματα για τη διοργάνωση της ημερίδας. Ευτυχώς είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον Πάνο Λασκαρίδη, πρόεδρο του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη» τον Σεπτέμβριο του 2014 στο πρόγραμμα «Επιστροφή στα Αντικύθηρα» ο οποίος μάς έκανε δωρεά, πήραμε και κάποια χρήματα από το ΥΠΠΟ, κι έτσι μπορέσαμε να την υλοποιήσουμε» δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, Αγγελική Σίμωσι.

Τριάντα μία ανακοινώσεις από παλιούς εφόρους εναλίων αρχαιοτήτων, αλλά και από νεότερους αρχαιολόγους που εργάζονται ή συνεργάζονται με την Εφορεία πλαισιώνουν το πλούσιο πρόγραμμα της ημερίδας, η οποία χωρίζεται σε τέσσερις θεματικές ενότητες: Επισκόπηση της υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας στον ελλαδικό και ευρύτερο χώρο, λιμάνια-εγκαταστάσεις, θαλάσσιοι δρόμοι και ναυάγια, ενάλιες αρχαιότητες-προοπτικές ανάδειξης και, τέλος, σύγχρονες μέθοδοι στον τομέα της υποβρύχιας αρχαιολογικής έρευνας.

«Την ημερίδα θα “ανοίξουν” όλοι οι παλιοί έφοροι, όπως ο Γεώργιος Παπαθανασόπουλος, που ήταν πρώτος Έφορος Εναλίων Αρχαιοτήτων, σήμερα 94 ετών. Είναι ένα πρόσωπο που πρέπει να τιμηθεί γιατί αυτός ίδρυσε την Εφορεία και πιστεύω, τόσα χρόνια που είμαι εδώ, δηλαδή από το 1983, ότι ήταν και ο καλύτερος προϊστάμενος από όλους μας, καθώς είχε το χάρισμα να μεταδίδει. Έχουμε κάνει μια εργασία για τον αείμνηστο Δημήτρη Καζιάνη, τον δεύτερο προϊστάμενο της Εφορείας. Επίσης, θα μιλήσουν η Ελπίδα Χατζηδάκη, η Κατερίνα Δελαπόρτα και η Καλλιόπη Πρέκα-Αλεξανδρή, όλες Έφοροι Εναλίων Αρχαιοτήτων» διευκρινίζει η κα Σίμωσι.

Αρχαιολόγοι και συνεργάτες της Εφορείας, διαπρεπείς επιστήμονες και δύτες, θα παρουσιάσουν το έργο τους. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Κουτσουφλάκης θα μιλήσει, μεταξύ άλλων, για τις ενάλιες αρχαιολογικές έρευνες στον νότιο Ευβοϊκό, ο Δημήτρης Κουρκουμέλης για τις πρόσφατες έρευνες στο ναυάγιο «Μέντωρ» στα Κύθηρα (το πλοίο που μετέφερε αρχαιότητες, μεταξύ των οποίων και εκείνες που απέσπασε βίαια από την Ακρόπολη ο Έλγιν), ο Θεοτόκης Θεοδούλου, που συμμετέχει στο υπό εξέλιξη πρόγραμμα «Επιστροφή στα Αντικύθηρα» για τις νέες τεχνολογίες, η Μάγδα Αθανασούλα για τις υποβρύχιες έρευνες σε Σκιάθο και Δήλο, η Αικατερίνη Ταγωνίδου για τα ναυάγια στις βόρειες Σποράδες και για ένα σύγχρονο ναυάγιο στις Λάμπες Μεθώνης, ο Στέφανος Παλιομπέης για τις έρευνες στη Χαλκιδική και ο Χάρης Τζάλας για τις ενάλιες έρευνες της ελληνικής αποστολής στην Αλεξάνδρεια.

Ακόμη, θα συμμετάσχουν ειδικοί από ξένες αρχαιολογικές σχολές και ινστιτούτα, όπως ο Μπγιορν Λόβεν από το Ινστιτούτο της Δανίας, που συνεργάζεται με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων στις ανασκαφές στο αρχαίο λιμάνι του Λεχαίου, ο Τζάρι Πάκανεν από το Φινλανδικό Ινστιτούτο που ερευνά την Κυλλήνη και ο Μπρένταν Φόλεϊ από το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole της Μασαχουσέτης, ο οποίος συμμετέχει στο πρόγραμμα «Επιστροφή στα Αντικύθηρα».

Όμως, τι γνωρίζουμε για τις ενάλιες αρχαιότητες που χρήζουν προστασίας, ακριβώς όπως και οι στεριανές; Τα ναυάγια, ίσως, είναι οι πιο γνωστές, με το ναυάγιο των Αντικυθήρων να βρίσκεται στην κορυφή του ελληνικού και διεθνούς ενδιαφέροντος, καθώς τα ανεκτίμητης αξίας αντικείμενα που ανελκύστηκαν από το πλοίο του 1ου αι. π.Χ., αρχής γενομένης στις αρχές του 20ού αιώνα, όχι μόνο άλλαξαν τις γνώσεις μας για την αρχαία τεχνολογία και ναυσιπλοΐα, αλλά έθεσαν και τις βάσεις για την ανάπτυξη της ενάλιας έρευνας. Οι βυθισμένες πόλεις, όπως οι προϊστορικοί οικισμοί της Μεθώνης και του Παυλοπετρίου ή ο ρωμαϊκός της Πλύτρας στην Πελοπόννησο, ακολουθούν σε αναγνωρισιμότητα, ενώ λιγότερο γνωστοί στο ευρύ κοινό είναι οι αρχαίοι λιμένες και δη οι πολεμικοί.

Για τους τελευταίους, η κα Σίμωσι εξηγεί: «Τα τείχη που περιτείχιζαν την παράλια πόλη κάποια στιγμή έφταναν ως τη θάλασσα. Εκεί έκαναν μια επίχωση και τοποθετούσαν πάνω της τα επιθαλάσσια τείχη. Στη συνέχεια, άφηναν ένα άνοιγμα που επέτρεπε στο νερό να μπει μέσα. Έτσι, σχηματιζόταν η λιμενολεκάνη. Όταν τον 4ο αιώνα π.Χ. εξελίχθηκε η τέχνη της πολιορκητικής, άρχισαν να κατασκευάζουν πάνω στα τείχη, αφού τα επισκεύαζαν, πύργους τετράγωνους ή κυκλικούς. Το ίδιο έκαναν και στο λιμάνι, δηλαδή έκτιζαν στην είσοδό του δύο πύργους, αφήνοντας μια μικρή δίοδο. Με αυτό τον τρόπο ο πολεμικός λιμένας ήταν το προπύργιο της άμυνας της πόλης. Τέτοιες πόλεις υπήρχαν στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα, στις ακτές της Αττικής, στην Πελοπόννησο, στο βορειανατολικό Αιγαίο, στα Δωδεκάνησα. Για παράδειγμα, η Ρόδος είχε τρία βασικά λιμάνια που ήταν όλα περιτειχισμένα».

Η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων ενημερώνει το ΑΠΕ-ΜΠΕ και για τη δική της ομιλία στην ημερίδα, που αφορά τις προσπάθειές της για την προβολή της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Όπως οι τρεις εκθέσεις στην Πύλο που αφορούν, είτε ναυάγια τα οποία έχουν εντοπιστεί στις θάλασσες της Πελοποννήσου (εκτίθεται στο κτίριο του Πασά), είτε βυθισμένους οικισμούς της νότιας Πελοποννήσου (στον Προμαχώνα Μακρυγιάννη), είτε χαρακτικά, λιθογραφίες, έργα τέχνης και όπλα από την εποχή της Επανάστασης του 1821, από τη συλλογή του Γάλλου φιλέλληνα Ρενέ Πυώ, που εκτίθενται στο αρχοντικό Τσικλητήρα στο λιμάνι της Πύλου. Οι δύο πρώτες εκθέσεις περιλαμβάνουν, εκτός από φωτογραφίες, και σημαντικά ευρήματα, όπως αγάλματα και αμφορείς από τα αρχαία ναυάγια, καθώς και νεότερα αντικείμενα, όπως αυτά του πληρώματος και των επιβατών του «Μέντορα» που βυθίστηκε το 1802.

Και το πολυαναμενόμενο Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά; «Έχει κολλήσει στη χρηματοδότηση της οριστικής μελέτης. Όλα τα άλλα έχουν γίνει, μουσειολογική, κτιριολογική μελέτη, ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και το πρώτο βραβείο που πέρασε από το Συμβούλιο Μουσείων και πήρε δις την ομόφωνη απόφαση των μελών του. Στο πώς θα πληρωθεί η οριστική μελέτη, εκεί έχει κολλήσει το θέμα εδώ και ενάμιση χρόνο» σημειώνει η κα Σίμωσι. Αντίθετα, ομαλά εξελίσσεται το έργο των επισκέψιμων υποβρύχιων αρχαιολογικών χώρων, που θα ξεκινήσει από την Πελοπόννησο το καλοκαίρι του 2015. «Έχει υπογραφεί η προγραμματική σύμβαση για την Πύλο και τη Μεθώνη και τώρα προχωρά και ο Παγασητικός. Οι υποβρύχιες “ξεναγήσεις” θα ξεκινήσουν από το σύγχρονο δεξαμενόπλοιο Irene Serenade, που βυθίστηκε στον κόλπο του Ναυαρίνου και ο οποίος είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος, καθώς και από τα δύο ρωμαϊκά ναυάγια, που μετέφεραν κίονες και σαρκοφάγους και βρίσκονται σήμερα βυθισμένα έξω από τη νήσο Σαπιέντζα, κοντά στη Μεθώνη. Διαχειριστήκαμε πολύ καιρό και με προσοχή τα σχέδια αυτά, δεν βγήκαν αβίαστα και τυχαία» καταλήγει η προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.