Τρία έργα του Ελ Γκρέκο («Προσκύνηση των Μάγων», «Ο Ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την εικόνα της Παναγίας» και η «Κοίμηση της Θεοτόκου») από την κρητική περίοδο του καλλιτέχνη, «συνομιλούν» για πρώτη φορά με σύγχρονά τους στην έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco», που από σήμερα Πέμπτη 4 Δεκεμβρίου 2014 ανοίγει για το κοινό.

Η έκθεση, η οποία «κλείνει» τον κύκλο των εκδηλώσεων για τον Ελ Γκρέκο, περιλαμβάνει πολλές πρωτοτυπίες, όπως το γεγονός ότι για την υλοποίησή της προηγήθηκε μια εκτεταμένη έρευνα ως προς το πλαίσιο, πολιτικοοικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό, το οποίο αναπτύχθηκε στη βενετσιάνικη Κρήτη τον 16ο αιώνα, την εποχή που έζησε ο Ελ Γκρέκο.

«Η έκθεση επιστημονικά θέλησε να ρίξει φως στην κοινωνία μέσα στην οποία συγκροτήθηκε και διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά αλλά και ως προσωπικότητα ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, ένα κομμάτι εν πολλοίς άγνωστο στο ευρύ κοινό, αλλά πολύ γνωστό στο ειδικό ερευνητικό κοινό, με έναν τρόπο παρουσίασης που αποτελεί πρωτοτυπία», δήλωσε η δρ Αναστασία Λαζαρίδου, νυν προϊσταμένη στην Εφορεία Ανατολικής Αττικής και μέχρι πρότινος διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου προς τους δημοσιογράφους που παραβρέθηκαν στη συνέντευξη Τύπου.

Οι πρωτοτυπίες αυτές εμφανίζονται τόσο μέσα από τα ίδια τα εκθέματα, κάποια από τα οποία παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, όσο και μέσα από τη συγκριτική παρουσίαση των έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου και των συγχρόνων του, όπως ο Γεώργιος Κλόντζας και ο Δαμασκηνός, καθώς και των δυτικών προτύπων του, με τρόπο ευφάνταστο αλλά και λειτουργικό, καθώς ο επισκέπτης μπορεί να τα αντιληφθεί σχεδόν με μια ματιά.

Μεταξύ των αντικειμένων που ξεχωρίζουν είναι η περίφημη εικόνα του Γεωργίου Κλόντζα με θέμα «Κήρυγμα σε εκκλησία» από τον ναό των αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Σεράγεβο (Παλαιά Σέρβικη Ορθόδοξη Εκκλησία), η οποία για πρώτη φορά εμφανίζεται σε κοινό, ελληνικό και ξένο, είναι δε το πρώτο αντικείμενο πολιτιστικής κληρονομιάς που εξάγεται για να παρουσιαστεί εκτός συνόρων, από συστάσεως του κράτους της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης.

Η εικόνα, «ομιλούσα» θα έλεγε κανείς καθώς δίνει με ιδιαίτερη σαφήνεια το θεολογικό μήνυμα που θέλει να περάσει, είναι γνωστή στην έρευνα από τη δεκαετία του ’80 (από Έλληνες ερευνητές) και φέρει, όπως και τα υπόλοιπα έργα του καλλιτέχνη από τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), το ιδιαίτερο ύφος και τις πρωτότυπες μικρογραφικές και πολυπρόσωπες συνθέσεις που χαρακτηρίζουν την τεχνοτροπία του.

Οι ενότητες της έκθεσης

Η έκθεση, που αναπτύσσεται σε όλους τους χώρους του Μουσείου, διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα, που παρουσιάζεται στο τμήμα των περιοδικών εκθέσεων, αφορά την «Κρήτη τον 16ο αιώνα». Δίνει έμφαση στην κοινωνική διαστρωμάτωση, αλλά και στον τρόπο που το θρησκευτικό δόγμα, οι συγκρούσεις και οι θεολογικές συμπορεύσεις διαμορφώνουν μια πολύ συγκεκριμένη εικονογραφία, καθώς και στον ρόλο που έπαιξε η οικονομία και το εμπόριο στη διαμόρφωση, οικονομικά και καλλιτεχνικά, των κατευθύνσεων αυτών. Η δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Οι καταβολές του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου», που παρουσιάζεται στο Κτίριο της Δουκίσσης Πλακεντίας, αποτελεί ίσως το λαμπρότερο κομμάτι, «με την έννοια της σημαντικής κατάθεσης της έκθεσης, δηλαδή μέσα σε ποιο πνευματικό κόσμο ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος διαμορφώνεται», σύμφωνα με την κα Λαζαρίδου. Στην ενότητα αυτή μπορεί κανείς να αντιληφθεί τα διαβάσματα του καλλιτέχνη, τις στάσεις της ζωγραφικής, τους παραγγελιοδότες του, καθώς και την κατανομή της εργασίας μέσα στο εργαστήριό του.

Τέλος, η τρίτη ενότητα, όπου παρουσιάζονται τα τρία έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (δύο από το Μουσείο Μπενάκη και ένα από τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου από τη Μητρόπολη Σύρου) σε καλλιτεχνικό διάλογο με τα έργα των συγχρόνων του, ρίχνει φως στα εικονογραφικά πρότυπα του Ελ Γκρέκο, στη μοναδική χρήση του χρώματος, ειδικά του χρυσού, «που μόνον αυτός ξέρει να χρησιμοποιεί», όπως ανέφερε η πρώην διευθύντρια του μουσείου, καθώς και στον τρόπο που διαπλέκει τον πραγματικό με τον υπερβατικό κόσμο.

Με τη συμβολή του ΕΣΠΑ

Στη συνέντευξη Τύπου, εκτός από τη νέα διευθύντρια του Μουσείου Κατερίνα Δελαπόρτα, παραβρέθηκε και η γγ του ΥΠΠΟΑ Λίνα Μενδώνη, η οποία, μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2007-2013, χωρίς το οποίο, όπως είπε, οι εκθέσεις και οι εκδηλώσεις για τον Ελ Γκρέκο (με αφορμή τα 400 χρόνια από τον θάνατο του κορυφαίου δημιουργού) δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν.

«Το επιχειρησιακό πρόγραμμα της Αττικής 2007-13 χρηματοδότησε με περίπου 1.600.000 ευρώ όλες αυτές τις εκδηλώσεις, ένα ποσό της τάξης των περίπου 250.000 ευρώ είναι από εθνικούς πόρους του ΥΠΠΟ και ένα ποσόν για κάποια πράγματα που δεν ήταν επιλέξιμα καλύφθηκαν κατά περίπτωση από χορηγούς», δήλωσε η κα Μενδώνη.

Ευχαριστίες διατυπώθηκαν τόσο για τους επιμελητές της έκθεσης και τις πρώην διευθύντριες του Βυζαντινού Μουσείου, Ευγενία Χαλκιά και Αναστασία Λαζαρίδου, όσο και για τον καθηγητή Νίκο Χατζηνικολάου, ο οποίος είχε και την ιδέα κάθε μουσείο να πραγματευτεί την περίοδο που του αναλογούσε. Ήταν δε αυτός που «με την απόλυτη γνώση και εξειδίκευση στα θέματα του Γκρέκο καθοδήγησε επιστημονικά όλα τα μέλη της επιστημονικής και της οργανωτικής επιτροπής του επετειακού έτους Γκρέκο 2014», όπως ανέφερε η κα Μενδώνη.

Τα εκθέματα είναι περίπου 200 και προέρχονται από τις συλλογές του Βυζαντινού Μουσείου, τα περισσότερα ωστόσο από διάφορους ελληνικούς και ξένους φορείς, μουσεία, ιδρύματα, βιβλιοθήκες, Εφορείες Αρχαιοτήτων, ιερές μονές κ.ά. Η έκθεση θα διαρκέσει ως το τέλος του Μαρτίου 2015, χωρίς δυνατότητα παράτασης λόγω του χρονικού περιορισμού από τα έργα που συμμετέχουν ως δάνεια, ενώ ο κατάλογός της, που αναμένεται σε δύο μήνες από τώρα, θα γίνει πραγματικότητα με χορηγία.

Επίσης, με ανακοινώσεις στην ιστοσελίδα του Μουσείου (www.byzantinemuseum.gr) θα γνωστοποιούνται ο κύκλος διαλέξεων, οι ειδικές ξεναγήσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που θα συνοδεύσουν την έκθεση.