Το αριστουργηματικό μαρμάρινο άγαλμα της Υγιείας από το Μουσείο της Κω, πλαισιωμένο από τον Ασκληπιό –εκπρόσωπο της θεουργικής ιατρικής– και τον Ιπποκράτη –εκπρόσωπο της επιστημονικής ιατρικής– θα υποδέχεται στην είσοδο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης τους επισκέπτες της έκθεσης «Ίασις. Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Όμηρο στον Γαληνό». Η έκθεση αποτελεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας των μεγάλων αρχαιολογικών εκθέσεων του Μουσείου που εστιάζουν σε θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, και η οποία ξεκίνησε το 2009 με την έκθεση «Έρως», και θα ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο με την έκθεση «Επέκεινα».

Η έκθεση παρουσιάζει την εξέλιξη των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών, εξετάζοντας τη μετάβαση από τη μαγικο-θρησκευτική θεραπεία στην ορθολογική, επιστημονική ιατρική. Περιλαμβάνει σχεδόν 300 αρχαία αντικείμενα –γλυπτά, ανάγλυφα, αγγεία, ιατρικά εργαλεία, επιγραφές, νομίσματα– που προέρχονται από 41 αρχαιολογικά μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, μεταξύ αυτών το Βρετανικό Μουσείο, το Λούβρο και τα Μουσεία του Καπιτωλίου στην Ρώμη.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες –«Υγεία», «Νόσος», «Θεραπεία»– που παρουσιάζονται σε έξι αίθουσες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, και καλύπτει το χρονικό διάστημα περίπου από το 1200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Οι ενότητες της έκθεσης

— «Υγεία – Υγιεινή»: Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται διάφορα αντικείμενα που εικονογραφούν τους τρόπους υγιεινής διαβίωσης (διατροφή, αθλητισμός), αντικείμενα που σχετίζονται τόσο με την ατομική υγιεινή (αγγεία με αθλητές που πλένονται, χάλκινες στλεγγίδες, αρωματοδόχα αγγεία, αγγεία νυκτός), όσο και τη δημόσια υγιεινή, όπως π.χ. πήλινα στελέχη από τον Πεισιστράτιο υδρευτικό αγωγό της Αθήνας του τέλους του 6ου αι. π.Χ.

— «Νόσος»: Στη δεύτερη ενότητα εξετάζονται οι διάφοροι εξωτερικοί και εσωτερικοί παράγοντες που διαταράσσουν την αρμονική ισορροπία του οργανισμού και οδηγούν στη νόσο. Παρουσιάζονται σωματικές, ψυχικές, αλλά και συλλογικές ασθένειες όπως επιδημίες και λοιμοί. Τεκμηρίωση για τις ατομικές ασθένειες και τις επιδημίες παρέχεται από τις απεικονίσεις ασθενών πάνω σε μαρμάρινα ανάγλυφα και πήλινα ειδώλια, αλλά και από ιστορικά κείμενα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η αναφορά του Θουκυδίδη στον λοιμό που ξέσπασε στην Αθήνα στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου το 430 π.Χ., η οποία τεκμηριώνεται από τα πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα σε ομαδικό τάφο στον Κεραμεικό.

— «Θεραπεία»: Στην τρίτη ενότητα επιχειρείται να παρουσιαστεί το σύνολο του φάσματος της ίασης στην αρχαιότητα μέσα από τρεις υπο-ενότητες:

– Ομηρική ιατρική: Αφετηρία αποτελούν τα Ομηρικά έπη, που παρέχουν τις πρωιμότερες μαρτυρίες για τις μεθόδους αντιμετώπισης και περιποίησης των πολεμικών τραυμάτων με διάφορα φυτικά φάρμακα και επιδέσεις. Παρουσιάζονται δύο πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β στις οποίες βρίσκονται καταγεγραμμένες οι λέξεις i-ja-te (ιητήρ) και pa-ma-ko (φάρμακο), καθώς επίσης αγγεία και μαρμάρινα και πήλινα ανάγλυφα όπου απεικονίζονται σκηνές περιποίησης των τραυματισμένων ομηρικών ηρώων.

– Θεουργική ιατρική: Στην υπο-ενότητα αυτή παρουσιάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Θεουργικής ιατρικής, όπως ο Ασκληπιός και τα μέλη της οικογένειάς του (Υγιεία, Τελεσφόρος κ.ά.) καθώς και άλλοι ήρωες-θεραπευτές όπως ο Αμφιάραος, ο Άμυνος κ.λπ. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα Ασκληπιεία (τα ιερά-θεραπευτήρια του Ασκληπιού) που είχαν ιδρυθεί σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο και στα οποία συνέρρεαν οι ασθενείς-ικέτες αναζητώντας μια θαυματουργή θεραπεία. Ως μέθοδος ιάσεως εφαρμοζόταν η «εγκοίμησις», κατά την οποία οι ασθενείς κοιμόντουσαν μέσα στο ναό, ευελπιστώντας να εμφανιστεί στο όνειρό τους ο ίδιος ο Ασκληπιός και είτε να τους θεραπεύσει είτε να τους δώσει συμβουλές, τις οποίες θα ερμήνευαν την επόμενη ημέρα οι ιερείς.

Παρουσιάζονται, επίσης, αντικείμενα που βρέθηκαν σε αυτά τα ιερά, όπως μαρμάρινα αγαλμάτια του Ασκληπιού και άλλων θεών-θεραπευτών, ανάγλυφα με αφηγηματικές σκηνές εγκοίμησης, πήλινα και μαρμάρινα αναθήματα που απεικονίζουν το πάσχον μέλος του σώματος (πόδια, χέρια, μάτια, στήθη, γεννητικά όργανα), καθώς και ενεπίγραφες μαρμάρινες στήλες στις οποίες καταγράφεται η θαυματουργή θεραπεία ασθενών με τη θεϊκή επέμβαση. Όλα αυτά τα αναθήματα –είτε επρόκειτο για τάματα υπέρ της θεραπείας, είτε για δείγματα ευγνωμοσύνης για την ίαση που επετεύχθη– βρίσκονταν αναρτημένα στα Ασκληπιεία και στόχευαν τόσο στον εντυπωσιασμό των προσκυνητών όσο και στην ενδυνάμωση της πίστης τους στις θεραπευτικές ικανότητες του θεού.

– Επιστημονική ιατρική: Στην τρίτη υπο-ενότητα παρουσιάζεται η θεραπεία έτσι όπως επιχειρείται μέσα από την ορθολογική, επιστημονική ιατρική, απαλλαγμένη από τις θρησκευτικές αντιλήψεις. Η άσκηση της επιστημονικής ιατρικής τεκμηριώνεται μέσα από παραστάσεις αγγείων και αναγλύφων όπου απεικονίζονται σκηνές ιατρικής εξέτασης, και από ανθρωπολογικά κατάλοιπα, όπως κρανία που φέρουν ίχνη χειρουργικών επεμβάσεων. Επίσης, παρουσιάζονται ενεπίγραφα πήλινα και μετάλλινα δοχεία που περιείχαν φυτικά φάρμακα, ενεπίγραφα κεραμικά θραύσματα με συνταγές θεραπευτικών σκευασμάτων, καθώς και διάφορα μετάλλινα ιατρικά εργαλεία (σικύες, νυστέρια, μήλες, άγκιστρα, κολποσκόπιο, κ.ά) που βρέθηκαν σε τάφους γιατρών, και επίσης πήλινες θερμοφόρες.

Στον επίλογο της έκθεσης τιμάται η μνήμη των γιατρών της εποχής: εκτίθενται ποικίλα μνημεία που απεικονίζουν ιατρούς ή αναφέρονται σε αυτούς και στο έργο τους, όπως ενεπίγραφες ταφικές στήλες, τιμητικά ψηφίσματα για δημόσιους ιατρούς που ανταποκρίθηκαν στις έκτακτες ανάγκες της πόλης, καθώς και νομίσματα που εκδόθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη σπουδαίων ιατρών, όπως του Γάιου Στερτίνιου Ξενοφώντα από την Κω, ο οποίος υπήρξε προσωπικός ιατρός του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κλαύδιου και μεγάλος ευεργέτης της πατρίδας του.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχουν ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, Διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, και ο Γιώργος Τασούλας, επιμελητής αρχαιοτήτων Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.

Η έκθεση συνδιοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / ΔΜΕΕΠ.

Πότε και πού

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Νεοφύτου Δούκα 4, Αθήνα. Τηλ.: 210 7228321-3.

Διάρκεια: 19 Νοεμβρίου 2014 – 31 Μαΐου 2015. Ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-17.00, Πέμπτη: 10.00-20.00, Κυριακή: 11.00-17.00, Τρίτη κλειστά. Ξεναγήσεις (με το εισιτήριο του μουσείου) Σάββατο και Κυριακή: 12.00 και 15.30.