Με τη συμμετοχή τριάντα τριών Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων θα πραγματοποιηθεί, από την Παρασκευή 26 έως και την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου 2014, το 2ο Διεθνές Αρχαιολογικό Συνέδριο, με τίτλο «Γλυπτική και κοινωνία στη ρωμαϊκή Ελλάδα: καλλιτεχνικά προϊόντα, κοινωνικές προβολές».

Διοργανωτές του Συνεδρίου είναι η Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου, Καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας του ΑΠΘ, η Παυλίνα Καραναστάση, Καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης και ο Δημήτρης Δαμάσκος, Επίκουρος Καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.

Στόχος του Συνεδρίου, που θα πραγματοποιηθεί στο Ρέθυμνο, στο Σπίτι του Πολιτισμού (Βερνάρδου 12) είναι η μελέτη των μνημείων της γλυπτικής στην Ελλάδα από την αρχή της ρωμαϊκής κυριαρχίας (2ος αι. π.Χ.) έως την ύστερη αρχαιότητα (5ος αι. μ.Χ.), σε όλο το γεωγραφικό εύρος του σύγχρονου ελλαδικού χώρου.

Από το Δίον…

Σε ευρήματα από το Δίον θα αναφερθούν στις ανακοινώσεις τους ο Περικλής Χριστοδούλου και η Ελένη Παπαγιάννη.

«Δύο προτομές αγοριών με σκόλλυν από το Δίον» είναι ο τίτλος της ανακοίνωσης του Περικλή Χριστοδούλου (Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου, 16.30-17.00), η οποία εστιάζει σε δύο προτομές που ήρθαν στο φως το 1994, κατά την ανασκαφή ιδιωτικής οικίας του αρχαίου Δίου. Όπως αναφέρεται στην περίληψη της ανακοίνωσης: «Τα δύο γλυπτά δεν είναι σύγχρονα: το ένα πρέπει να χρονολογηθεί στα τελευταία χρόνια του 1ου ή στα πρώτα του 2ου αιώνα, ενώ το άλλο κατασκευάστηκε τουλάχιστον μια εκατονταετία αργότερα, στις πρώτες δεκαετίες του 3ου αιώνα. Ωστόσο, γύρω στα μέσα του 3ου αιώνα ή και αργότερα, μεταποιήθηκε η κόμμωση των πορτρέτων, και απέκτησαν θύσανο βοστρύχων στην κορυφή. Η επανάχρηση των προτομών με αλλαγή της κόμμωσης, χωρίς όμως επέμβαση στα χαρακτηριστικά του προσώπου, εγείρει ζητήματα τόσο της καλλιτεχνικής παραγωγής, όσο και της λειτουργίας και ερμηνείας των δύο γλυπτών».

«Επιτύμβιες στήλες και ανάγλυφα του Δίου – η τοπική παραγωγή» είναι ο τίτλος της ανακοίνωσης της Ελένης Παπαγιάννη (Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου, 10.00-10.30), που έχει ως αντικείμενο έναν σημαντικό αριθμό επιτυμβίων στηλών και αναγλύφων της ύστερης ελληνιστικής και αυτοκρατορικής εποχής που φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Δίου. Αν και αρκετά από τα μνημεία αυτά έχουν παρουσιαστεί μεμονωμένα στην έρευνα, η παρούσα εργασία επιχειρεί να καλύψει την απουσία μιας συστηματικής μελέτης του συνόλου του υλικού θέτοντας ως στόχο την ένταξή του σε ένα εργαστηριακό και καλλιτεχνικό πλαίσιο.

Όπως διευκρινίζει στην περίληψη της ανακοίνωσής της η κα Παπαγιάννη: «Αφετηρία της μελέτης αποτελούν μνημεία με βεβαιωμένη προέλευση από το Δίον, τα οποία κατατάσσονται σε ομάδες με βάση την τυπολογία και την εικονογραφία τους. Οι ομάδες αυτές διευρύνονται με την ένταξη μνημείων που προέρχονται από την υπόλοιπη Πιερία και μνημείων με άγνωστη προέλευση, στα οποία διαπιστώνονται παρόμοια τυπολογικά και εικονογραφικά χαρακτηριστικά. Οι τυπολογικές και εικονογραφικές ομοιότητες σε συνδυασμό με την ομοιότητα που παρατηρείται στα υλικά κατασκευής καθιστούν σαφές ότι πρόκειται για έργα της ίδιας τοπικής παραγωγής.

»Από τη μελέτη της τυπολογίας και της εικονογραφίας προκύπτει ότι τα τοπικά έργα εμφανίζουν ποικίλες επιδράσεις. Τα βασικά σχήματα και εικονογραφικά θέματα ακολουθούν πρότυπα γνωστά από τα μεγάλα τοπικά εργαστήρια της κεντρικής Μακεδονίας (Βέροια, Θεσσαλονίκη). Στα διακριτά χαρακτηριστικά της τοπικής παραγωγής συγκαταλέγονται ωστόσο τύποι και εικονογραφικά μοτίβα που συνδέονται με την ελληνιστική παράδοση και βρίσκουν παράλληλα σε μνημεία γειτονικών περιοχών της Μακεδονίας αλλά και της Θεσσαλίας. Την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των τοπικών μνημείων αναδεικνύουν οι ρωμαϊκές επιδράσεις που υπαγορεύονται κατά κύριο λόγο από την ταυτότητα των ιδιοκτητών τους».

…στην Κρήτη

«Νέα στοιχεία για την πλαστική αυτοκρατορικών χρόνων από την Ιεράπετρα» είναι ο τίτλος της ανακοίνωσης που θα παρουσιάσει η Ευανθία Σάλιακα (Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου, 11.30-12.00). Αντικείμενο της ανακοίνωσης θα αποτελέσουν τα γλυπτά στα οποία με τόσο θαυμασμό αναφέρονται οι ξένοι περιηγητές και κυρίως αυτά που προέρχονται από πρόσφατες σωστικές ανασκαφές και δημόσια έργα στην πόλη. Θα εξεταστούν επιλεκτικά ορισμένα έργα ως προς τα υλικά και τον τρόπο κατασκευής τους, με κύριο άξονα το ερώτημα κατά πόσο πρόκειται για γλυπτά εισηγμένα από μεγάλα εργαστήρια παραγωγής εκτός Κρήτης ή για προϊόντα τοπικών εργαστηρίων. Θα γίνει επίσης σύντομη αναφορά σε γλυπτά ημιτελή, στη χρήση υλικών εκτός από το μάρμαρο καθώς και σε επιγραφικές μαρτυρίες που σχετίζονται με την κατασκευή των αγαλμάτων.

Η Παυλίνα Καραναστάση θα παρουσιάσει ανακοίνωση με τίτλο «Γυναικεία εικονιστικά αγάλματα στη ρωμαϊκή Κρήτη – Εικονογραφία και κοινωνικές προβολές» (Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου, 12.00-12.30).

Όπως αναφέρεται στην περίληψη της ανακοίνωσης: «Στην Κρήτη σώζεται μεγάλος αριθμός γυναικείων εικονιστικών αγαλμάτων ή γυναικείων πορτρέτων που προέρχονται από ολόσωμα πλαστικά έργα. Εμφανίζονται ήδη στην πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο, πληθαίνουν ωστόσο αισθητά από την εποχή των Φλαβίων αυτοκρατόρων και συνεχίζουν να γνωρίζουν μεγάλη διάδοση μέχρι τα τέλη περίπου του 2ου αιώνα μ.Χ., οπότε ο αριθμός τους μειώνεται δραστικά. Στα γενικότερα χαρακτηριστικά και στις κομμώσεις τους γίνεται φανερή η προσπάθεια να ακολουθηθεί η εκάστοτε ισχύουσα μόδα, είτε αυτή επηρεάζεται από την εικονογραφία των γυναικών της εκάστοτε αυτοκρατορικής οικογένειας είτε από άλλες επιλογές της ρωμαϊκής ελίτ. Ως προς την επιλογή των αγαλματικών τύπων και τον τρόπο αυτοπροβολής φαίνεται να υπάρχει μεγαλύτερη ποικιλία σε σύγκριση με άλλες περιοχές του ελληνικού χώρου.

»Τα αγάλματα είχαν κατά κανόνα τιμητικό χαρακτήρα, όπως αποδεικνύεται και από σειρά επιγραφών, που προέρχονται από βάθρα αγαλμάτων. Ταφική λειτουργία μέχρι σήμερα δεν τεκμηριώνεται με ασφάλεια για κανένα από τα γλυπτά, χωρίς ωστόσο να μπορεί να αποκλειστεί αντίστοιχη χρήση. Σε κάθε περίπτωση τα εικονιστικά γλυπτά αποτελούν αδιάσειστο τεκμήριο για την ιδιαίτερη θέση των γυναικών στην Κρήτη κατά τα ρωμαϊκά χρόνια, διαπίστωση η οποία επιβεβαιώνεται από τη συμμετοχή τους στον γενικότερο κοινωνικό βίο».

«“The Cretan Venus” – Σκέψεις γύρω από τον πλαστικό διάκοσμο ρωμαϊκών κατοικιών στην Κρήτη» είναι ο τίτλος της ανακοίνωσης της Katja Sporn (Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου, 13.00-13.30).

Στις αρχαιότητες που μετέφερε ο στρατηγός T.A.B. Spratt στη Μεγάλη Βρετανία από το ταξίδι του στην Κρήτη μεταξύ των ετών 1851 και 1853 συγκαταλεγόταν και το αγαλμάτιο μιας σανδαλίζουσας Αφροδίτης. Το έργο παρέμεινε για ένα διάστημα στην ιδιωτική συλλογή του στρατηγού, στις αρχές ωστόσο του 20ού αι. άλλαξε πολλές φορές ιδιοκτήτη, μέχρι που κατέληξε στο Βρετανικό Μουσείο. Διάφοροι λόγοι, όπως μεταξύ άλλων το μικρό μέγεθος του γλυπτού, συνηγορούν υπέρ της λειτουργίας του ως διακοσμητικού στοιχείου σε κάποιον ιδιωτικό χώρο. Με αφετηρία το αγαλμάτιο της Αφροδίτης και με βάση τα λιγοστά παράλληλα που προέρχονται από ανασκαφές ή είναι τυχαία ευρήματα, η παρούσα ανακοίνωση θα επικεντρωθεί στο ζήτημα της χρήσης γλυπτών μικρών διαστάσεων ως μέρος του πλαστικού διακόσμου ιδιωτικών κατοικιών στη ρωμαϊκή Κρήτη.