Στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων πέρασε πλέον ο Εμμανουήλ Γ. Κριαράς. «Δεν ξέρω αν υπήρξα μεγάλος στον δημοτικισμό μου» είπε όταν τον αποκάλεσαν τον «τελευταίο μεγάλο δημοτικιστή». «Πίστεψα, πάντως, απόλυτα σε αυτόν, όπως τον κατάλαβαν οι τρεις μεγάλοι του εκπαιδευτικού δημοτικισμού: ο Γληνός, ο Δελμούζος και ο Τριανταφυλλίδης».
Κρητικής καταγωγής, γεννήθηκε το 1906 στον Πειραιά αλλά τελείωσε το Γυμνάσιο στα Χανιά. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1924-1929). Το 1930 φεύγει με υποτροφία για ένα εξάμηνο στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Την ίδια χρονιά αρχίζει η εικοσαετής συνεργασία του με το Μεσαιωνικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, το οποίο και θα διευθύνει από το 1939. Ένα χρόνο πριν, το 1938, είχε ανακηρυχθεί αριστούχος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με τη διατριβή «Μελετήματα περί τας πηγάς του Ερωτοκρίτου». Σε μεταπτυχιακό επίπεδο συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι (1939 και 1945-1948) στη Βυζαντινή και Νεοελληνική Φιλολογία και τη Συγκριτική Γραμματολογία.
Το 1950 εκλέγεται τακτικός καθηγητής της Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Δίδαξε κυρίως Μεσαιωνική Φιλολογία, εκτάκτως Μεσαιωνική Ελληνική Ιστορία και Νεοελληνική Φιλολογία, Το 1954-1955 αναγορεύεται Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής.
Από το 1956 υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, σύμφωνα με τη διαθήκη του δωρητή, και αργότερα γενικός γραμματέας του. Το 1968 απολύεται από το Πανεπιστήμιο με απόφαση των συνταγματαρχών. Το γαλλικό κράτος τον διορίζει καθηγητή στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών του Παρισιού, η δικτατορία όμως δεν του επιτρέπει την έξοδο από τη χώρα.
Μετά τη μεταπολίτευση επιδίδεται σε εκστρατεία υπέρ της δημοτικής γλώσσας. Το 1982 ορίζεται Πρόεδρος της Επιτροπής για την καθιέρωση του μονοτονικού και για τη χρήση της δημοτικής στη Δικαιοσύνη.
Η συγγραφική δραστηριότητα του Εμμανουήλ Γ. Κριαρά απλώνεται σε πολλούς τομείς της φιλολογικής επιστήμης. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του υπήρξε το Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας 1100-1669, ο πρώτος τόμος του οποίου εκδόθηκε το 1969. Υπό την άμεση καθοδήγηση και εποπτεία του εκδόθηκαν συνολικά 14 τόμοι. Το 1997, ο Εμμανουήλ Γ. Κριαράς παρέδωσε το σχετικό λεξικογραφικό του αρχείο στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (Θεσσαλονίκη), το οποίο έχει εκδώσει τον 15ο και τον 16ο τόμο του Λεξικού, καθώς και δίτομη επιτομή των 14 τόμων.
Προσεγγίζοντας με τις μελέτες του ζητήματα μεσαιωνικής και νεοελληνικής φιλολογίας, συγκριτικής γραμματολογίας και λεξικογραφίας, ο Εμμανουήλ Γ. Κριαράς προώθησε παράλληλα την έρευνα σχετικά με τη δημοτική γλώσσα και το δημοτικιστικό κίνημα. Μελετητής του Ψυχάρη και της δημοτικιστικής ιδεολογίας και πράξης, μελέτησε επισταμένως τις ποικίλες εκφάνσεις του γλωσσικού ζητήματος στην Ελλάδα.
