Η παρουσία του μαρμάρου είναι ιδιαίτερα αισθητή στην Τήνο. Διακοσμημένες κρήνες αλλά και δρόμοι στρωμένοι με μαρμαρόπλακες κοσμούν τους οικισμούς του νησιού, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι και πάνω από τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών σκαλίζονται σε μάρμαρο συμβολικές και διακοσμητικές παραστάσεις ή τοποθετούνται αετώματα και φεγγίτες.
Οι φεγγίτες αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία διάτρητων υπέρθυρων. Διακοσμημένοι με φυλακτικά και αποτρεπτικά σύμβολα ή με περιγραφικά θέματα, κάλυπτουν τα ανακουφιστικά τόξα πάνω από πόρτες και παράθυρα σπιτιών και εκκκλησιών. Τα διάτρητα μέρη τους αφήνουν το φως και τον αέρα να περνούν στο εσωτερικό του σπιτιού, εξυπηρετώντας και πρακτικές ανάγκες, όπως είναι ο εξαερισμός του χώρου για την οικιακή σηροτροφία (παλαιότερα) και την αποθήκευση τροφίμων.
Ως προς το σχήμα, τη μορφή και τη σύνθεση, οι τηνιακοί φεγγίτες διακρίνονται σε τρεις βασικούς τύπους: α) ημικυκλικοί με ορίζοντιες ζώνες ανοιγμάτων, β) ημικυκλικοί με διάτρητο κεντρικό θέμα και γ) ορθογωνικοί, αψιδωτοί και κυκλικοί.
Τα θέματα που απεικονίζονται είναι κυρίως:
α) Φυλακτικά και αποτρεπτικά: θρησκευτικά (σταυροί, εξαπτέρυγα, άμπελος), φυσικά αποτρεπτικά (ένοπλοι φρουροί), υπερφυσικά (λέοντες, φίδια, δράκοντες, δικέφαλος αετός), μαγικά (πεντάλφα, εξάλφα).
β) Μυθολογικά: γεωμετρικά και ηλιακά (ήλιος ως ανθρώπινη κεφαλή ή τροχός, ανατέλλων ήλιος, σελήνη, άστρα), μυθικές παραστάσεις (δέντρο της ζωής με άλογα και πουλιά, κοσμικό δέντρο).
γ) Γονιμικά και διακοσμητικά: γονιμικά (κέρας της Αμάλθειας, καρποί και άνθη σε δοχείο, συνήθως σε ύφος μπαρόκ-ροκοκό), γραμμικά και φυτικά (διάφορα πλέγματα, λημνίσκος, καρδιόσχημα), περιγραφικά (κυπαρίσσια και άλλα δέντρα, φυτά αυτοτελή ή σε γλάστρες, καβαλάρηδες κυνηγοί, πουλιά, ψάρια, καράβια).
Επτά αυθεντικούς φεγγίτες, αναρτημένους ψηλά, μπορεί να δει ο επισκέπτης του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας στην Τήνο. Από αυτούς, επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε δύο χαρακτηριστικούς:
Ο φεγγίτης με τους βρακοφόρους φρουρούς (εικ. 1) χρονολογείται στη δεκαετία του 1750 ή του 1760 και αποτελεί έναν μεταβατικό τύπο προς τον γνωστότερο τηνιακό φεγγίτη που θα επικρατήσει στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Μεγάλα γραμμικά γαρίφαλα καταλαμβάνουν το άνω τμήμα του, πρωτοεμφανίζεται το συνεχές κυμάτιο της βάσης, ενώ στις δύο κατακόρυφες πλευρές εικονίζεται το σπάνιο θέμα των βρακοφόρων φρουρών με ξίφος, «αποστολή» των οποίων είναι να τρέπουν σε φυγή τα πονηρά πνεύματα.
Ο φεγγίτης με τις ανθοφόρες γλάστρες και τα καράβια (εικ. 2) χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Στους φεγγίτες αυτής της εποχής κυριαρχεί το χαμηλό ανάγλυφο, ενώ ως προς το διάκοσμο, τα διάτρητα μέρη του φεγγίτη σχηματίζουν πολυώροφα σχηματοποιημένα κτίσματα, σπίτια ή εκκλησίες (με σταυρό), αναπτύσσονται σε τοξοστοιχίες και κιονοστοιχίες ή συνδυάζονται σε περισσότερο ελεύθερες παραλλαγές ανοιγμάτων. Τα μοτίβα (ανθοφόρες γλάστρες, κυπαρίσσια, γαρίφαλα, καράβια διαφόρων τύπων, κυμάτια) αποδίδονται κατά κανόνα σχηματοποιημένα, σε συμμετρική αντιπαράθεση δεξιά και αριστερά από κεντρικό άξονα, πραγματικό ή νοητό, διατηρώντας βυζαντινές μνήμες, σε συνδυασμό με επιρροές από το Ισλάμ και τη Δύση.
Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στον Οδηγό του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας, του Αλέκου Ε. Φλωράκη (έκδ. Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς), από όπου και αντλήσαμε το κείμενο που παραθέτουμε.
