Από τη δεκαετία του 1960, ο νεαρός τότε νομικός Ιωάννης Κ. Καράκωστας και μετέπειτα καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (1983-2010), ξεκίνησε να συγκεντρώνει παλαιά χαρακτικά από την Ελλάδα, ενδιαφέρον το οποίο κατέληξε σε συστηματική αναζήτηση έργων με θέματα από την Εύβοια, την ιδιαίτερη πατρίδα του. Η επιθυμία του συλλέκτη για τον εντοπισμό και την απόκτηση ανάλογων χαλκογραφιών εξελίχθηκε σε γνήσιο πάθος, καθώς τα έργα αυτά αποτελούσαν άλλοτε την αφορμή για «αισθητική απόλαυση», κι άλλοτε τον οδηγό για «περιπάτους της σκέψης, αναζητήσεις του μύθου και της ιστορίας, αναπλάσεις, αναπολήσεις», όπως ο ίδιος εξομολογείται.

Σήμερα, και μετά από μακροχρόνιες ανά τον κόσμο έρευνες, η Συλλογή Καράκωστα περιλαμβάνει περί τα 110 χαρακτικά, τα οποία χρονολογικά εκτείνονται από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα. Έργα φημισμένων χαρακτών της εποχής, όπως οι Coronelli και Lauremberg, αλλά και επιφανών επιστημόνων, όπως ο Gell, ή περιηγητών, όπως οι Thevet και Stackelberg, αποκαλύπτουν στο θεατή αλλά και στον ερευνητή ποικίλες όψεις της Εύβοιας.

Ο Ιωάννης Καράκωστας, θεωρώντας ότι το πλούσιο αυτό υλικό πρέπει να αποτελέσει κτήμα των Ευβοέων, παραχώρησε τη Συλλογή στον Δήμο Χαλκιδέων, προκειμένου να εκτεθεί, σε συνεργασία με την 23η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, στο οθωμανικό τέμενος της πόλης Εμίρ Ζαδέ.

Τον Μάιο του 2013 ξεκίνησαν οι απαραίτητες εργασίες για την αποκατάσταση και τη μετατροπή του τεμένους σε εκθεσιακό χώρο. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν πρόσφατα και σήμερα, Παρασκευή 18 Ιουλίου 2014, και ώρα 19.00, ο Δήμος Χαλκιδέων και η 23η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων θα εγκαινιάσουν την έκθεση «Στην Εύβοια… με τους Ευρωπαίους περιηγητές (16ος-19ος αιώνας) – Η συλλογή χαρακτικών του Ιωάννη Καράκωστα».

Κύριος στόχος της έκθεσης είναι ο σύγχρονος επισκέπτης να γνωρίσει καλύτερα την Εύβοια μέσα από σκηνές καθημερινής ζωής, τοπία, πλήθος χαρτών και πληροφοριακού υλικού, καθώς και να ανακαλύψει την ιστορία και την εξέλιξη της Χαλκίδας, από τον Μεσαίωνα μέχρι τη λήξη της οθωμανικής κυριαρχίας.

Η έκθεση

Η έκθεση χαρακτικών περιλαμβάνει 69 από τα έργα της Συλλογής και διαρθρώνεται στις παρακάτω τέσσερις θεματικές ενότητες:

– «Η Εύβοια στους ναυτικούς χάρτες». Μέσα από τους χάρτες, που χρονολογικά εκτείνονται από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα, αναδεικνύεται η κομβική θέση της Εύβοιας διαχρονικά στη ναυσιπλοΐα και το θαλάσσιο εμπόριο, ενώ παράλληλα διαφαίνεται η εξέλιξη της ευρωπαϊκής χαρτογραφίας

– «Η πόλη της Χαλκίδας». Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται γενικές όψεις της μεσαιωνικής και οθωμανικής Χαλκίδας με τα ισχυρά τείχη της, καθώς και κάποια από τα σημαντικότερα κτίρια της πόλης, όπως το οχυρό στη γέφυρα του Ευρίπου και τα οθωμανικά τεμένη.

– «Τοπία της Εύβοιας». Τοπία του νησιού, ερείπια μεσαιωνικών μνημείων και φανταστικές όψεις οικισμών και πόλεων εμπνέουν τους καλλιτέχνες της εποχής και τροφοδοτούν τη φαντασία των Ευρωπαίων περιηγητών.

– «Στιγμιότυπα από το παρελθόν». Ιστορικά γεγονότα, όπως ο μαρτυρικός θάνατος του ενετού Βαΐλου της Χαλκίδας και ναυμαχίες, αλλά και σκηνές εμπνευσμένες από καθημερινό βίο των κατοίκων της Εύβοιας, αποτυπώνονται άλλοτε με ρεαλισμό και άλλοτε με γλαφυρή διάθεση στα χαρακτικά της εποχής.

Την επιστημονική επιμέλεια, τη συγγραφή κειμένων και τον εκθεσιακό σχεδιασμό πραγματοποίησαν η δρ Παρή Καλαμαρά, Διευθύντρια της 23ης ΕΒΑ, και η δρ Ανδρομάχη Κατσελάκη, αρχαιολόγος. Την ομάδα εργασίας, που επέβλεψε τις εργασίες σε όλη τη διάρκεια της προγραμματικής σύμβασης, αποτέλεσαν η δρ Ανδρομάχη Κατσελάκη, η αρχιτέκτων Ευρυδίκη Κατσάλη, η αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Κωσταρέλλη, ενώ τη μελέτη Η/Μ πραγματοποίησε η μηχανολόγος μηχανικός Ελένη Γιαννκουρή. Το μουσειογραφικό σχεδιασμό και την επίβλεψη είχε ο Γιώργος Κυριαζής (Stage Design Office).

Το οθωμανικό τέμενος Εμίρ Ζαδέ

Το τζαμί του Εμίρ Ζαδέ είναι ένα από τα τεμένη που οικοδομήθηκαν κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας στη Χαλκίδα ή αλλιώς Egriboz, όπως ήταν γνωστή η πόλη εκείνα τα χρόνια. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, που επισκέφθηκε τη Χαλκίδα, αναφέρει ότι «μέσα στο κάστρο του Εγριμπόζ υπάρχουν έντεκα τούρκικοι μαχαλάδες και έντεκα τζαμιά πιστών μουσουλμάνων».

Το τζαμί του Εμίρ Ζαδέ σώζεται σήμερα σχεδόν ακέραιο. Σε περίοπτη θέση, σε ψηλό σημείο κεντρικής πλατείας, τη σημερινή Πεσόντων Οπλιτών στην οδό Κώτσου, κτίστηκε στους πρώτους χρόνους της οθωμανικής περιόδου, στα τέλη δηλαδή του 15ου αιώνα. Η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις εμίρ (εμίρης) και ζαδέ (γιος), δηλαδή το τέμενος του γιου του εμίρη.

Αποτελείται από μία ορθογώνια αίθουσα που καλύπτεται από ημισφαιρικό τρούλο εσωτερικά, οκτάπλευρο εξωτερικά, ο οποίος στηρίζεται σε τέσσερα ημιχώνια. Στη δυτική πλευρά υπήρχε κιονοστήρικτη στοά, το ρεβάκ, στεγασμένη με ημισφαιρικούς θολίσκους. Στη νοτιοδυτική πλευρά υψωνόταν κυλινδρικός μιναρές, από τον οποίο σώζεται μόνο η τετράγωνη βάση. Ο μιναρές και η στοά σώζονταν ως τα μέσα του 19ου αιώνα σύμφωνα με υδατογραφία του Αndré Couchaud του 1843.

Τη μνημειακή είσοδο πλαισιώνουν μαρμάρινες πλάκες με επιγραφή στην αραβική, στην οποία αναγράφεται: «Είσελθε εδώ εν ειρήνη και θα είσαι αθάνατος στο όνομα του Παντελεήμονος Θεού». Δύο παράλληλες σειρές παραθύρων στους πλευρικούς τοίχους και οχτώ μικρότερα που ανοίγονται στον τρούλο φωτίζουν το εσωτερικό του τεμένους. Στο εσωτερικό, ανατολικά διαμορφώνεται η κόγχη του μιχράμπ όπου διατηρούνται ίχνη χρώματος από τον αρχικό διάκοσμο. Δύο μαρμάρινες ενεπίγραφες πλάκες με αποσπάσματα πιθανόν από το κοράνι, στην αραβική, επιστέφουν την κόγχη.

Το τζαμί της Χαλκίδας ανήκει στον απλό αρχιτεκτονικό τύπο του μονότρουλου τεμένους, όπως τα περισσότερα στον ελλαδικό χώρο και τη Βαλκανική.

Απέναντι σώζεται επιβλητική η κρήνη του Χαλίλ, της ίδιας περιόδου. Πρόκειται για μια από τις δεκαεννιά δημόσιες κρήνες που κατασκευάστηκαν κατά την οθωμανική περίοδο και αναφέρονται επίσης από τον Εβλιγιά Τσελεμπή. Η κρήνη, διακοσμημένη με περίτεχνα ανάγλυφα αραβικής τέχνης, φέρει επιγραφές.

To τζαμί κηρυγμένο σήμερα μνημείο, δεσπόζει στη σύγχρονη πόλη και αποτελεί σύμβολο της εποχής εκείνης. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 το κτήριο σταδιακά αναστηλώνεται ενώ και κατά το διάστημα 1970-1973 πραγματοποιήθηκαν αναστηλωτικές εργασίες σύμφωνα με μελέτη της Διεύθυνσης Αναστήλωσης.