Eurolog: Η Ευρώπη σε διάλογο με την αρχαιότητα

«Eurolog – H Ευρώπη σε διάλογο με την αρχαιότητα» είναι ο τίτλος έκθεσης που διοργάνωσε το Μουσείο της Καρλσρούης στη Γερμανία στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Eurolog και η οποία θα εγκαινιαστεί σήμερα, Τρίτη 3 Ιουνίου 2014, στις 19.00, στην Πύλη του Αγίου Γεωργίου στο Ηράκλειο.

Στόχος του ευρωπαϊκού προγράμματος Eurolog ήταν να συνδράμει στον ανοιχτό διάλογο ανθρώπων από διαφορετικά κράτη, να προσφέρει μια επιπλέον οπτική γωνία και να ισχυροποιήσει διαπολιτισμικές αξίες. Από την Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετείχαν η Γερμανία, η Ελλάδα, η Ιταλία καθώς και δύο χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα, η Τυνησία και η Τουρκία. Κοινό στοιχείο των χωρών αυτών είναι ο ρωμαϊκός πολιτισμός.

Κάθε εταίρος παρουσίασε ένα πολιτιστικό έργο που είχε σχέση με το πνεύμα του προγράμματος. Έτσι, η Γερμανία οργάνωσε την έκθεση που περιοδεύει στις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και τώρα παρουσιάζεται στο Ηράκλειο. Υπεύθυνη της έκθεσης είναι η Δρ Κατερίνα Μπορμπουδάκη-Χορστ, έφορος του μουσείου της Καρλσρούης.

Η ελληνική συμμετοχή στο Eurolog είχε ως θέμα το θέατρο και την εξέλιξή του, με δύο βιβλία: Το ένα, για την καταγωγή του αρχαίου Ελληνικού θεάτρου από τα Μινωικά θέατρα, από την κα Αθανασία Κάντα. Στο δεύτερο, με συγγραφέα τον Μανώλη Βραχνάκη, παιδιά και ενήλικες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν το Θέατρο, να παρακολουθήσουν αποσπάσματα από την κωμωδία του Αριστοφάνη «Ειρήνη» και να ξεναγηθούν στο μεγάλο θέατρο της Γόρτυνας, που ανασκάπτεται στις μέρες μας.

Τα ιταλικά Μουσεία του Καπιτωλίου της Ρώμης, με επικεφαλής τον δρα Claudio Parisi-Presicce, έφτιαξαν ιστοσελίδα παροχής πληροφοριών μέσω κινητού τηλεφώνου για εκθέματα των μουσείων. Το τουρκικό κρατικό Μουσείο της Αλάνυα, με επικεφαλής τη δρα Σεχέρ Τουρκμέν, εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο δραστηριοτήτων και πληροφόρησης για τα αρχαία της περιοχής. Τέλος στο Μουσείο Bardot της Τυνησίας οργανώθηκε διεθνές σεμινάριο για την πολιτιστική κληρονομιά.

Το πρόγραμμα Eurolog ξεκινά από ένα βασικό ερώτημα. Μήπως πρέπει να γνωρίσουμε το παρελθόν για να καταλάβουμε καλύτερα το παρόν και σε κάποιο μέτρο το μέλλον; Πράγματι κάποια γεγονότα του παρελθόντος και οι συνέπειές τους έχουν συχνά ιδιαίτερη συνάφεια με καταστάσεις των ημερών μας. Ίσως λοιπόν και οι μοντέρνες συνέπειες που δεν τις ξέρουμε ακόμη είναι δυνατόν να είναι προβλέψιμες. Η συγκρισιμότητα των συγκυριών βασίζεται και στο ότι τα σημερινά ευρωπαϊκά κράτη και οι χώρες γύρω από τη Μεσόγειο μοιράζονται κοινό ιστορικό παρελθόν που επηρέασε την πορεία τους, όπως: ο αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός, οι Φοίνικες, η πορεία του Αλεξάνδρου και ο Ελληνιστικός πολιτισμός, οι Ρωμαίοι, το Βυζάντιο.

Οι κοινοί πολιτισμικοί δεσμοί των λαών του Ευρωμεσογειακού χώρου ήταν ιδιαίτερα ισχυροί. H περιοχή της Μεσογείου ήταν ανέκαθεν πεδίο πολιτισμικών και εμπορικών ανταλλαγών. Έννοιες όπως παγκοσμιοποίηση, μετανάστευση και η κατά συνέπεια επακόλουθη ανάμειξη πολιτισμικών χαρακτηριστικών αποτελούν σήμερα πηγή προβληματισμού για πολλούς ανθρώπους στην Ευρώπη. Ωστόσο, η αλληλεπίδραση των πολιτισμών δεν έπαψε ποτέ και φυσικά συνεχίζεται και σήμερα.

Ένα συγκεκριμένο παράδειγμα είναι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η οποία συνέδεσε πολλούς λαούς και διαφορετικούς πολιτισμούς σε ένα κοινό σύστημα. Η συμμετοχή στην αυτοκρατορία γινόταν, συνήθως, με όχι ειρηνικό τρόπο. Όμως πρόσφερε δυνητικά σε κάθε Ρωμαίο πολίτη, σε ατομικό επίπεδο, πολλά οφέλη: ασφάλεια, ευημερία, σχετική ελευθερία και όλα αυτά χωρίς απώλεια της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας και των παραδόσεων του.

Σε αντιδιαστολή γιγαντώνεται η δουλεία, η απληστία του κατεστημένου, που τελικά οδήγησε στην καταστροφή του, και η καταστολή εθνικών κινημάτων,. Η διάλυση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι λόγοι και τα επακόλουθά της, μας οδηγούν σε σκέψεις για σύγχρονες καταστάσεις.

Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού διαλόγου με την αρχαιότητα, φωτίζονται θέματα της καθημερινότητάς μας. Αρκετά στερεότυπα, που μάλιστα θεωρούνται κατεξοχήν τυπικά στοιχεία ορισμένων κοινωνιών, στην πραγματικότητα κατάγονται από μια κοινή πολιτιστική παρακαταθήκη.

Η έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 10 Ιουνίου, αποτελείται από μια σειρά ευκολομεταφερόμενες μουσειοντουλάπες οι οποίες περιέχουν σύγχρονα αντικείμενα που σηματοδοτούν τις συνάφειες της εποχής μας με την αρχαιότητα και επικεντρώνονται στα εξής θέματα:

Οι θαλάσσιοι και χερσαίοι δρόμοι

Από πολύ νωρίς οι κάτοικοι της Μεσογείου κατόρθωσαν να διανύσουν μεγάλες θαλάσσιες αποστάσεις χρησιμοποιώντας πλοία για να φτάσουν σε μακρινές ξένες ακτές. Η άνθηση του θαλάσσιου εμπορίου οδήγησε σε μία μεγάλη ποικιλία προϊόντων και εγκαταστάσεων παραγωγής. Το περιβάλλον της Μεσογείου πρόσφερε πρώτες ύλες, όπως χαλκό από την Κύπρο και μάρμαρο από τα ελληνικά νησιά. Οι αρχαίοι πολιτισμοί της Αιγύπτου, της Φοινίκης και της Ελλάδας αντάλλαξαν ιδέες και τεχνογνωσία. Η τεράστια πολιτισμική ανάπτυξη που ακολούθησε επηρεάζει τη ζωή μας ακόμη και σήμερα. Ο Όμηρος αναφέρει ότι επειδή οι Κύκλωπες έζησαν χωρίς ναυτιλία και εξωτερικές επαφές παρέμειναν απολίτιστοι.

Σήμερα το να ταξιδεύει κανείς είναι κάτι το αυτονόητο. Ένα πυκνό οδικό δίκτυο εξυπηρετεί τις χώρες της Ευρώπης και της Μεσογείου. Όμως οι δυνατότητες για μαζικές και εύκολες μετακινήσεις δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά από τον ρωμαϊκό στρατό. Καθ’ όλη τη διάρκεια της εδαφικής εξάπλωσής τους οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν σε περίπου 1.000 χρόνια ένα τεράστιο οδικό δίκτυο με μήκος πάνω από 80.000 χιλιόμετρα. Σήμερα πολλοί από τους κύριους δρόμους μας ακολουθούν τη χάραξη των αρχαίων ρωμαϊκών οδών.

Στους ρωμαϊκούς δρόμους ταξιδεύουν άνθρωποι από όλα τα μέρη του πολυεθνικού κράτους: έμποροι με τα εμπορεύματά τους, τεχνίτες, που οι δεξιότητές τους ήταν περιζήτητες και σε άλλες περιοχές της επικράτειας, κυβερνητικοί απεσταλμένοι, στρατιώτες, πιστοί διαφόρων θρησκειών, περιηγητές αλλά και οι πρώτοι τουρίστες.

Οι Ρωμαίοι δέχονταν εύκολα ξένες πολιτιστικές επιρροές, εάν διέκριναν κάτι που μπορούσε να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής τους. Έτσι για παράδειγμα δέχτηκαν εύκολα ως ένδυμα το παντελόνι και το μπουφάν με κουκούλα, ρούχα που τα γνώρισαν σε ψυχρότερες περιοχές.

Το κέντρο της πόλης και οι πλατείες

Ήδη από την πρώτη στιγμή που άρχισαν να υπάρχουν πόλεις δημιουργήθηκαν πλατείες, στις οποίες συγκεντρώνονται οι κάτοικοι. Κύριοι οδικοί άξονες οδηγούν σε αυτά τα κομβικά σημεία. Οι χώροι αυτοί έχουν τεράστια σημασία διαχρονικά για συναντήσεις, γιορτές, θρησκευτικές τελετές, το εμπόριο, τη δικαιοσύνη και την πολιτική. Αυτές οι λειτουργίες αποτυπώνονται και στην αρχιτεκτονική διαμόρφωση της πλατείας.

Στην αρχαία Ελλάδα καταστήματα, ναοί και δημόσια κτήρια περιβάλλουν μια περίτεχνα κατασκευασμένη κεντρική πλατεία, που πλαισιώνεται από κιονοστοιχίες, την «αγορά». Από τον 6ο αι. π.Χ. η αγορά εξυπηρετούσε τη σημαντικότερη κοινωνική δραστηριότητα μιας ελληνικής πόλης-κράτους. Εκεί οι άρρενες κάτοικοι είχαν τη δυνατότητα μέσα από δημόσιες συναθροίσεις να συμμετέχουν στα πολιτικά δρώμενα.

Το ρωμαϊκό αντίγραφο της αγοράς, το «φόρουμ», δεν έλειψε από καμιά πόλη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η σπουδαιότητα των πλατειών, πολλές από τις οποίες περιέχουν και ναούς, συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Στην έκθεση παρατίθενται διάφορα διαχρονικά παραδείγματα της χρήσης των πλατειών.

Πίστη

Οι αρχαίες θρησκείες περιλάμβαναν μια πληθώρα από θεότητες, μύθους και τελετουργίες, που συχνά συγχωνεύθηκαν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια των αιώνων στις διάφορες περιοχές της Μεσογείου.

Μετά την εμφάνιση της Ρώμης στο προσκήνιο, οι θρησκευτικές δοξασίες των λαών της Ιταλίας επηρεάστηκαν πολύ από την αρχαία ελληνική θρησκεία. Οι Ρωμαίοι χαρακτηρίζονταν γενικά από έντονο ενδιαφέρον για τα θρησκευτικά έθιμα των ξένων πολιτισμών, τα οποία συχνά αφομοίωναν. Ένας ναός αφιερωμένος σε όλους τους θεούς στη Ρώμη ήταν το Πάνθεον Η εγκαθίδρυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας δίνει σε πολλούς αυτοκράτορες τη δύναμη να απαιτούν από τους υπηκόους τους να λατρεύονται ως θεοί. Όταν η αξίωση αυτή γινόταν σεβαστή, οι άνθρωποι επιτρεπόταν να ασκούν παράλληλα και άλλες, δικές τους λατρείες.

Αυτή η πληθώρα θρησκευτικών ρευμάτων οδήγησε στην εμφάνιση νέων δοξασιών και στην επικράτηση διαπολιτισμικών θεοτήτων. Ωστόσο η ανοχή των Ρωμαίων έφτασε στα όριά της με την εμφάνιση των μονοθεϊστικών θρησκειών, όπως ο ιουδαϊσμός και ο χριστιανισμός, εξαιτίας της άρνησης των πιστών να προσφέρουν θυσίες προς τιμήν της αυτοκρατορικής οικογένειας.

Η ατομική έκφραση θρησκευτικότητας παρουσιάζει διαχρονικές αντιστοιχίες. Για τις καθημερινές τους ανάγκες και για λόγους προσωπικής προστασίας οι Ρωμαίοι είχαν στις κατοικίες τους ένα Lararium, έναν σπιτικό βωμό, με μικρά αγαλματίδια θεών και προγόνων. Κατά τον ίδιο τρόπο και οι χριστιανοί σε διάφορα μέρη του κόσμου διαμορφώνουν μια γωνία του σπιτιού τους ως τόπο θρησκευτικής λατρείας. Οι ευσεβείς Εβραίοι διακοσμούν το πλαίσιο της πόρτας τους με την Mezuzah, ένα μικρό κουτί που περιέχει μια τυλιγμένη περγαμηνή, όπου είναι γραμμένη η προσευχή Shma Israel – «Άκου Ισραήλ».

Αναθήματα

Το έθιμο των αναθημάτων ως παράκληση, ή ευχαριστήριο δώρο σε περίπτωση ίασης, συνδέει διαχρονικά τους επισκέπτες των ιερών στις κορυφές των βουνών της μινωικής εποχής με τους πιστούς που πρόσφεραν θυσίες σε ελληνικούς και ρωμαϊκούς ναούς, αλλά και με τους χριστιανούς επισκέπτες καθολικών και ορθόδοξων εκκλησιών. Χαρακτηριστικά είναι τα σύγχρονα μεταλλικά αναθήματα, που βλέπουμε σήμερα σε ελληνορθόδοξες εκκλησίες.

Φυλακτά

Οι άνθρωποι έχουν από αμνημονεύτων χρόνων την ανάγκη να απευθύνονται στις ανώτερες δυνάμεις μέσω θυσιών και προσευχών. Τελετές, σύμβολα και φυλακτά αποκρούουν το κακό. Τέτοια είναι η περίπτωση του ματιού. Το μάτι ως φυλακτό είναι ευρύτατα διαδεδομένο σε όλες τις εποχές και σε πολλούς πολιτισμούς. Σε όλο τον κόσμο ο συμβολισμός του γίνεται εύκολα αντιληπτός και κατανοητός και τον αποδέχεται κανείς συνειδητά ή ασυνείδητα.

Ενδυμασία

Vestis virum reddit –«Τα ρούχα κάνουν τους ανθρώπους»– παρατήρησε ήδη τον 1ο αιώνα μ.Χ. o Ρωμαίος ρήτορας Κουιντιλιανός. Σήμερα όλοι γνωρίζουν την παροιμία «Τα ράσα κάνουν τον παπά», αφού τα ρούχα όχι μόνο μας προστατεύουν και μας ζεσταίνουν, αλλά μας χαρίζουν μια ιδιαίτερη προσωπική νότα, σηματοδοτώντας συχνά τη συμμετοχή μας σε κάποια κοινωνική ομάδα. Ορισμένες ιδιαίτερες περιστάσεις απαιτούν συγκεκριμένους ενδυματολογικούς κώδικες, που βεβαίως όλα τα μέλη της ομάδας κατανοούν. Αυτό το κοινωνικό φαινόμενο συνεχίζει να υπάρχει από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του νυφικού. Πολλοί άνθρωποι σήμερα συνδέουν το λευκό χρώμα με ένα νυφικό. Στην αρχαία Ελλάδα και στη Ρώμη οι γυναίκες φορούσαν άσπρα ως σύμβολο αγνότητας. Στην τραγωδία του Ευριπίδη «Άλκηστις», η μυθολογική νύφη παρουσιάζεται στον σύζυγό της, τον βασιλιά Άδμητο, φορώντας ένα λευκό πέπλο. Μία τοιχογραφία που αποκαλύφθηκε σε ένα κτίριο στην Ρώμη αποδεικνύει ότι το έθιμο του γάμου με λευκό νυφικό και πέπλο υπάρχει ήδη στη Ρωμαϊκή εποχή. Οι χριστιανοί κατόπιν όχι μόνο διατήρησαν την παράδοση αυτή, αλλά τη διέδωσαν ακόμα περισσότερο.

Μέσω των εικόνων των δυτικών φίλμ και λόγω της μεγάλης δημοσιότητας των γάμων διαφόρων διασημοτήτων, το μοντέρνο λευκό νυφικό κατέκτησε της καρδιές των γυναικών σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ορισμένα αρχαία, αλλά επίσης και χριστιανικά στοιχεία έγιναν μέρος του εθιμοτυπικού πολλών άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων.

Διατροφικές συνήθειες

Το μενού των Ρωμαίων αρχικά περιλάμβανε χυλό δημητριακών σε καθημερινή βάση. Μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Ρωμαίους η τοπική κουζίνα έγινε πολύπλοκη. Οι πλούσιοι απολάμβαναν το βράδυ ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα, όπως συνηθιζόταν στην Ελλάδα και την Ανατολή, ένα δείπνο τριών πιάτων και κατόπιν ένα γλυκό επιδόρπιο.

Πλοία από όλη την αυτοκρατορία μετέφεραν τρόφιμα στη Ρώμη, εξασφαλίζοντας έτσι τον εφοδιασμό του πληθυσμού. Η επέκταση του ρωμαϊκού κράτους είχε ως αποτέλεσμα ένα τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα. Άνθρωποι που η καταγωγή τους ήταν από τα πιο διαφορετικά μέρη της επικράτειας έφεραν τόσο στην πρωτεύουσα Ρώμη, όσο και στις πιο απομακρυσμένες επαρχίες τις τοπικές τους σπεσιαλιτέ, καθώς και τις μαγειρικές τους συνήθειες. Άγνωστα ως τότε προϊόντα από τον μεσογειακό χώρο έφτασαν έτσι έως τις βορειότερες επαρχίες. Αυτό επιβεβαιώνεται από διάφορα ρωμαϊκά αρχαιολογικά ευρήματα στη Γαλλία και στη Γερμανία, όπως κουκούτσια ελιάς και αμφορείς με ίχνη σάλτσας ψαριού, μύδια και κρασί.

Η κίνηση και η φασαρία της ρωμαϊκής καθημερινότητας έκαναν πολύ αγαπητό το γρήγορο φαγητό (fast food) στα μικρά μαγειρεία, που συνήθως ανήκαν σε μετανάστες. Όποιος βρισκόταν στη Ρώμη, είχε πολλές ευκαιρίες να δοκιμάσει και να εκτιμήσει ασυνήθιστες, πρωτόγνωρες γεύσεις. Με τον τρόπο αυτό διάφορα εξωτικά καρυκεύματα βρέθηκαν γρήγορα και στη σπιτική κουζίνα των Ρωμαίων. Από τα εμπορικά πλοία εκφορτώθηκαν με τον καιρό στη Ρώμη τόσοι πολλοί αμφορείς μεταφοράς προϊόντων, ώστε από τα θραύσματά τους δημιουργήθηκε ένας λόφος, ορατός έως σήμερα – o λεγόμενος Monte Testaccio. Οι αρχαιολόγοι υπολογίζουν ότι δημιουργήθηκε από τα θραύσματα 53 εκατομμυρίων αμφορέων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα διαχρονικών φαγητών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι μεταξύ άλλων η πίτσα και το σουβλάκι.

Λουτρά, ευεξία και σπα

Εκτός από τους αρχαίους Έλληνες, οι Ρωμαίοι αγαπούσαν με πάθος τα λουτρά και για τον σκοπό αυτό υπήρχαν οι μεγάλες thermae ή τα μικρότερα balinea. Και οι δύο όροι προέρχονται από την ελληνική γλώσσα (θέρμες και βαλανεία). Ωστόσο τα εξαίσια κτίρια των ρωμαϊκών λουτρών είναι μια ιδιαιτερότητα των Ρωμαίων. Οι εγκαταστάσεις των λουτρών αυτών αποτελούν την κορύφωση του ρωμαϊκού πολιτισμού και τρόπου ζωής.

Σε διάφορες τοποθεσίες με θερμές πηγές κατασκευάστηκαν αρχικά εγκαταστάσεις λουτρών με σκοπό τη βελτίωση της υγείας των κατοίκων, διαθέτοντας και έναν πρόσθετο χώρο λατρείας του θεού της θεραπευτικής Ασκληπιού. Πολύ σύντομα όμως οι εγκαταστάσεις αυτές εξελίχθηκαν σε πολυτελείς, πλήρως εξοπλισμένους ψυχαγωγικούς και εκπαιδευτικούς χώρους, γυμναστήρια αλλά και κέντρα συνάντησης για όλους τους πολίτες. Το ρωμαϊκό λουτρό γνώρισε τεράστια επιτυχία. Εφοδιασμένο με πισίνες κρύου, χλιαρού και πολύ ζεστού νερού, καθώς και με ατμόλουτρο, είναι απόλυτα συγκρίσιμο με ένα σύγχρονο κέντρο σάουνας.Ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες επαρχίες οι κάτοικοι διέθεταν αυτή την πολυτέλεια.

Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε πολλά μέρη η παράδοση αυτή εγκαταλείφθηκε. Όμως στις ισλαμικές κοινωνίες το ατμόλουτρο διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας ως χαμάμ.

Τα λουτρά σε ρωμαϊκό στυλ βιώνουν σήμερα μια νέα άνθηση. Σε μοντέρνους ναούς της ευεξίας και σε οάσεις του σπα οι σύγχρονοι άνθρωποι βρίσκουν χαλάρωση για το σώμα και την ψυχή.

Το θέατρο

Οι καταβολές του ευρωπαϊκού θεάτρου εντοπίζονται σε θρησκευτικού χαρακτήρα τελετές, που ανάγονται στην 3η χιλιετία π.Χ. Οι αρχαιολόγοι διαπίστωσαν ότι οι ορθογώνιες πλατείες με χαμηλά σκαλοπάτια των μινωικών παλατιών της Κρήτης χρησιμοποιούνταν και ως χώροι τέλεσης θρησκευτικών παραστάσεων με θεατρικά στοιχεία. Οι θεατές παρακολουθούσαν τις εκδηλώσεις από τα πέτρινα σκαλοπάτια. Χαρακτηριστικός είναι ο θεατρικός χώρος του μινωικού ανακτόρου της Κνωσού, μια ορθογώνια δηλαδή πλατεία, με βαθμίδες για τους θεατές.

Στην κλασική Ελλάδα το θέατρο αποκτά τυποποιημένες υποδομές, όπως αποθήκη για τα σκηνικά, κύρια σκηνή και τον ειδικά διαμορφωμένο χώρο για τους θεατές. Το θέατρο του Διόνυσου στην Αθήνα, κατασκευασμένο τον 5ο αιώνα π.Χ., θεωρείται ο πρόγονος του κλασικού αρχαίου και κατά συνέπεια και του δικού μας σημερινού μοντέρνου θεάτρου. Από εδώ αυτή η μορφή τέχνης καθώς και η θεατρική αρχιτεκτονική εξαπλώνονται κατόπιν σε όλη την αρχαία Μεσόγειο.

Με την πάροδο του χρόνου το περιεχόμενο των θεατρικών έργων ασκεί όλο και οξύτερη κριτική στην κοινωνία και η θεατρική έκφραση χαρακτηρίζεται από ισχυρά πολιτικά και κοινωνικά κίνητρα και από καλλιτεχνικές ανησυχίες.

Οι Ρωμαίοι δέχθηκαν πλήρως την καλλιτεχνική αντίληψη των Ελλήνων και συνέβαλαν ώστε το θέατρο να εξαπλωθεί σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι θεατρικές παραστάσεις ήταν πολύ δημοφιλείς και αυτό οδήγησε στην εξέλιξη του πολιτισμού και των κοινωνικών αξιών. Σήμερα υπάρχουν θέατρα σε κάθε πόλη του κόσμου. Τα θέματα των παραστάσεων παρουσιάζουν λίγες σχετικά αλλαγές κατά τη διάρκεια των χιλιετιών και παραμένουν πάντα επίκαιρα, επειδή ήταν ανέκαθεν βγαλμένα από τη ζωή.