Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας: κέντρο πολιτισμού

Το 1972 ιδρύθηκε η Αρχαιολογική Συλλογή Άρτας, η οποία στεγάστηκε στην ανακαινισμένη Τράπεζα της Μονής Παρηγορήτισσας. Η συλλογή αυτή περιελάμβανε ευρήματα από την Άρτα και την ευρύτερη περιοχή. Ο τεράστιος ωστόσο, όγκος των κινητών ευρημάτων από τις σωστικές ανασκαφικές έρευνες των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα κατέστησε επιτακτική την ανάγκη ίδρυσης Αρχαιολογικού Μουσείου στην πόλη, τόσο για την παρουσίαση-έκθεση των σημαντικότερων από αυτά, όσο και για την ασφαλή φύλαξη των υπολοίπων.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας κατασκευάστηκε στη θέση «Τρίγωνο», κοντά στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, και άνοιξε για το κοινό το φθινόπωρο του 2009. Η μόνιμη έκθεση αναφέρεται κατά κύριο λόγο στην Αμβρακία, την αρχαία πόλη που βρίσκεται θαμμένη κάτω από την Άρτα, και περιλαμβάνει τρεις μεγάλες ενότητες: το δημόσιο βίο, τα νεκροταφεία και τον ιδιωτικό βίο των Αμβρακιωτών, ενώ στην αρχή και το τέλος της βρίσκονται οι μικρότερες ενότητες της εισαγωγής και του «τέλους της Αμβρακίας» αντίστοιχα. Για την ανάπτυξη της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου χρησιμοποιείται ο χώρος που προβλέπεται από την αρχιτεκτονική κτιριακή μελέτη, καθώς και τμήμα του διαδρόμου στα αριστερά της εισόδου, αλλά και ο χώρος του αιθρίου. Στον κυρίως εκθεσιακό χώρο έχει προβλεφθεί μικρός χώρος περιοδικών εκθέσεων, ο οποίος δεν προβλεπόταν στα αρχικά σχέδια του Μουσείου.

Τα ευρήματα από την πόλη της Άρτας προέρχονται από τις ανασκαφές στα δύο νεκροταφεία που διέθετε η Αμβρακία εκτός τειχών, το ανατολικό και το νοτιοδυτικό, από τα δημόσια κτήρια, που έχουν αποκαλυφθεί ως τώρα, όπως το Μικρό και το Μεγάλο Θέατρο, ο Ναός του Απόλλωνα και το Πρυτανείο, από οικίες και άλλα κτιριακά κατάλοιπα αλλά και κεραμικά ή κοροπλαστικά εργαστήρια, που έχει φέρει στο φως κατά καιρούς η αρχαιολογική έρευνα στην Άρτα.

Τα ευρήματα της συλλογής του Μουσείου καλύπτουν μία μεγάλη χρονική περίοδο, από την παλαιολιθική εποχή έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Τα αντικείμενα της προϊστορικής εποχής είναι εξαιρετικά περιορισμένα, όπως και εκείνα της γεωμετρικής περιόδου, που ακολουθεί. Αρκετά είναι τα ευρήματα της αρχαϊκής περιόδου, περιλαμβάνοντας αγγεία εγχώριας παραγωγής, μιμήσεις κορινθιακών αλλά και εισηγμένα κορινθιακά αγγεία, του 6ου κυρίως αιώνα π.Χ. Η κλασική περίοδος αντιπροσωπεύεται από μεγαλύτερο αριθμό αντικειμένων, κυρίως κεραμικής, ερυθρόμορφων και μελαμβαφών αγγείων, εγχώριων και εισηγμένων από άλλες περιοχές, όπως η Αττική, ειδωλίων, χάλκινων αγγείων και νομισμάτων.

Η πλειονότητα, όμως, του προς έκθεση υλικού ανήκει στην ελληνιστική περίοδο, μια περίοδο που συμπίπτει με την ύψιστη οικονομική και πολιτική ακμή της Αμβρακίας, καθώς τότε υπήρξε έδρα του Κράτους των Ηπειρωτών. Περιλαμβάνει ποικίλες κατηγορίες αντικειμένων, όπως πήλινα αγγεία, όλων των τύπων, που απαντούν και στον υπόλοιπο ελληνιστικό κόσμο, ειδώλια, νομίσματα, χάλκινα αγγεία, όπλα, χρυσά, αργυρά αλλά και χάλκινα κοσμήματα καθώς και άλλα, χάλκινα, σιδερένια, μολύβδινα, οστέινα ή υάλινα μικροαντικείμενα. Περιλαμβάνει, ακόμη, λίθινα αντικείμενα, όπως επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά βάθρα, αρχιτεκτονικά μέλη και λιγοστά έργα πλαστικής.

Aπό το 2009, εφαρμόζεται για τους μαθητές ένας εκπαιδευτικός τρόπος ξενάγησης. Στην αίθουσα εκπαιδευτικών προγραμμάτων προβάλλονται ειδικά βίντεο-ντοκιμαντέρ, όπως «Η ιστορία της Αμβρακίας», «Το ταξίδι του αμφορέα», η διαδρομή δηλαδή ενός τεφροδόχου αμφορέα από την ανασκαφή έως την προθήκη του μουσείου και «Η σαρκοφάγος του πολεμιστή», που παρουσιάζει την ανασκαφική έρευνα ενός τάφου και στη συνέχεια τη μεταφορά του στο χώρο της έκθεσης. Στη συνέχεια οι μαθητές επισκέπτονται τα εργαστήρια συντήρησης, όπου έχουν τη δυνατότητα να πληροφορηθούν για τη διαδικασία συντήρησης των αρχαιοτήτων, αλλά και του οστεολογικού υλικού. Η κάθε επίσκεψη ολοκληρώνεται με την ξενάγηση στην έκθεση, η οποία είναι κατά τέτοιο τρόπο διαμορφωμένη ώστε να δημιουργεί στον επισκέπτη την αίσθηση ότι περιηγείται μέσα στην αρχαία πόλη της Αμβρακίας.

Κατά τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων τον Μάιο του 2011, δημιουργήθηκε στο χώρο του αιθρίου έκθεση εποπτικών πινάκων με τίτλο «από το χθες… στο σήμερα, η αρχαιολογική έρευνα και η δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου Άρτας». Ο στόχος της ήταν να παρουσιάσει μέσα από φωτογραφικό κυρίως υλικό την ανασκαφική έρευνα και την ιστορική διαδρομή που οδήγησαν στη δημιουργία του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης.

Για το 2012 το θέμα της αντίστοιχης εκδήλωσης αφορούσε «Το Μουσείο σε έναν κόσμο που αλλάζει. Νέες προκλήσεις, νέες εμπνεύσεις». Στο πλαίσιο της ημέρας αυτής αναρτήθηκε στο facebook διαδικτυακή έκθεση με θέμα «Περιήγηση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας». Παράλληλα, διοργανώθηκε, σε συνεργασία με το Α’ Δημοτικό Σχολείο Άρτας, ομιλία της συγγραφέως Μαρίζας Ντεκάστρο με θέμα «Μουσείο και Σχολείο». Οι μαθητές υπό την καθοδήγηση της συγγραφέως είχαν την ευκαιρία να περιηγηθούν την έκθεση με άλλη ματιά.

Στον καθιερωμένο εορτασμό της πανσελήνου του Αυγούστου το 2011, πραγματοποιήθηκε με συνεργασία των Εφορειών ΛΓ’ ΕΠΚΑ – 18η ΕΒΑ, καθώς και του Δήμου Αρταίων, εκδήλωση στο θέατρο του Κάστρου της Άρτας με τίτλο «Το Φεγγάρι… στο Κάστρο». Το 2012 ο αντίστοιχος εορτασμός πραγματοποιήθηκε στο αίθριο του Μουσείου, όπου φιλοξενήθηκε μουσική εκδήλωση με το συγκρότημα Chromatic Sequence.

Για τη δράση «Περιβάλλον και πολιτισμός – Φωνές νερού μυριάδες» του έτους 2011 επιλέχθηκε από την Εφορεία σε συνεργασία με την 18η ΕΒΑ, ως τιμώμενο μνημείο, το γεφύρι της Άρτας. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης ενημερώθηκε το κοινό για τη διαχρονική σημασία του νερού για τον άνθρωπο και για τη σπουδαιότητα του μνημείου ως μέσου συνένωσης πολιτισμών, ακολούθησε διανομή ενημερωτικού εντύπου και πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικές δράσεις στο χώρο του γεφυριού. Οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα για δημιουργική απασχόληση, με ζωγραφική σε χαρτί και σε βότσαλα, καθώς και με τη δημιουργία ψηφιδωτών.

Για τη συμμετοχή στην αντίστοιχη δράση το 2012, που είχε τον τίτλο «Παντέχνου πυρός σέλας – Λαμπερές ιστορίες φωτιάς», δημιουργήθηκε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές των δημοτικών σχολείων με τίτλο «Φωτεινό μου λυχναράκι…». Αναφερόταν στην σημασία του φωτισμού και στους τρόπους φωτισμού την εποχή της αρχαίας Αμβρακίας. Πραγματοποιήθηκε προβολή παρουσίασης σχετικά με τα μέσα φωτισμού στην αρχαία Ελλάδα και ποικίλες δράσεις στο χώρο της έκθεσης. Στο τέλος του προγράμματος δόθηκαν στους μαθητές πήλινα αντίγραφα λύχνων ως ενθύμια, καθώς και έντυπο υλικό. Για τους ενήλικες πραγματοποιήθηκε θεματική ξενάγηση στους χώρους και τα εκθέματα του Μουσείου που σχετίζονται με τη φωτιά και διάλεξη της δρος Δωρίνας Μουλού, αρχαιολόγου της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με θέμα «Τα μέσα τεχνητού φωτισμού στην Αρχαιότητα». Η βραδιά ολοκληρώθηκε με μια εκδήλωση από το Μουσικό Σχολείο Άρτας με τίτλο «Φως, εσύ, εγώ και το τραγούδι».

Τα Χριστούγεννα του 2011 διοργανώθηκε αφήγηση παραδοσιακών παραμυθιών από διάφορες χώρες αφιερωμένη στα παιδιά, με τίτλο «Ήτανε που λες….». Το 2012 στο χώρο του Μουσείου φιλοξενήθηκε η χριστουγεννιάτικη γιορτή των παιδιών του Εργαστηρίου Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Άρτας. Τη γιορτή πλαισίωσαν μουσικά μαθητές του Μουσικού Σχολείου Άρτας, οι οποίοι διάβασαν χριστουγεννιάτικο διήγημα και τραγούδησαν παραδοσιακά κάλαντα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας.

Κατά τα έτη 2011-2012 πραγματοποιήθηκαν τρεις περιοδικές εκθέσεις. Η πρώτη με θέμα «Συνέχειες και ασυνέχειες στην ιστορία της Αμβρακίας» υλοποιήθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Οι επόμενες δύο αποτελούσαν προσαρμογή των αντίστοιχων περιοδευουσών εκθέσεων από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, «Φυτά και Πολιτισμός στην ιστορία της Ευρώπης» και «Αστερίξ». Στο πλαίσιο της τρίτης περιοδικής έκθεσης «Η αναπαράσταση του αρχαίου κόσμου στις περιπέτειες του ΑΣΤΕΡΙΞ» υλοποιήθηκε εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές νηπιαγωγείου και δημοτικού, με θέμα το Γαλατικό χωριό με τους ήρωες του, και αναζητήθηκαν ομοιότητες και διαφορές με την αρχαία Αμβρακία.

Το 2012 εκπονήθηκαν δυο πιλοτικά εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται σε παιδιά του Δημοτικού. Το πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα αφορά στη Συντήρηση των αρχαιοτήτων και στοχεύει στην κατανόηση και εφαρμογή της απαραίτητης τεχνογνωσίας, προκειμένου ο μαθητής να επιτύχει τη συντήρηση και αποκατάσταση ενός αρχαίου αντικειμένου. Κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού προγράμματος γίνεται εφαρμογή παιχνιδιών στο διαδραστικό ψηφιακό πίνακα, κατασκευή αντιγράφων αρχαίων αγγείων, συγκόλληση θραυσμένων αντιγράφων, ζωγραφική αγγείων και άλλες σχετικές δράσεις. Το πρόγραμμα υλοποιείται συστηματικά στο Μουσείο από τον Ιανουάριο του 2013.

Το δεύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που υλοποιήθηκε μόνο πιλοτικά, αφορά στον τομέα της οστεοαρχαιολογίας και έχει ως θέμα τον τρόπο με τον οποίο η φυσική ανθρωπολογία συνεργάζεται με την αρχαιολογία για την ανασύνθεση των αρχαίων βιοκοινωνικών ομάδων. Σκοπός του προγράμματος είναι η εξοικείωση των παιδιών με τον τρόπο που το οστεολογικό υλικό παρέχει πληροφορίες αρχαιολογικού και ιστορικού περιεχομένου και η κατανόηση της δυνατότητας εξαγωγής πληροφοριών από έναν σκελετό, όπως ο προσδιορισμός του φύλου, ο υπολογισμός της ηλικίας, η διατροφή και οι ασθένειες.

Από το φθινόπωρο του 2013 υλοποιείται ένα ακόμη εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Ο ναός του Απόλλωνα και η λατρεία στην Αμβρακία», που απευθύνεται σε παιδιά της Δ’-ΣΤ’ τάξης του Δημοτικού. Το πρόγραμμα, που περιλαμβάνει δραστηριότητες και θεματική ξενάγηση στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου, παρέχει στα παιδιά πληροφορίες για τον αρχαίο ναό, αφιερωμένο στον Απόλλωνα, που έχει αποκαλυφθεί στο κέντρο της σύγχρονης Άρτας, για τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς των αρχαίων ναών, αλλά και γενικότερα για τη λατρεία των θεοτήτων στην αρχαία Αμβρακία.

Δύο ακόμη προγράμματα για μικρότερα παιδιά υλοποιούνται στο Μουσείο από τον Ιανουάριο του 2014. Το πρώτο με τίτλο «Μια μέρα με την Ήλιδα και τον Πύριχο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άρτας» εκπονήθηκε από νηπιαγωγούς σε συνεργασία με τη Σχολική Σύμβουλο της περιφέρειας Άρτας και απευθύνεται σε παιδιά του νηπιαγωγείου. Δύο κούκλες, η Ήλιδα και ο Πύριχος, ξεναγούν τα παιδιά στην ενότητα του Μουσείου που είναι αφιερωμένη στις οικίες και τους δίνουν πληροφορίες για την καθημερινή ζωή στην αρχαία πόλη. Το δεύτερο πρόγραμμα, με τίτλο «Παιχνίδια που άντεξαν στο χρόνο», απευθύνεται σε παιδιά του νηπιαγωγείου και των δύο πρώτων τάξεων του Δημοτικού. Τα παιδιά ταξιδεύουν στην αρχαιότητα για να γνωρίσουν το παιχνίδι σε όλες του τις μορφές (ομαδικό, επιτραπέζιο κ.λπ.) σε μια άλλη εποχή, και να το συγκρίνουν με τα σημερινά, να βρουν ομοιότητες και διαφορές.

Στόχος της Εφορείας είναι με τις παραπάνω δράσεις να μετατραπεί το Μουσείο σε ένα πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο, με καθοριστικό ρόλο στην πνευματική, κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη όχι μόνο της πόλης της Άρτας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής.