Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Η ίδρυση

Η πρώτη προσπάθεια ίδρυσης του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος έγινε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, το 1867, από τον ιδρυτή του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, πλοίαρχο του Π.Ν., Γεράσιμο Ζωχιό, ο οποίος εισηγήθηκε να αναλάβει το Ταμείο το έργο της συγκέντρωσης και διατήρησης των αντικειμένων, που έχουν σχέση με την ελληνική ναυτική ιστορία. Ωστόσο, η ιδέα του έμελλε να υλοποιηθεί ως ιδιωτική πρωτοβουλία, 82 χρόνια μετά.

Το 1949 μία ομάδα έγκριτων πολιτών του Πειραιά μαζί με αξιωματικούς του Πολεμικού και Εμπορικού Ναυτικού, έχοντας ως κοινό δεσμό την αγάπη για τη θάλασσα και τα πλοία συγκεντρώθηκαν στο γραφείο του τότε υπουργού Ναυτικών Γεράσιμου Βασιλειάδη και υπέγραψαν την ιδρυτική πράξη του σωματείου με την επωνυμία «Εταιρεία Ναυτικού Μουσείου και περισυλλογής κειμηλίων των κατά θάλασσαν αγώνων του Έθνους».

Το πρώτο οίκημα στο οποίο στεγάστηκε το Μουσείο το 1955 βρισκόταν στην Ακτή Μουτσοπούλου 18, στο λιμενίσκο της Ζέας, και ανήκε στην Άννα Μ. Πιπινέλη. Εκεί τοποθετήθηκαν πρόχειρα τα μέχρι τότε συγκεντρωθέντα εκθέματα. Οι διοικήσεις του Μουσείου έψαχναν για μία μόνιμη στέγη, πάντα στον Πειραιά, τη ναυτιλιακή πρωτεύουσα της χώρας.

Το 1964 προκρίθηκε το οικόπεδο, στο οποίο βρίσκονται σήμερα οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού Μουσείου, δίπλα στη θάλασσα, στον όρμο της Ζέας, όπου ναυλοχούσαν οι αθηναϊκές τριήρεις.

Την ίδια εποχή ο αείμνηστος Κωνσταντίνος Κυριαζής επιχορηγεί την έκδοση του λευκώματος Πλοία και Ναυμαχίες του ’21, από τις πωλήσεις του οποίου εξασφαλίστηκε το απαιτούμενο χρηματικό ποσό για την ανέγερση του παρόντος, ιδιόκτητου πλέον κτιρίου στη Φρεαττύδα, στο οποίο το Μουσείο λειτουργεί από το 1970 περίπου. Το οίκημα διαθέτει επιφάνεια εκθετηρίων χώρων περίπου 1.700 τ.μ. και στην είσοδό του έχει ενσωματώσει ένα τμήμα των τειχών του Κόνωνος που προστάτευαν το αρχαίο λιμάνι.

Οι σκοποί

Οι πρωταρχικοί σκοποί του μουσείου, όπως ορίζονται στο Καταστατικό, είναι:

– Η αναζήτηση, περισυλλογή, διαφύλαξη και έκθεση των ιστορικών κειμηλίων που αναφέρονται στους ναυτικούς αγώνες, καθώς και σε κάθε θαλάσσια δραστηριότητα των Ελλήνων από την προϊστορική εποχή ως τις μέρες μας.

– Η μελέτη και η τεκμηρίωση της ναυτικής μας ιστορίας.

– Η διάσωση και η προβολή της ναυτικής κληρονομιάς.

– Η ανάδειξη της χώρας μας, με τη μακραίωνη ναυτική ιστορία, σε δυναμικό παράγοντα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας στην έρευνα για τη ναυτική ιστορία και παράδοση.

– H καλλιέργεια της αγάπης για τη θάλασσα, η οποία αποτελεί για τους Έλληνες αστείρευτη πηγή ζωής.

Οι συλλογές και τα αρχεία

Στις αίθουσες του Ναυτικού Μουσείου παρουσιάζονται σήμερα περισσότερα από 3.500 εκθέματα, ταξινομημένα χρονολογικά και θεματικά, τα οποία ζωντανεύουν τη ναυτική ιστορία και παράδοση από την προϊστορική εποχή ως τις μέρες μας. Μοντέλα πλοίων, αρχαιολογικά ευρήματα, ιστορικά κειμήλια, έργα ζωγραφικής, στολές, όπλα, ναυτικά όργανα και χάρτες ανασυνθέτουν μια ιστορική διαδρομή 10.000 χρόνων, από το πρώτο αρχαιολογικά τεκμηριωμένο θαλασσινό ταξίδι στο Αιγαίο το 8000 π.Χ. και τη θαλασσοκρατορία των Μινωιτών έως τους δυναμικούς σύγχρονους εμπορικούς στόλους των Ελλήνων εφοπλιστών.

Σημαντικό τμήμα του Μουσείου αποτελούν και τα Αρχεία του. Το Μουσείο διαθέτει πλούσιο αρχείο ιστορικών εγγράφων που εκτείνεται χρονολογικά από την εποχή της ελληνικής επάναστασης μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αρχείο φωτογραφιών που καλύπτει τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα του τόπου μας από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Επίσης υπάρχει συλλογή σπανίων ναυτικών χαρτών του 16ου-19ου αι., καθώς και πλούσιο αρχείο ναυπηγικών σχεδίων ελληνικών πολεμικών και εμπορικών πλοίων διαφόρων εποχών.

Ναυτική Βιβλιοθήκη

Από την ίδρυση του μουσείου κρίθηκε αναγκαία η συγκρότηση μιας ειδικής ναυτικής βιβλιοθήκης ως αναπόσπαστο τμήμα του με πρωταρχικό σκοπό να συγκεντρωθούν βιβλία σχετικά με τη ναυτιλία, τη θάλασσα, την ιστορία και την παράδοση της Ελλάδος.

Σήμερα, η βιβλιοθήκη του Μουσείου αποτελεί τη μεγαλύτερη ναυτική βιβλιοθήκη της χώρας μας, με περισσότερους από 17.000 τόμους βιβλίων και περιοδικών, ελληνικών και ξενόγλωσσων. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεγάλη ενότητα από μνημειακές, παλαιές και σπάνιες εκδόσεις, πολύτιμα λευκώματα αλλά και μοναδικά αντίτυπα βιβλίων από το 16ο μέχρι και το 19ο αιώνα, όπως μια ελληνική έκδοση της Γεωγραφίας του Πτολεμαίου του 1546 και μια λατινική του 1596, ο Πορτολάνος του Δημητρίου Τάγια των αρχών του 19ου αιώνα (το δεύτερο γνωστό αντίτυπο βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη) κ.ά.

Στόχος μας είναι μέσα στα επόμενα χρόνια η βιβλιοθήκη του Μουσείου να αναπτυχθεί περισσότερο, να εκσυχρονιστεί και να ενισχυθεί με κατάλληλο εξοπλισμό, ώστε να αποτελέσει ένα ζωντανό κύτταρο έρευνας για τους επιστήμονες της ναυτικής μας παράδοσης και κληρονομιάς.

Δραστηριότητες

Το Ναυτικό Μουσείο είναι το μεγαλύτερο του είδους στη χώρα μας. Οργανώνει εκθέσεις, συνέδρια και ημερίδες, συμμετέχει σε ερευνητικά προγράμματα και διεθνή συνέδρια. Πραγματοποιεί σε καθημερινή βάση εκπαιδευτικά προγράμματα, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει επιδοθεί σε ένα μεγάλο εκδοτικό έργο με τη δημοσίευση πρωτότυπων ιστορικών λευκωμάτων και μελετών.

Το Ναυτικό Μουσείο είναι ενεργό μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων, του Διεθνούς Συμβουλίου Ναυτικών Μουσείων, του Συνδέσμου Ναυτικών Μουσείων της Μεσογείου και του Δικτύου των Μουσείων και Φορέων για την προστασία της θαλάσσιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Μεσογείου.

Εκθέσεις και εκδηλώσεις

Οι περιοδικές εκθέσεις αποτελούν μια από τις πλέον γόνιμες δραστηριότητες του Ναυτικού Μουσείου και ανανεώνουν την επαφή του με το κοινό. Το Μουσείο οργάνωνει περιοδικές εκθέσεις στους χώρους του, όπως η έκθεση για τον μεγάλο θαλασσογράφο Κωνσταντίνο Βολανάκη και η έκθεση για το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», αλλά και «ταξιδεύει» οργανώνοντας εκθέσεις ή συμμετέχοντας σε εκθέσεις που οργανώνουν άλλοι πολιτιστικοί φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αναδεικνύοντας και προβάλλοντας τη ναυτική παράδοση της χώρας μας. Από τις πιο σημαντικές διεθνείς συμμετοχές του Μουσείου ξεχωρίζουν η έκθεση «Έλληνες και θάλασσα: Τα ελληνικά πλοία από την αρχαιότητα έως σήμερα» στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, στη Νέα Υόρκη, και η έκθεση με θέμα «Ναυσιπλοΐα και Ναυτική Τέχνη της Ελλάδος» στο Ναυτικό Σαλόνι του Αμβούργου με τιμώμενη χώρα την Ελλάδα. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η έκθεση για την ιστορία της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της διεθνούς ναυτιλιακής εκθέσεως «Ποσειδώνια 2012», καθώς στην έκθεση των Ποσειδωνίων έλαβαν μέρος περισσότερες από 86 χώρες και οι επισκέπτες ξεπέρασαν τους 18.000.

Το Μουσείο οργανώνει και συμμετέχει, επίσης, σε συνέδρια και προγράμματα κοινοτικού χαρακτήρα που σκοπό τους έχουν την ανάδειξη της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς των λαών της Μεσογείου.

Τη χρονιά που μας πέρασε το Μουσείο θεσμοθέτησε για πρώτη φορά δύο ετήσιους αγώνες ιστιοπλοΐας, τον αγώνα «Ναυτοσύνη», ύστερα από πρωτοβουλία της ελληνικής κλάσεως Dragon και τον αγώνα κλασικών σκαφών με τίτλο «Ελληνική Ναυτιλία» με τη συνδρομή και των Ναυτικών Ομίλων Ελλάδος, Παλαιού Φαλήρου και Πειραιώς. Η δραστηριότητα αυτή έτυχε ομολογουμένως μεγάλης αποδοχής από το ευρύτερο κοινό.

Εκπαιδευτικά προγράμματα

Ένα από τα σημαντικότερα έργα του Μουσείου σήμερα είναι η πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με συμμετοχή περίπου 17.000 μαθητών όλων των βαθμίδων ετησίως. Επιδίωξή μας είναι το Μουσείο να αποτελέσει για τους μικρούς επισκέπτες μας χώρο σκέψης, δράσης, προβληματισμού και ψυχαγωγίας.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου πραγματοποιούνται στους χώρους της μόνιμης έκθεσης και απευθύνονται σε μαθητές της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα σχεδιάζονται για τις περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου.

Εκδοτικό έργο

Πολύ σημαντικό για την προώθηση της έρευνας για τη ναυτική ιστορία και παράδοση είναι το εκδοτικό έργο που επιτελεί ο φορέας μας. Το 2010 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών το βιβλίο που εξέδωσε το Μουσείο Από τα πελάγη… στους αιθέρες. Το χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας, το οποίο έγραψε ο Αντιναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης. Το ίδιο έχει συμβεί με την έκδοση της ιστορίας των Ελληνικών Υποβρυχίων, που την έγραψαν οι δύο Αντιναύαρχοι επίτιμοι Αρχηγοί Στόλου, Τιμόθεος Μασούρας και Θωμάς Κατωπόδης, η οποία τιμήθηκε με επαίνο από την Ακαδημία Αθηνών το 2011, και την πεντάτομη έκδοση Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος – Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται του Αντιναύαρχου Π.Ν.ε.α. Αναστασίου Δημητρακόπουλου, που το 2013 τιμήθηκε με εύφημο μνεία. Όλοι οι συγγραφείς έχουν παραχωρήσει τα πνευματικά τους δικαιώματα στο Μουσείο.

Το Μουσείο εκδίδει, επίσης, από το 1991 το τριμηνιαίο περιοδικό Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας με σκοπό την προώθηση της επιστημονικής έρευνας και την ευαισθητοποίηση του αναγνωστικού κοινού στη διαφύλαξη και τη συνέχιση της ναυτικής παράδοσης. Βέβαια, στην πορεία των χρόνων το περιοδικό εκσυγχρονίστηκε και εμπλουτίστηκε, με αποτέλεσμα σήμερα η κυκλοφορία του να έχει αυξηθεί εντυπωσιακά.

Στο περιοδικό παρουσιάζονται, επίσης, οι δραστηριότητες του Μουσείου και αναδεικνύονται οι συλλογές του, ενώ παράλληλα, δημοσιεύονται τα πρακτικά επιστημονικών συναντήσεων (συνέδρια και ημερίδες), που διοργανώνει ή στις οι οποίες συμμετέχει το Μουσείο.

Κοινοτικά Προγράμματα

Το Μουσείο συμμετείχε στο παρελθόν σε κοινοτικά προγράμματα μεταξύ των οποίων και στο επιχειρησιακό πρόγραμμα της «Κοινωνίας της Πληροφορίας» με το έργο ΠΛΟΥΣ το οποίο εντάχθηκε στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης της Ε.Ε. Με το πρόγραμμα αυτό η τεχνολογική υποδομή του Μουσείου εκσυχρονίστηκε, ενώ ψηφιοποιήθηκαν και τεκμηριώθηκαν τα εκθέματα του Μουσείου.

Σήμερα το Μουσείο ξεκινά ένα νέο μεγάλο κοινοτικό πρόγραμμα με τον τίτλο Περίπλους: Εικονική περιήγηση και εκπαιδευτικές δραστηριότητες στο Ναυτικό Μουσείο, το οποίο περιλαμβάνει ψηφιοποίηση μεγάλου μέρους των αρχείων του και των λοιπών συλλογών του, διαδραστικές διαδικτυακές εφαρμογές και δημιουργία συμμετοχικών εμπειριών στον διαδικτυακό τόπο του ΝΜΕ και στις διαδραστικές εγκαταστάσεις στο χώρο του μουσείου.

Το 2014 το Μουσείο θα πραγματοποιήσει τη διοργάνωση του 2ου ιστιοπλοϊκού αγώνα «Ναυτοσύνη» προς τιμή του Πολεμικού Ναυτικού, θα συνδιοργανώσει μαζί με το Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Γεώργιος Αβέρωφ» το Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων με θέμα «Πλοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα» και θα φιλοξενήσει στους χώρους του την έκθεση έργων τέχνης της ζωγράφου Μαρίνα Ζωγραφάκη.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος