Η έρευνα στην Αλεξάνδρεια, σε στεριά και θάλασσα, δεν σταματά ποτέ για τον κορυφαίο αρχαιολόγο Ζαν Υβ Αμπερέρ. Τα ενάλια ευρήματά του τη δεκαετία του ’90 στο λιμάνι της αιγυπτιακής πόλης, ανάμεσά τους αρχιτεκτονικά μέλη του περίφημου Φάρου –ενός από τα επτά θαύματα του κόσμου– της πόλης των Πτολεμαίων, ενδυνάμωσαν τη διεθνή φήμη του Γάλλου ελληνιστή, η σκαπάνη του οποίου έχει φέρει επίσης στο φως την περίφημη «Νεκρόπολη» (σσ. που περιγράφει ο Στράβων) στην περιοχή Γκαμπαρί, ελληνικές κατοικίες με ψηφιδωτά και τόσα άλλα…

Ο Ζαν Υβ Αμπερέρ συνεχίζει ρίχνοντας φως και στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια του 19ου και 20ού αιώνα, εποχή που επίσης σφραγίστηκε από την ελληνική ακτινοβολία. Αυτή τη φορά, μέσα από την εκδοτική δραστηριότητα του Κέντρου Αλεξανδρινών Σπουδών, που ίδρυσε ο ίδιος και διευθύνει 25 χρόνια τώρα, µε σκοπό την προαγωγή των ανασκαφών και µελετών στη µητρόπολη των Λαγιδών.

Είναι εντυπωσιακές οι πολυσέλιδες εκδόσεις του Κέντρου σε θέματα αρχαίας αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, ψηφιδωτών, μονογραφιών για τη μεσαιωνική Αλεξάνδρεια, λογοτεχνίας. Άλλο τόσο εντυπωσιάζει η τεκμηρίωση και εικονογράφηση του διαδικτυακού ιστότοπου του Κέντρου Αλεξανδρινών Σπουδών (http://www.CEAlex.org).

Ο Ζαν Υβ Αμπερέρ βρέθηκε στην Αθήνα με αφορμή την παρουσίαση του τόμου «Αναμνήσεις 1899» της Πηνελόπης Δέλτα, στο γαλλικό πρωτότυπο, και σε επιμέλεια της φιλολόγου Μαρί-Σεσίλ Ναβέ-Γκρεμιγιέ, σε έκδοση του Κέντρου Αλεξανδρινών Σπουδών. Το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει σε ελληνική μετάφραση το 1990, σε επιμέλεια του Παύλου Ζάννα, με τη φροντίδα του Αλέξανδρου Π. Ζάννα.

«Ένα βιβλίο που έγραψε η Πηνελόπη Δέλτα στην Αλεξάνδρεια στα γαλλικά και εκδόθηκε στην Αλεξάνδρεια από το Κέντρο Αλεξανδρινών Σπουδών. Ευτυχής συγκυρία» σχολίασε –σε άψογα ελληνικά– στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γάλλος αρχαιολόγος το ηλιόλουστο απόγευμα στον κήπο της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα, λίγο πριν ξεκινήσει η παρουσίαση. Διόλου τυχαίος ο χώρος επιλογής της παρουσίασης, αφού ο Ζ.Υ. Αμπερέρ υπήρξε για μια δεκαετία και πριν εγκατασταθεί στην Αλεξάνδρεια γενικός γραμματέας της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Έφυγε από την Αθήνα το 1990: «Εργάστηκα σκληρά σαν αρχαιολόγος, να βρω την ένδοξη πόλη του Μεγάλου Αλεξάνδρου», λέει ο 62χρονος επιφανής επιστήμονας. Υπάρχουν δύο Αλεξάνδρειες και οι δύο ελληνικές: η αρχαία και η κοσμοπολίτικη του 19ου και 20ού αιώνα».

Ε.: Οι Έλληνες γνωρίζουμε την Αλεξάνδρεια από τον Καβάφη, τον Ντάρελ, τα μετέπειτα χρόνια από τον Τσίρκα. Αυτή η μυθική Αλεξάνδρεια αναδύεται από τις «Αναμνήσεις 1899» της Πηνελόπης Δέλτα;

Α.: Ναι. Γιατί σ΄αυτό το αυτοβιογραφικό της κείμενο, η Πηνελόπη Δέλτα μιλά για τις αναμνήσεις των παιδικών και νεανικών της χρόνων στο πατρικό της σπίτι, στην Αλεξάνδρεια, τη βίλα της οικογένειας Μπενάκη, τη σχέση με τον πατέρα της, τη μητέρα της, τις διοργανώσεις χορών, τη μουσική, τη ζωή της μεγαλοαστικής αλεξανδρινής κοινωνίας. Μια μοναδική μαρτυρία για την οικογένεια Μπενάκη, που ο πατέρας ήταν πλούσιος βαμβακοπαραγωγός, πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας Αλεξανδρείας, για τον τραπεζίτη Σαλβάγο και άλλους επιφανείς Έλληνες… Η μαρτυρία της είναι μοναδική και οφείλαμε να εκδώσουμε τον τόμο γιατί, άλλωστε, (λέει γελώντας) η έπαυλη των Μπενάκη στην Αλεξάνδρεια βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το σπίτι μου.

Ε.: Η Δέλτα έγραψε το πρωτότυπο των «Αναμνήσεων 1899» στα γαλλικά. Ταυτόχρονα, η συνείδησή της ήταν εθνική ελληνική. Η μίξη αυτής της κουλτούρας αντανακλά σε όλη την ελληνική παροικία της εποχής εκείνης;

Α.: Είναι πολύ νέα, 25 ετών, όταν γράφει αυτές τις αναμνήσεις. Δεν έχει ακόμα αυτό το πατριωτικό αίσθημα, που αναπτύσσει όταν γυρίζει στην Ελλάδα. Γράφει το μεγαλύτερο μέρος στα γαλλικά, τη γλώσσα που είχε διδαχθεί και μπορούσε να εκφραστεί με πολύ μεγαλύτερη ελευθερία απ’ ό,τι στην ελληνική καθαρεύουσα. Στο τέλος του τόμου, στα ελληνικά, δίνονται στοιχεία που καλύπτουν τη ζωή της Δέλτα έως το 1905.

Ε.: Συνήθως, ο Ευρωπαίος επισκέπτης έχει μια προκατασκευασμένη ιδέα για την Αλεξάνδρεια. Βρίσκει, όμως, σημεία που θα του τροφοδοτήσουν αυτή την ιδέα, ή έχουν αμετάκλητα χαθεί;

Α.: Ίσως πρέπει να γράψουμε περισσότερα βιβλία για τον πλούτο και τον εκλεπτυσμό της εποχής. Παρ’ όλ’ αυτά ο επισκέπτης βλέπει ίχνη του ένδοξου μεγαλείου στα μουσεία της πόλης, τις συντηρημένες βίλες.

Η πολιτιστική κληρονομιά είναι ορατή με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, τοποθετήσαμε το κολοσιαίο άγαλμα ύψους 13 μ. του Πτολεμαίου, άμεσου διαδόχου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μπροστά από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αλλά και άλλα ευρήματα που βρήκαμε στην τοποθεσία του Φάρου, οβελίσκους, σφίγγες, αγάλματα, θα τα δει κανείς στο Μουσείο.

Ε.: Σε αυτή τη δύσκολη μεταβατική περίοδο της Αιγύπτου οι ανασκαφές συνεχίζονται ή έχετε δυσκολίες και αν ναι, ποιες είναι αυτές;

Α.: Συνεχίζουμε τις ανασκαφές κανονικά. Η ζωή στην πόλη είναι φυσιολογική, σας διαβεβαιώ. Πάρτε παράδειγμα εμένα. Ήρθα από εκεί στην Αθήνα και επιστρέφω αύριο στην Αλεξάνδρεια.

Ε.: Σε περιοχές με ταραχές συχνά γίνονται και καταστροφές αρχαιοτήτων. Πώς μπορούν να προστατευτούν;

Α.: Πράγματι, στην Άνω Αίγυπτο, στα τέλη του 2011, υπήρξαν Μουσεία που διέτρεξαν κίνδυνο, αλλά ο κόσμος συνειδητοποίησε την αξία της πολιτιστικής του κληρονομιάς και προστάτεψε τις αρχαιότητες. Από τότε δεν συνέβη κανένα επεισόδιο. Στην Αλεξάνδρεια, ευτυχώς, δεν είχαμε ποτέ επεισόδιο. Οι αρχαιότητες πάντα προστατεύονται. Φυλάσσονται με φύλακες νύχτα και μέρα.

Ε.: Πώς κρίνετε τη συζήτηση που έχει ανοίξει τα τελευταία χρόνια για τα εκπατρισμένα έργα τέχνης;

Α.: Η θέση μου είναι σαφής, την εξέφρασα και όταν τιμήθηκα με το βραβείο Ωνάση (σσ. 2009). Είμαι γενικά υπέρ της επιστροφής τους στην πατρίδα τους. Στην Αίγυπτο ο νέος υπουργός Αρχαιοτήτων πρέπει να συνεχίσει την κίνηση για την επιστροφή αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, που έχουν βγει από τη χώρα παράνομα.

Ε.: Για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, ποια είναι η θέση σας;

Α.: Τώρα που οι συνθήκες συντήρησης των μαρμάρων είναι επαρκέστατες, το βρίσκω φυσιολογικό μια μέρα να επιστρέψουν στο Μουσείο της Ακρόπολης.