Η Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, ενάμιση περίπου χρόνο μετά την έναρξη της λειτουργίας της, εγκαινιάζει την εκθεσιακή της δραστηριότητα σε μία ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του ισογείου, όπου κάθε χρόνο θα παρουσιάζονται δύο εκθέσεις μικρής κλίμακας με έργα καλλιτεχνών τα οποία θα συνδέονται με τα μόνιμα εκθέματα της Πινακοθήκης.

Η πρώτη έκθεση αποτελεί ένα μικρό φόρο τιμής στον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Η έκθεση αυτή είναι αφιερωμένη στην παιδική ηλικία. Μέσα σε ένα περιβάλλον νοσταλγικό για τους μεγάλους και γοητευτικό για τους μικρούς παρουσιάζονται γνωστά και άγνωστα σχέδια του ζωγράφου με θέματα εμπνευσμένα από τα λαϊκά παιχνίδια, καθώς και παλαιά παιχνίδια, πολλά από τα οποία δεν χρησιμοποιούνται πια.

Πολλά από τα έργα του καλλιτέχνη παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Προέρχονται από τη συλλογή της Πινακοθήκης Γκίκα και από ιδιωτικές συλλογές, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των παιχνιδιών ανήκει στη συλλογή Παιχνιδιών και Παιδικής Ηλικίας του Μουσείου Μπενάκη, το σύνολο της οποίας πρόκειται σύντομα να στεγαστεί στην οικία Κουλούρα.

Ο Γκίκας και τα παιχνίδια της οδού Αιόλου

Λαϊκά παιχνίδια, όπως τα είδε και τα ζωγράφισε ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, παρουσιάζονται στο σπίτι του στην παρούσα έκθεση, συνοδευόμενα από τα πραγματικά παιχνίδια, τα οποία, τοποθετημένα στους πάγκους της οδού Αιόλου, μάγεψαν τόσα παιδιά στη δεκαετία του 1930 και 1940. Στις δημιουργίες του Γκίκα το λαϊκό παιχνίδι ως αντικείμενο είναι παρόν με διάφορες μορφές σε παιδικές και ενήλικες δραστηριότητες. Σχέδιο αφετηρία της έκθεσης αποτελεί το έργο Λαϊκά παιχνίδια του 1935. Πήλινα φτερωτά πουλάκια, ντενεκεδένιες κότες, φιδάκια, κουδουνίστρες, είναι τα μικρά παιχνίδια-αντικείμενα που βρίσκονται τοποθετημένα στις βιτρίνες των μαγαζιών ή σε κάποια γωνιά στο σπίτι του καλλιτέχνη. Άλλα μοτίβα που εικονίζονται, όπως η φλογέρα, η μάσκα και το κότσι παραπέμπουν αντίστοιχα στο μουσικό, το θεατρικό και το ομαδικό παιχνίδι δρόμου. Με το σχέδιο και το χρώμα ο Γκίκας δίνει πνοή στα παιχνίδια της οδού Αιόλου και τα μεταμορφώνει είτε σε πολύτιμα αντικείμενα, είτε σε απλά παραδοσιακά παιχνίδια που στα ανθρώπινα χέρια ξαναβρίσκουν την πρωταρχική τους ταπεινή ιδιότητα.

Παιχνίδια-Αντικείμενα

Στα έργα του Γκίκα που εικονίζουν παιχνίδια-αντικείμενα απουσιάζει σχεδόν ολοκληρωτικά το ανθρώπινο στοιχείο. Βιτρίνες ψιλικατζίδικων σε κάθετη διάταξη, λούνα-παρκ και τοπία με χαρταετούς, έρχονται να συμπληρώσουν αυτή την κατηγορία της έκθεσης. Ο χαρταετός, που προέρχεται από την Κίνα, συνδέεται στην Ελλάδα με το έθιμο της Καθαράς Δευτέρας και αποτελεί κατά βάση αγορίστικο παιχνίδι.

Μουσικό και θεατρικό παιχνίδι

Τα λαϊκά παιχνίδια δεν περιορίζονται μόνο στα ίδια τα αντικείμενα αλλά επεκτείνονται και στη δραστηριότητα που απορρέει από αυτά. Στις εύθυμες συνθέσεις του Γκίκα με παράσταση μουσικών οργάνων μπορούμε σχεδόν να ακούσουμε τον ήχο από μία φλογέρα, ένα ντέφι ή ένα τύμπανο και να παρασυρθούμε σε ένα παιχνίδι μουσικής και χορού. Μουσικά όργανα και διάφορα αυτοσχέδια ηχητικά αντικείμενα, από ξύλο, λαμαρίνα, χαρτόνι κ.ά. πρωταγωνιστούν και στο θεατρικό παιχνίδι του Καραγκιόζη.

Στο θεατρικό παιχνίδι ανήκει και το έθιμο της αποκριάς, που έχοντας τις ρίζες του σε γιορτές της ρωμαϊκής εποχής, αλλά και σε διονυσιακές γιορτές της αρχαιότητας, συναρπάζει μέχρι σήμερα παιδιά και ενηλίκους. Οι μάσκες που κατασκευάζονται για το καρναβάλι είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς ανάμεσα στα παιδιά, που έχουν έτσι την ευκαιρία να μεταμορφωθούν σε όποιο χαρακτήρα επιθυμούν.

Ομαδικό και ατομικό παιχνίδι δρόμου

Πολλά από τα ατομικά ή ομαδικά παιχνίδια δρόμου, όπως η μπάλα, τα κότσια ή οι βόλοι, που τα συναντάμε ως λαϊκά παιχνίδια, είναι γνωστά ήδη από την αρχαιότητα με τις αντίστοιχες ονομασίες, σφαίρα, αστράγαλοι ή σφαιρίδια. Ο Γκίκας ανασύρει από τις παιδικές του αναμνήσεις την εικόνα ενός τέτοιου παιχνιδιού: «Παίζαμε βόλους με τον ξάδελφό μου και για τούτο είχαμε διαλέξει το μεσαίο χαλί, που τα σχέδια του έκαναν οχτάγωνα, για να βάλουμε τους βόλους».

Ανατρέχοντας στην παιδική ηλικία του Γκίκα ανακαλύπτουμε την πρώτη επαφή του με το παιχνίδι. Προερχόμενος από αστική οικογένεια, είχε στην κατοχή του όλων των ειδών τα παιχνίδια «Είχα μαλακά παιχνίδια, σκυλάκια από καουτσούκ κόκκινο με ένα κουμπί σκληρό από κάτω, στην κοιλιά, που άμα τα ζουλούσες φώναζαν ί, ί∙ μπάλες άσπρες και χρωματιστές, (…) παιχνίδια τριχωτά, αλογάκια με τα καπίστρια τους και λαγουδάκια που πηδούσαν στα πισινά τους…», ωστόσο, είχε μια προτίμηση στα «άχρηστα» αντικείμενα, τα οποία και μεταμόρφωνε σε μικρό θησαυρό, όπως μόνο η παιδική φαντασία θα μπορούσε να το κάνει. «…γιατί η μανία όλων των παιδιών είναι να μαζεύουν οτιδήποτε: κουρέλια, κουτιά, σιδερικά, βαζάκια (….) Και μου φαίνεται πως προτιμούσα τέτοιου είδους πράγματα να μαζεύω παρά τίποτα ωραίο και έτοιμο, γιατί με διασκέδαζαν εκείνα ακριβώς τα πράγματα που μπορούσα να τα διορθώσω σύμφωνα με τη φαντασία μου και να πλάσω καινούργια…».

Τα αντικείμενα αυτά σε συνδυασμό με τις ζωγραφικές δημιουργίες του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα μας δίνουν την ευκαιρία να αναπολήσουμε τα παιδικά μας χρόνια και να παρακολουθήσουμε την πορεία και την εξέλιξη των λαϊκών παιχνιδιών μέσα στο χρόνο.

Εκπαιδευτικά προγράμματα

Στο πλαίσιο της έκθεσης τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα του Μουσείου προγραμματίζουν ένα Χριστουγεννιάτικο εργαστήρι το Σάββατο 21 Δεκεμβρίου, 11.00-12.30, για παιδιά 4,5 έως 6 ετών και την οικογένειά τους. Με την καινούργια χρονιά, η Πινακοθήκη θα υποδέχεται μαθητές Νηπιαγωγείου, Α΄, Β΄ και Γ΄ Δημοτικού, κάθε Πέμπτη, 10.00-11.00, από 9 Ιανουαρίου έως και 6 Μαρτίου 2014. Στη διάρκεια της επίσκεψης τα παιδιά θα έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν σχέδια και πίνακες του Γκίκα, αυθεντικά, παλιά παιχνίδια, αλλά και να επισκεφθούν το σπίτι και το εργαστήρι του μεγάλου καλλιτέχνη, να ζωγραφίσουν και να παίξουν με τη βοήθεια ενός πίνακα-παζλ.

Πληροφορίες

Μουσείο Μπενάκη – Κτήριο Πινακοθήκης Ν. Χατζηκυριάκου Γκίκα (Κριεζώτου 3). Διάρκεια: 13 Δεκεμβρίου 2013 – 9 Μαρτίου 2014. Εγκαίνια: Πέμπτη, 12 Δεκεμβρίου 2013

Τιμή εισιτηρίου έκθεσης: € 3.