Το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης, ένα σπουδαίο τεχνολογικό επίτευγμα και ίσως το μεγαλύτερο θέατρο κατά την αρχαιότητα, που ήταν σχεδιασμένο για να υποδεχτεί 17.000 θεατές, παίρνει τον δρόμο της επαναλειτουργίας, έπειτα από την ολοκλήρωση της μελέτης τεκμηρίωσης και αποκατάστασης, που εκπονήθηκε με χορηγία του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος».

Παρά τη σπουδαιότητά του κατά την αρχαιότητα, το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης δεν είναι σήμερα επισκέψιμο και σώζεται σε κακή κατάσταση, καθώς μεγάλο μέρος του κοίλου καταστράφηκε για την οικοδόμηση βυζαντινών και μεταβυζαντινών κτιρίων. Επίσης, πολλά από τα μάρμαρά του αφαιρέθηκαν ως οικοδομικό υλικό για την ανέγερση της σύγχρονης πόλης.

Έπειτα από πρωτοβουλία του σωματείου «Διάζωμα» και του πρώην υπουργού Ιωάννη Βαρβιτσιώτη, το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης παίρνει τον δρόμο της αποκατάστασης. Το πρώτο βήμα έγινε με την ολοκλήρωση της μελέτης αποκατάστασής του.

Η μελέτη, που εκπονήθηκε από τον αρχιτέκτονα Γουλιέλμο Ορεστίδη και διεπιστημονική ομάδα αρχιτεκτόνων, αρχαιολόγων, συντηρητών αρχαιοτήτων, τοπογράφων και πολιτικών μηχανικών, περιλαμβάνει την αρχιτεκτονική αποτύπωση, την τεκμηρίωση και τη διατύπωση προτάσεων για την αποκατάστασή του. Το κόστος της ανήλθε σε 110.000 ευρώ και καλύφθηκε από χορηγία του Ιδρύματος Νιάρχος.

Η μελέτη, που εκπονήθηκε από τον Ιούλιο του 2012 ως τον Ιούλιο του 2013, εγκρίθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2013 από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ομόφωνα.

«Σήμερα οι υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού υλοποιούν στα αρχαία θέατρα και ωδεία ένα έργο που ο προϋπολογισμός του ξεπερνά τα 35 εκατομμύρια ευρώ. Όμως, αυτά τα χρήματα, που έχουν εξασφαλιστεί από πόρους της 4ης προγραμματικής περιόδου του ΕΣΠΑ, δεν θα ήταν δυνατό να εκταμιευτούν και δεν θα ήταν δυνατόν τα έργα να υλοποιηθούν, αν δεν υπήρχαν πόροι σαφώς λιγότεροι, όμως κρίσιμοι για να ετοιμαστούν οι αναγκαίες μελέτες. Αυτό είναι ένα από τα αποτελέσματα της συστηματικής συνεργασίας του υπουργείου με το “Διάζωμα”, που έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται πολύ πιο ευέλικτα χρήματα που συγκεντρώνει με απόλυτη διαφάνεια», υπογράμμισε σε σχετική συνέντευξη Τύπου η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.

«Είμαστε εδώ για να αποκαταστήσουμε ένα ιστορικό κενό, μια ιστορική αδικία. Όλοι μεγαλώσαμε μέσα σε ένα αξιακό περιβάλλον που το καθόριζαν η αρχαία Αθήνα και η αρχαία Σπάρτη. Όμως, η αρχαία Σπάρτη δεν έχει αναδείξει τον ιστορικό της πλούτο και αυτό κάνουμε σήμερα», επισήμανε ο πρόεδρος του «Διαζώματος», Σταύρος Μπένος.

«Το “Διάζωμα” ξεχωρίζει με το μοντέλο δράσης του που βασίζεται στην κινητοποίηση των πολιτών. Ερευνά, μελετά, προστατεύει και αναδεικνύει την πολύτιμη κληρονομιά μας και την καθιστά μέρος της καθημερινότητάς μας», υπογράμμισε ο Γιώργος Αγουρίδης, μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος».

Με την ολοκλήρωση και έγκριση της μελέτης ανοίγει ο δρόμος της αποκατάστασης του αρχαίου θεάτρου και της αναβίωσης του ρόλου του ως τόπου συνάντησης και φιλοξενίας πολιτιστικών εκδηλώσεων. Η πρώτη φάση των εργασιών υπολογίζεται ότι θα κοστίσει περίπου 5 εκατομμύρια ευρώ και θα αφορά στην αποκατάσταση των αναλημματικών τοίχων, την αποκατάσταση της ορχήστρας και των πέντε πρώτων σειρών των εδωλίων και την ανασκαφική έρευνα στο κοίλο.

Όπως εξήγησε η κ. Μενδώνη, το έργο «αποτελεί μεγάλη πρόκληση» και θα γίνει με αυτεπιστασία από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων, καθώς «το μνημείο έχει ταλαιπωρηθεί πολύ και χρειάζεται να λυθούν αρκετά επιστημονικά και επιστημολογικά θέματα, οπότε δεν μπορεί να γίνει με μια κλασικού τύπου εργολαβία».

Η γενική γραμματέας πρόσθεσε, ότι το έργο θα ενταχθεί στο Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας ΕΠΑΝ2, στην τρέχουσα χρηματοδοτική περίοδο, έτσι ώστε να μπορέσει να ξεκινήσει το 2014 και να ολοκληρωθεί το 2015.

Για την αποκατάσταση θα χρειαστεί συστηματική δουλειά τεκμηρίωσης, γιατί το διάσπαρτο υλικό θα πρέπει να αναζητηθεί, αν και μεγάλος αριθμός εδωλίων σώζεται και είναι έτοιμα να επανενταχθούν στην κατασκευή.

Όπως εξήγησε ο μελετητής Γουλιέλμος Ορεστίδης, μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης αποκατάστασης του κοίλου, το θέατρο θα μπορεί να υποδεχθεί περίπου 700 θεατές, ενώ με τη μελλοντική ολοκλήρωση των εργασιών στο μέσο και ανώτερο κοίλο, ο αριθμός των θεατών θα μπορούσε να ξεπεράσει τα 2.000 άτομα.

Υπολογίζεται ότι η δεύτερη φάση ολοκλήρωσης της αποκατάστασης του θεάτρου θα κοστίσει περίπου 20 εκατομμύρια ευρώ.

Το αρχαίο θέατρο της Σπάρτης βρίσκεται στα βόρεια της σύγχρονης πόλης και στη νότια κλιτύ του λόφου της Ακρόπολης. Αποτελούσε σημείο αναφοράς για την αρχαία Σπάρτη. Η κατασκευή του χρονολογείται στην πρώιμη ρωμαϊκή εποχή, γύρω στο 30-20 πΧ.

Το θέατρο ξεχωρίζει για το μέγεθός του, την ποιότητα και την πολυτέλεια της κατασκευής του, που αντανακλάται στη χρήση εγχώριου λευκού μαρμάρου. Με διάμετρο κοίλου 141 μέτρα ήταν ίσως το μεγαλύτερο θέατρο στον ελλαδικό χώρο. Συγκρίνεται με αυτό της Δωδώνης με διάμετρο κοίλου 136 μέτρα και της Μεγαλόπολης με διάμετρο 131 μέτρα. Υπολογίζεται δε, ότι ήταν σχεδιασμένο για να υποδέχεται 17.000 θεατές, χωρητικότητα που υπερβαίνει κατά πολύ εκείνη του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου.

Στο κυρίως θέατρο υπήρχαν δέκα κλίμακες και εννιά κερκίδες, ενώ στο επιθέατρο 17 κλίμακες και 16 κερκίδες. Με την εκπόνηση της μελέτης προέκυψε η πιθανή ύπαρξη ακόμα ενός διαζώματος (δεύτερο επιθέατρο).

Τα εδώλια είναι στο σύνολό τους μαρμάρινα και μονολιθικά. Η ορχήστρα αποτελεί το κεντρικό και σημαντικότερο μέρος του θεάτρου και είχε σχήμα πέταλου. Ξεχωρίζουν οι μαρμάρινοι θρόνοι με τα λεοντοπόδαρα και τα ανθέμια που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές και ήταν τοποθετημένοι εντός της ορχήστρας.

Εξάλλου, η χρήση κινητής σκηνής υποδηλώνει την ανάγκη για ύπαρξη ελεύθερου χώρου, πιθανότατα γιατί το θέατρο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος δημόσιων συναθροίσεων και πάνδημων θρησκευτικών εορτών. Στο τέλος του 1ου μ.Χ. αιώνα, το θέατρο απέκτησε σταθερή μνημειώδη διώροφη μαρμάρινη σκηνή, κορινθιακού ρυθμού.

Από την τεκμηρίωση του μνημείου έγινε φανερό ότι το θέατρο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα οικοδομήματα της αρχαίας Σπάρτης, ιδιαίτερα μεγάλων διαστάσεων, σπουδαίο τεχνικό και τεχνολογικό επίτευγμα. Πρόκειται για εξαιρετικό σωζόμενο δείγμα του είδους του, ιδιαίτερου αρχαιολογικού, αρχιτεκτονικού και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος.

Στόχος του «Διαζώματος» είναι η δημιουργία μιας πολιτιστικής διαδρομής στην Πελοπόννησο, τμήμα της οποίας θα αποτελεί και το αποκατεστημένο αρχαίο θέατρο της Σπάρτης. Ήδη, σε συνεργασία με τα υπουργεία Ανάπτυξης, Πολιτισμού και Τουρισμού, ολοκληρώθηκε μια πολιτιστική διαδρομή για την Ήπειρο, με επίκεντρο τα μνημεία της και τη σύνδεσή τους με τον πρωτογενή τομέα.

Εξάλλου, όπως επισήμανε ο περιφερειάρχης Πελοποννήσου, Πέτρος Τατούλης, στόχος της περιφέρειας είναι η ανάδειξη όλου του πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής. Στη λογική αυτή εντάσσεται η προσπάθεια αναστήλωσης του αρχαίου θεάτρου του Γυθείου, για την εκπόνηση μελέτης του οποίου η περιφέρεια έχει εξασφαλίσει από χρηματοδοτικά προγράμματα 100.000 ευρώ. Επίσης, άμεσα θα αρχίσει η αρχαιολογική έρευνα στο οικόπεδο ΧΥΜΟΦΙΞ της Σπάρτης, όπου θα ανεγερθεί αρχαιολογικό μουσείο.