Αλέξανδρος-Φ. Λαγόπουλος, Ο Συμβολισμός του Χώρου της Αρχαίας Ελλάδας, Σειρά: Δημοσιεύματα του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας, αρ. 16, έκδ. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2012, 82 σελ.
ISBN: 978-960-404-239-5
Η παρούσα μελέτη διαπραγματεύεται το θέμα του χώρου στην αρχαία Ελλάδα, εκκινώντας από τη μυκηναϊκή περίοδο και εστιάζοντας στο τέλος της αρχαϊκής και στην κλασική περίοδο. Λόγω του αντικειμένου της, διασταυρώνεται με το πεδίο της ιστορίας της πολεοδομίας, συγχρόνως, όμως, αποκλίνει από αυτό, τουλάχιστον όπως έχει διαμορφωθεί μέχρι σήμερα, επειδή υιοθετεί μία καινοτόμο οπτική.
Πράγματι, η τρέχουσα ιστορία της πολεοδομίας προσεγγίζει τον χώρο σχεδόν αποκλειστικά ως υλικό φαινόμενο, εδραζομένη σε δεδομένα της αρχαιολογίας, κυρίως ανασκαφικά, και της ιστορίας. Αντιθέτως, εδώ τίθεται ως αντικείμενο μελέτης ο ιδεολογικός χώρος, το νόημα του χώρου, και ως εργαλεία διερεύνησής του χρησιμοποιούνται η ανθρωπολογία, ειδικότερα η συμβολική ανθρωπολογία, και η σημειωτική θεωρία. Αυτή η προσέγγιση δεν απορρίπτει τη συμβατική προσέγγιση, αλλά λειτουργεί ως συμπληρωματική της, συχνά χρησιμοποιεί ίδια δεδομένα, για να εξάγει, όμως, άλλου είδους συμπεράσματα, και δεν αναζητά στα κείμενα μόνον «αντικειμενική» πληροφορία, αλλά προσπαθεί να εμβαθύνει στην ουσία των εκάστοτε πολιτισμικών συστημάτων.
Η μελέτη συσχετίζει αρχικά με την ίδρυση του μυκηναϊκού οικισμού τα πολιτισμικά συστήματα του χορού και της μουσικής, δείχνοντας ότι συνδέονται οργανικά με τον συμβολισμό του οικισμού, θεμελιωμένο στην ιδέα ότι ο οικισμός ταυτίζεται με τον κόσμο – ιδέα που τον καθιστά ένα «κοσμόγραμμα». Επιχειρηματολογείται ότι αυτή είναι μία θεμελιώδης ιδέα της ελληνικής σκέψης, η οποία διασχίζει τη μυκηναϊκή περίοδο για να διεισδύσει στην κλασική, έχοντας προσαρμοστεί στις επιταγές της νέας οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας της πόλης-κράτους. Αυτός ο «κοσμικός κώδικας» κατευθύνει ιδεολογικά την οργάνωση του χώρου της πόλης, καθώς και των άλλων γεωγραφικών κλιμάκων, και από αυτόν παράγεται μία άλλη έννοια-κλειδί, η «συμμετρία», η οποία διέπει τη σφαίρα του ωραίου. Η έννοια της συμμετρίας διέπει επίσης τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, τη γλυπτική και τη ζωγραφική.
Γίνεται ενδελεχής ανάλυση του χώρου για τις περιπτώσεις της Αθήνας, της Νεφελοκοκκυγίας του Αριστοφάνους, της πλατωνικής πόλης, της θεωρητικής πόλης του Ιπποδάμου και των κτισμένων ελληνικών πόλεων με σχέδιο σχάρας. Τελικά, αναδεικνύεται, έτσι, το γεγονός ότι υπάρχει ένα νοητικό πρότυπο που κατευθύνει την οργάνωση τόσο του νοητικού όσο και του υλικού χώρου, στο πλαίσιο του οποίου αρθρώνεται μία σειρά κωδίκων, ρυθμιστικών της εν γένει ελληνικής σκέψης και ρυθμιζομένων από τον ιδεολογικά κυρίαρχο κοσμικό κώδικα.
