Υπάρχει μέλλον για την ελληνική αρχαιολογία;

Το Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου οργάνωσε την άνοιξη του 2013 το μεταπτυχιακό του σεμινάριο με θέμα «Πολιτισμική διπλωματία, παγκοσμιοποίηση και πολιτισμικές μεταφορές: ξένες αρχαιολογικές σχολές και ινστιτούτα στην Ελλάδα (19ος αιώνας-μέχρι σήμερα)». Ανάμεσα στους διευθυντές των αρχαιότερων ξένων αρχαιολογικών σχολών που κλήθηκαν να ανέβουν στο βήμα ήταν και ο διευθυντής της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα, καθ. Emanuele Greco. Η ομιλία του είχε θέμα «Από τον φιλελληνισμό ως ρητορική στην ελληνικότητα ως αξία: η άποψη της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής».

Αγγελική Ροβάτσου: Κύριε καθηγητά, το σκεπτικό αυτής της πρόσκλησης που σας απηύθυνε το Πάντειο σας ενδιέφερε; Και γιατί;

Emanuele Greco: Βέβαια. Είναι πολύ-πολύ ενδιαφέρον γιατί το θέμα είναι πολύ σημαντικό. Όχι μόνο για την ιστορία των Σχολών – οι παλιές Σχολές έχουν ήδη γιορτάσει τα 100 τους χρόνια. Για μένα είναι ενδιαφέρον επειδή πρέπει να σκεφτούμε το ρόλο της Κλασικής Αρχαιολογίας σήμερα. Τι σπουδάζουμε, τι μελετάμε, γιατί; Ποιο είναι το μέλλον της Κλασικής Αρχαιολογίας στην περίοδο της κρίσης; Διότι διανύουμε περίοδο κρίσης. Και δεν πρόκειται μόνο για μια κρίση οικονομική. Είναι μια κρίση ιδεολογική, που αγγίζει τα προγράμματα… Δεν βλέπω προγράμματα, φαίνεται να επικρατεί η ρητορική. Και γι’ αυτό ήταν ενδιαφέρον ν’ αρχίσουμε να μιλάμε για το ρόλο των Σχολών στην Ελλάδα.

Α.Ρ.: Μου δίνετε την αφορμή να σας ρωτήσω: τι έχει απογίνει το πρόβλημα με τον προϋπολογισμό της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής; Εξακολουθεί να υφίσταται;

E.G.: Ναι, αυτό είναι άλλο πρόβλημα. Τα προβλήματα είναι δύο: το προηγούμενο ήταν τα προγράμματα… Ωστόσο, εδώ και πέντε χρόνια αντιμετωπίζουμε προβλήματα γιατί η περασμένη κυβέρνηση έκοψε τη χρηματοδότηση και υπάρχει ο κίνδυνος να κλείσουμε του χρόνου. Η καινούργια κυβέρνηση έδωσε δείγματα ευαισθησίας σε θέματα έρευνας και πολιτισμού. Η αγωνία παραμένει αλλά άνοιξε ένα παραθυράκι ελπίδας. Να δούμε αν θα μπορέσουμε να επιζήσουμε. Γιατί τώρα έχω λίγα λεφτά… μέχρι την άνοιξη. Κατόπιν δεν βλέπω ορίζοντα. Εκτός από τους Αμερικανούς, τους Γάλλους, τους Γερμανούς που είναι πλούσιοι, οι άλλες Σχολές έχουν προβλήματα. Ποιο είναι το πρόβλημα; Το πρόβλημα είναι ότι μου κόψανε το 65%. Με το 35% που περισσεύει μπορώ να συνεχίσω. Με λίγα προγράμματα. Είχα 15 υπαλλήλους, τώρα είναι 9. Με λίγα λεφτά θα έχω μόνο τον θυρωρό, ούτε τη γραμματέα. Είναι το πρόβλημα των μικρών Σχολών. Της Νορβηγίας η Σχολή έχει τρεις υπαλλήλους: τρία δωμάτια, κουζίνα και μπάνιο, ο διευθυντής. Εμείς έχουμε μια μεγάλη παράδοση 104 χρόνων, έχουμε μια μεγάλη βιβλιοθήκη 54.000 τόμων. Έχουμε ανασκαφές, έχουμε κτήρια στην Πολιόχνη, στη Λήμνο, στην Αθήνα. Πρέπει να αλλάξουμε προγράμματα. Αν είναι να αλλάξουμε προγράμματα, ας τα αλλάξουμε. Η αγωνία όμως πρέπει να τελειώνει. Εδώ και πέντε χρόνια περιμένουμε…

Α.Ρ.: Ελπίζω το τέλος να είναι καλό και να ξεχάσετε την αναμονή.

E.G.: Έπρεπε να έχουμε πολιτικούς, ανθρώπους εγνωσμένους, που να έχουν κουλτούρα. Όλοι τους δουλεύουν με τα Οικονομικά. Ούτε Πλάτωνας, ούτε Αριστοτέλης, Φειδίας και Περικλής. Μόνο χρήμα και Τράπεζες. Το 2008, το 2009 και το 2010, δύο φορές οι υπουργοί του Μπερλουσκόνι έκαναν μια λίστα των Ινστιτούτων που έπρεπε να κλείσουν, ανάμεσά τους και η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή της Αθήνας. Δύο φορές. Την πρώτη φορά ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μάς έσωσε, ο Ναπολιτάνο. Τη δεύτερη φορά ο Υπουργός Πολιτισμού είπε ότι δεν μπορείτε να κλείσετε την Ακαδημία della Crusca και την Ιταλική Σχολή Αθηνών. Η κυβέρνηση αποτελείται από ανθρώπους άσχετους, είναι άγριοι, δεν ξέρουν τίποτα. Η επίσημη εφημερίδα της Λέγκα του Βορρά το 2001 δημοσίευσε ένα άρθρο: «Γιατί πρέπει να δώσουμε λεφτά στους θεούς των Αθηνών;» Δηλαδή, σ’ εμάς.

Α.Ρ.: Λέγατε στην ομιλία σας ότι η κλασική παιδεία φτιάχνει καλούς πολίτες. Συνεπώς αυτοί δεν έχουνε…

E.G.: Κανονικά ναι. Ο Μουσολίνι δεν είχε κάνει κλασικές σπουδές. Maestro elementare. Δάσκαλος στο σχολείο. Δεν είχε κάνει ανώτερες σπουδές.

Α.Ρ.: Σας άκουσα κάποια στιγμή να λέτε ότι οι Σχολές είναι πολιτισμικές πρεσβείες.

E.G.: Ο ρόλος των ξένων Σχολών στην Ελλάδα σήμερα έχει αλλάξει. Παλιά οι μεγάλες Σχολές λειτουργούσαν ως πρεσβείες. Η Ιταλική Σχολή εκπληρούσε τον πολιτισμικό ρόλο μιας πρεσβείας. Τώρα η πτώση της σχολής, του μοναδικού ερευνητικού κέντρου της Ιταλίας στο εξωτερικό, η οικονομική υποβάθμισή της δεν είναι παρά η φυσική κατάληξη μιας πορείας περικοπών στην έρευνα, ειδικά στις κλασικές σπουδές. Οι περικοπές οφείλονται στο ότι ένα τέτοιο κέντρο ερευνών δεν ενδιαφέρει κανέναν.

Από την άλλη μπορούμε να πούμε ότι είναι πρεσβεία γιατί οι συνάδελφοι από την Ιταλία, αν θέλουν να σπουδάσουν, να μελετήσουν εδώ στην Ελλάδα, έρχονται στη Σχολή. Όχι μόνο οι φοιτητές αλλά και οι συνάδελφοι των Πανεπιστημίων έρχονται στην Αθήνα γιατί έχουμε 24 δωμάτια, πάνω από 50.000 βιβλία και, τελειώνοντας τα σεμινάρια στην πατρίδα, παίρνουν το αεροπλάνο και καταφθάνουν.

Η Σχολή έχει πάντα και φοιτητές και ερευνητές, γιατί κάνουμε έρευνες. Ξέρετε καλά, οι ερευνητές είναι ερευνητές. Πρέπει να κάνουν έρευνες στη βιβλιοθήκη. Έχουμε μια μεγάλη βιβλιοθήκη και δεν είμαστε μακριά από τις βιβλιοθήκες των Γερμανών, των Αμερικανών και των Γάλλων. Ιταλία, Γαλλία, Αμερικανοί και Γερμανία έχουν τις πιο μεγάλες βιβλιοθήκες.

Στην Ιταλία οι συνάδελφοι που δουλεύουν στα Πανεπιστήμια δεν μπορούν να μένουν το απόγευμα γιατί οι φύλακες φεύγουν στις 5.00 μ.μ. Αν θέλετε να δουλέψετε το βράδυ, δεν μπορείτε. Απαγορεύεται. Μπορείτε να δουλέψετε μόνο στην Αθήνα.

Γι’ αυτό οι συνάδελφοι μετά τα μαθήματα στην Ιταλία έρχονται στην Ελλάδα, στην Αθήνα, για δυο-τρεις εβδομάδες, μένουν στη Σχολή και δουλεύουν.

Α.Ρ.: Τι ωράριο έχει η Βιβλιοθήκη;

E.G.: Για τους μελετητές που μένουν στη Σχολή, στον 3ο και 4ο όροφο υπάρχουν δωμάτια, στον 1ο και 2ο υπάρχει η Βιβλιοθήκη. Μπορείτε να δουλεύετε και τη νύχτα και την Κυριακή. Οι εξωτερικοί μελετητές μπορούν να δουλέψουν στη Βιβλιοθήκη από τη Δευτέρα έως την Πέμπτη, 9 το πρωί με 6 το απόγευμα, και την Παρασκευή το πρωί. Παρασκευή απόγευμα και το Σαββατοκύριακο η Βιβλιοθήκη είναι κλειστή. Αλλά πολλοί συνάδελφοι Έλληνες που δουλεύουν σε μουσεία και σε γραφεία, που δεν μπορούν να μελετήσουν στη διάρκεια της εβδομάδας, έχουν το κλειδί της Σχολής. Τους δίνω το κλειδί της Σχολής για να έρθουν να μελετήσουν το Σαββατοκύριακο.

Α.Ρ.: Θα ’θελα να σας ρωτήσω, ποια είναι η σχέση σας με το Υπουργείο Πολιτισμού; Συνεργάζεστε με Έλληνες αρχαιολόγους;

E.G.: Ναι, έχουμε συνεργασία με τις Εφορείες. Από το Υπουργείο ζητάμε την άδεια. Συνεννοούμαστε καταπληκτικά με την κυρία Μενδώνη και τους συνεργάτες της, δεν υπάρχουν προβλήματα. Κάθε χρόνο έχουμε άδειες και η συνεργασία μας είναι με τις Εφορείες. Έχουμε καλές σχέσεις, στη Λήμνο, στην Αχαΐα και στην Κρήτη, δουλεύουμε χωρίς προβλήματα.

Α.Ρ.: Μιας και αναφέρατε πού δουλεύετε, θα σας κάνω μια ερώτηση: Αν την ανασκαφική σας έρευνα στη Λήμνο πυροδότησε το 1925 η διάθεση διερεύνησης μιας πιθανής σχέσης των Ετρούσκων με τους Τυρρηνούς του νησιού, αν οι ανασκαφές σας στο Παλλάντιο της Αρκαδίας το 1940 σχετίζονται με την παράδοση που θέλει τη Ρώμη να είναι αποικία Αρκάδων…

E.G.: Στο Παλλάντιο μείναμε μόνο ένα χρόνο. Μετά ήρθε ο πόλεμος.

Α.Ρ.: …θα μπορούσα να σας ρωτήσω τι σας έκανε να στραφείτε στην Αχαΐα και τη Μεσσηνία;

E.G.: Στην Αχαΐα συνεχίζουμε, και στη Μεσσηνία έχουμε δουλέψει μόνο 5 χρόνια. Είναι ένα πρόγραμμα εμπειρικό. Στα πέντε χρόνια ολοκληρώθηκε. Τώρα σε λίγο θα δημοσιεύσουμε τα αποτελέσματα. Στην Αχαΐα συνεχίζουμε. Είναι μια συνεργασία της Σχολής, του Πανεπιστημίου του Σαλέρνο και της Εφορείας της Πάτρας. Στη Λήμνο σκάβουμε με την Εφορεία της Μυτιλήνης και στην Κρήτη έχουμε έξι αποστολές από το Μιλάνο, την Πάδοβα, τη Σιένα, την Μπολόνια, τo Πανεπιστήμιο Σαπιέντσα της Ρώμης, από το Παλέρμο και από την Κατάνια. Επτά. Έξι αποστολές δουλεύουν στη Γόρτυνα, η έβδομη δουλεύει στη Μητρόπολη της Γόρτυνας σε συνεργασία με την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Ηρακλείου. Και μετά έχουμε μια άδεια ανασκαφών στον Πρινιά, και έχουμε άδειες στη Φαιστό και στην Αγία Τριάδα. Γίνονται και επιφανειακές έρευνες. Αυτά ως προς την Κρήτη.

Α.Ρ.: Είπατε πριν ότι μόνο έξι εβδομάδες επιτρέπεται να σκάψετε…

E.G.: Όχι περισσότερες από έξι. Αλλά στην Κρήτη έχουμε έξι αποστολές, δεν μπορούν να σκάβουν έξι εβδομάδες γιατί πέντε αποστολές είναι τριάντα εβδομάδες. Τριάντα έξι είναι, πρέπει να δουλεύουνε όλοι μαζί. Γιατί η Γόρτυνα είναι μία πόλη, μία άδεια, έξι εβδομάδες. Αν δουλεύουνε όλοι μαζί, πρέπει να δουλεύουν μία εβδομάδα. Αλλά δεν μπορούνε. Εγώ κάνω turn over [τους μετακινώ]: τρεις εβδομάδες σκάβουνε μαζί, τον επόμενο χρόνο μελετάνε, σκάβουνε οι άλλοι. Δεν μπορούνε να είναι μαζί γιατί μετά την εγκύκλιο της κυρίας Μενδώνη έχουμε μόνο έξι εβδομάδες.

Α.Ρ.: Εδώ και πόσο καιρό ισχύει αυτό;

E.G.: Η εγκύκλιος της κυρίας Μενδώνη είναι από τον Νοέμβριο του 2002. Είναι ο νόμος του κράτους 2028 του Ιουνίου 2002. Τον Νοέμβριο η κυρία Μενδώνη δημοσίευσε την εγκύκλιο με τους κανόνες. Ε, μέσα στην εγκύκλιο έχουμε όλα αυτά: τις άδειες, τις έξι εβδομάδες ανασκαφών κ.λπ. Αυτά δεν ισχύουν μόνο για τους ξένους, ισχύουν και για τα ελληνικά Πανεπιστήμια. Για όλους όσοι δεν ανήκουν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Δεν είναι πρόβλημα Ελλήνων και ξένων. Η Υπηρεσία κάνει σωστικές ανασκαφές όλο το χρόνο. Οι άλλοι μπορούν να κάνουν ανασκαφές από τον Απρίλη ώς τον Οκτώβρη, κι αυτό ισχύει για όλους, Έλληνες και ξένους. Καταλαβαίνω γιατί, έχει δίκιο η κυρία Μενδώνη. Αλλά πρέπει να σκεφτόμαστε ότι η έρευνα ποικίλλει. Γιατί αν σκάβω ένα σπήλαιο παλαιολιθικό, 3-4 εβδομάδες φτάνουν. Αν πρέπει να σκάψω την Κόρινθο, το Άργος, τη Γόρτυνα, μια πόλη 400 εκτάρια, 6 εβδομάδες κάθε χρόνο, καταλαβαίνετε… Μπορώ να ζητήσω από την κυβέρνησή μου τα χρήματα να σκάψω τη Γόρτυνα και να έχω αποτελέσματα σε 2-3 αιώνες; Σε έξι εβδομάδες το χρόνο μπορώ να σκάψω ένα δωμάτιο. Για να σκάψω ένα σπίτι θέλω 15-20 χρόνια. Είναι σωστά τα μέτρα, το καταλαβαίνω. Αλλά πρέπει να ξέρουμε ότι αυτό σημαίνει αλλαγή της έρευνας. Πρέπει να κάνουμε κάτι άλλο, δεν μπορούμε να σκάψουμε τις πόλεις των αρχαίων Ελλήνων. Ας κάνουμε τομές. Αλλά πρέπει να ξέρουμε ότι η ελληνική αρχαιολογία δεν έχει μεγάλο μέλλον. Δεν έχει προοπτικές για μεγάλα προγράμματα. Καταλαβαίνω ότι το Υπουργείο Πολιτισμού έχει προβλήματα με τη Διεύθυνση προστασίας των χώρων, έχουν δίκιο. Γιατί πρώτα απ’ όλα πρέπει να μεριμνήσετε για την προστασία των χώρων. Πρώτον, επειδή πρέπει να μεριμνήσουμε για την προστασία. Δεύτερον, επειδή πρέπει να έχουμε τους τουρίστες, είναι ενδιαφέρον για την Ελλάδα. Αλλά εμείς πρέπει να αλλάξουμε στρατηγική.

Α.Ρ.: Στην ομιλία σας είπατε ότι δεν υπάρχει λόγος να μιλάμε για μετα-αποικιοκρατία. Θα μπορούσατε να μας το αναπτύξετε;

E.G.: Δεν μπορώ να διαβάζω στο Βήμα μια δημοσιογράφο: «Οι ξένοι έχουν τα φιλέτα της Ελλάδας». Οι Δελφοί δεν είναι των Γάλλων, η Ολυμπία δεν είναι των Γερμανών. Οι Γερμανοί δουλεύουν, αλλά τα αποτελέσματα είναι όλου του κόσμου. Συνεργαζόμαστε, αλλά κανένας μεταξύ των διευθυντών των Σχολών δεν έχει ελγίνειες ιδέες.

Α.Ρ.: Κάτι είπατε επίσης για μια Ελληνική Αρχαιολογική Σχολή που θα έπρεπε να υπάρχει στην Ιταλία.

E.G.: Μακάρι! Μακάρι!

Α.Ρ.: Υπάρχει κάτι στα σκαριά;

E.G.: Άνοιξε προ ετών και μετά από δύο εβδομάδες έκλεισε. Για το μέλλον τώρα νομίζω πως είναι πολύ-πολύ δύσκολο. Ελπίζω μια μέρα να έχουμε έστω μια μικρή Ελληνική Σχολή στη Ρώμη, για ν’ ανταλλάξουμε απόψεις, να κάνουμε σεμινάρια, όχι πάντα ανασκαφές. Αν οι Έλληνες θέλουν να σκάψουν στη Ρώμη, είμαστε σύμφωνοι, δεν έχουμε πρόβλημα. Αλλά αν εγώ θέλω να ζητήσω μια άδεια να σκάψω στην Αθήνα, πρέπει να τη ζητήσω από την αστυνομία. Εγώ μελετάω την Αθήνα εδώ και 20 χρόνια. Εδώ και 12 χρόνια είμαστε στην Αθήνα και έχω δημοσιεύσει δύο βιβλία για την τοπογραφία των Αθηνών. Και έχω ένα όνειρο, όχι για μένα: ο τοίχος που είναι στον Άγιο Νικόλαο Ραγκαβά, στην Πλάκα, είναι πίσω από το ιερό των Διοσκούρων και το Πρυτανείο. Έχει την αρχαϊκή ιστορία της Αθήνας, τη βάση της ιστορίας. Δεν θέλω να σκάψω εγώ, δεν με ενδιαφέρει. Θέλω να γνωρίζω. Αν ζητήσω την άδεια να σκάψω τον τοίχο, θα εισπράξω ένα «δεν μπορείτε». Οι ξένες Σχολές στην πρωτεύουσα! Α, Παναγία μου! Εμείς δεν είμαστε έτσι, τουλάχιστον σ’ αυτά. Αν μια ελληνική αποστολή ζητήσει μια άδεια ανασκαφών στη Ρώμη, πρέπει απλά να έχει τα λεφτά, γιατί είμαστε φτωχοί κι εμείς. Υπάρχουν 22 ξένες αποστολές που δουλεύουν στη Ρώμη.

Α.Ρ.: Ο ελληνικός νόμος επιτρέπει τη συνεργασία μεταξύ των Σχολών;

E.G.: Όχι δεν αφήνει. Μια φορά θέλαμε να κάνουμε συνεργασία με τους Βρετανούς στη Λήμνο και η Εφορεία τότε μου απάντησε «Όχι. Δεν γίνεται». Δεν απαγορεύεται διά νόμου, αλλά δεν είναι εύκολο. Νομίζω ότι οι Γερμανοί κάνουν, δεν ξέρω καλά, αλλά νομίζω. Κανονικά κάτι τέτοιο δεν απαγορεύεται, δεν υπάρχει κανένας νόμος, αλλά σε κάθε ανασκαφή των ξένων και των ελληνικών πανεπιστημίων πρέπει να υπάρχει ένας επόπτης ή μια επόπτρια που πρέπει να πληρώνεται για να κάνει εποπτεία. Οι ξένοι μπορούν να κλέψουν τα όστρακα, τα νομίσματα. Είναι πολύ δύσκολο, δηλαδή κάθε ανασκαφή πρέπει να έχει έναν επόπτη.

Α.Ρ.: Αυτό συμβαίνει και σε άλλες χώρες όπου κάνετε ανασκαφές;

E.G.: Ναι, στην Τουρκία! Στην Τουρκία πρέπει να πληρώνεται ο έφορος, όχι ο επόπτης. Στην Τουρκία ο νόμος είναι πολύ πιο αυστηρός. Αλλού όχι, δεν ξέρω.

Α.Ρ.: Όταν νωρίτερα μου είπατε ότι πρέπει να βρεθούν νέες μορφές συνεργασίας, τι εννοούσατε;

E.G.: Γενικά. Εγώ δουλεύω στη Λήμνο που βρίσκεται απέναντι από την Ίμβρο. Λήμνος και Ίμβρος ήταν κληρουχίες των Αθηνών. Και είπα στη συνάδελφο που ήτανε έφορος στη Λήμνο να κάνουμε μια συνεργασία: Ιταλία, Ελλάδα και Τουρκία. Και πάμε στην Ίμβρο. Να σκάψουμε μαζί, Τούρκοι, Έλληνες και οι Ιταλοί, γιατί; Γιατί η Ίμβρος είναι κληρουχία των Αθηνών, όπως και η Λήμνος. Σήμερα που τα όρια περνάνε μέσα από διαβουλεύσεις τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα γιατί πρέπει να μιλήσουνε οι πρέσβεις, οι υπουργοί, αλλά είναι ένα παράδειγμα συνεργασίας. Να δημοσιεύσουν μαζί και στις τρεις γλώσσες. Απλά πρέπει να κάνουμε μαζί μεγάλα προγράμματα. Μεγάλα προγράμματα. Παραδείγματος χάρη: Ο Άρειος Πάγος και η Αγορά είναι ένα πρόγραμμα. Μεταξύ Αρείου Πάγου και Αγοράς, ανασκαφές του Dörpfeld τέλος του 19ου αιώνα, μετά κάποιες τομές των Αμερικανών. Δέκα χρόνια πριν ζήτησα από την Εφορεία: Μπορώ να κόψω τα χορτάρια; Όχι δεν μπορείτε, δεν μπορείτε. Πεδιάδα Ιλισσού, ανασκαφές του Τραυλού, 1959-60. Τείχη του Βαλεριανού, 250 τάφοι της ρωμαϊκής εποχής, ένας ναός, δύο ιερά, ο ναός του Απόλλωνα του Πυθίου του Φειδία μάλλον. Ζήτησα στην κυρία έφορο να μελετήσω, σε συνεργασία με τον Μανόλη Κορρέ, όχι μόνος μου, με τον πιο μεγάλο αρχιτέκτονα της Ελλάδας. –Και τι θέλεις να τα κάνεις; –Θα τα δημοσιεύσω. Ξέρετε πότε δημοσιεύτηκε; Στο Bulletin de Correspondence Hellénique του 1962. Τώρα όμως κάτι φαίνεται πως μπορεί ν’ αλλάξει. Διαφαίνεται μια νέα διάθεση για συνεργασία.

Α.Ρ.: Αποκαρδιώνεται κανείς… Οργανώσατε ένα συνέδριο, είπατε, το 2007 για την Αθήνα και τη Δύση και δεν μπορούσατε να βρείτε κάποιον αρχαιολόγο ειδικό στα κλασικά χρόνια;

E.G.: Βρήκα την Άννα Μίτσιου, η οποία ήρθε και έκανε μια καταπληκτική διάλεξη.

Α.Ρ.: Μπορείτε να ξεχωρίσετε κάποια από τα αρχαιολογικά ευρήματα της Ιταλικής Σχολής που τα θεωρείτε πολύ ιδιαίτερα και σημαντικά;

E.G.: Το ανάκτορο της Φαιστού, ο δίσκος, η βίλα της Αγίας Τριάδας, η Πολιόχνη, το Ιδαίο άντρο, τις ασπίδες, εμείς τα βρήκαμε, ο Halbherr τα βρήκε, στη Λήμνο έχουμε βρει έναν οικισμό Mυκηναϊκής εποχής.

Α.Ρ.: Όταν η Ιταλική Σχολή συμπλήρωσε τα 100 της χρόνια, ο Μ. Τιβέριος έγραψε ένα άρθρο στο Βήμα, στο οποίο έλεγε ότι η εκδοτική δραστηριότητα της Σχολής αυξήθηκε πολύ επί των ημερών σας.

E.G.: Έλαβα τα συγχαρητήρια του κυρίου Πετράκου. Δεν ξέρω πόσοι, δέκα-δεκαοχτώ, τόμοι του περιοδικού της Σχολής, πέντε μονογραφίες, πέντε βιβλία για την Αθήνα, και δεν ξέρω τι άλλα. Είμαι τρελός.

Πέρασαν 12 χρόνια, τώρα το νιώθουμε.

* Η Αγγελική Ροβάτσου είναι ανθρωπολόγος – ιστορικός και συνεργάτιδα του «Archaeology & Arts».