Τη λήξη των ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν στη θέση Αγία Βαρβάρα-Ασπρόκρεμνος που χρονολογείται στην 9η χιλιετία π.Χ. ανακοίνωσε το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου. Οι έρευνες διεξήχθησαν από το τέλος Μαρτίου μέχρι τα μέσα Ιουνίου 2013 υπό τη διεύθυνση της δρος Carole MacCartney εκ μέρους του Πανεπιστημίου Κύπρου, σε συνεργασία με το Cornell University και το University of Toronto.

Οι φετινές έρευνες επικεντρώθηκαν στη διερεύνηση τριών κατασκευών, την τεκμηρίωση των βιοτεχνικών δραστηριοτήτων που λάμβαναν χώρα στη θέση και στην καταγραφή των διαδοχικών φάσεων χρήσης του χώρου. Η θέση, που χρονολογείται με βάση τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης (άνθρακα 14) μεταξύ του 8800 και του 8600 π.Χ., σηματοδοτεί τις απαρχές της Νεολιθικής περιόδου στην Κύπρο σε μια εποχή κατά την οποία παρατηρείται σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή η μετάβαση από τις κυνηγετικές οικονομίες στη γεωργία. Εξαπλώνοντας τη Νεολιθική Επανάσταση στον μεσογειακό χώρο, οι κάτοικοι της θέσης Αγία Βαρβάρα-Ασπρόκρεμνος μετέφεραν στην Κύπρο πριν από 11.000 χρόνια πολιτιστικές παραδόσεις και μεθόδους εντατικής εκμετάλλευσης και επεξεργασίας πρώτων υλών.

Οι ανασκαφές του 2013 συνέχισαν την αποκάλυψη στοιχείων που δείχνουν ότι στη θέση διεξάγονταν εκτεταμένες βιοτεχνικές δραστηριότητες οι οποίες σχετίζονται με την παραγωγή πελεκημένων λίθινων εργαλείων που, σε συνδυασμό με μια δεύτερη πρώτη ύλη, την ώχρα, δικαιολογούν την επιλογή της θέσης αυτής η οποία βρίσκεται πλησίον του γεωλογικού σχηματισμού των Λευκάρων και των θειούχων αποθέσεων του Μαθιάτη. Η επεξεργασία των πολύχρωμων χρωστικών ουσιών διευκολυνόταν από την παρουσία μεγάλου αριθμού λειασμένων λίθινων εργαλείων, κυρίως κρουστήρων και τριπτήρων, που διατηρούν ίχνη ώχρας στις επιφάνειές τους. Τα εργαλεία αυτά βρέθηκαν σε λαξεύσεις στο δάπεδο των κατασκευών ή τοποθετημένα σε σωρούς μαζί με άλλα αντικείμενα όπως εργαλεία από πυριτόλιθο και ζωικά οστά. Ένα νέο είδος αντικειμένου που φαίνεται να συνδέεται με την επεξεργασία της ώχρας είναι οι μεγάλου μεγέθους πλάκες από κιμωλία που διατηρούν ίχνη ώχρας μαζί με ξεκάθαρα ίχνη κοπής, φανερώνοντας τη λειτουργία τους ως επιφανειών κοπής.

Το 2013 συνεχίστηκε η ανασκαφή του καμπυλόγραμμου ημι-υπόγειου κτίσματος που κυριαρχεί στο βόρειο άκρο της θέσης (Κατασκευή 300). Στο κτίσμα βρέθηκε σύνολο λίθινων εργαλείων τοποθετημένων στο δάπεδο και μεγάλος αριθμός αποθετών (λάκκων) και πασσαλότρυπων, λαξευμένων στο δάπεδο. Μοναδικά στοιχεία είναι οι δύο μεγάλοι αποθέτες επιχρισμένοι με παχύ στρώμα πηλού, πιθανόν για την αποθήκευση νερού μέσα στην κατασκευή. Οι πασσαλότρυπες, σε συνδυασμό με τα κατάλοιπα καμένου επιχρίσματος από πηλό που περιβάλλουν την εσωτερική περίμετρο του σκάμματος του κτίσματος, αποτελούν ενδείξεις για την ύπαρξη μεγάλης ξύλινης οροφής.

Οι ανασκαφές του 2013 αποκάλυψαν επίσης δύο νέα κτίσματα που κατασκευάστηκαν αφού εγκαταλείφθηκε η Κατασκευή 300. Η νεότερη εκ των δύο, Κατασκευή 848, εμφανίστηκε κάτω από την περιοχή επεξεργασίας της ώχρας, στο κέντρο της θέσης. Παρόλο που μόνο η μισή έκταση της κατασκευής αυτής ανασκάφηκε το 2013, φάνηκε ότι η Κατασκευή 848 είναι απλούστερη σε σχέση με την Κατασκευή 300, πράγμα που φανερώνει μια ξεκάθαρη απλούστευση της αρχιτεκτονικής της μορφής. Η Κατασκευή 848 είναι επίσης ημι-υπόγεια, λαξευμένη στο έδαφος, αλλά δεν διατηρεί ενδείξεις για μια περίπλοκη ξύλινη οροφή παρά μόνο μια πασσαλότρυπα λαξευμένη μέσα στο επίπεδο δάπεδο μαζί με σειρά αποθετών, κάποιοι εκ των οποίων περιείχαν σύνολα λίθινων εργαλείων. Μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις στο κτίσμα αυτό είναι ένα σύνολο από τέσσερα πυριγενή λίθινα αντικείμενα μεταξύ των οποίων και δύο επίπεδα βότσαλα (το ένα με έντονα ίχνη ώχρας), μια περίτεχνα πελεκημένη λίθινη σφαίρα και ένα ακέραιο λίθινο γυναικείο ειδώλιο, το αρχαιότερο ακέραιο ανθρώπινο ειδώλιο που έχει βρεθεί μέχρι στιγμής στην Κύπρο. Τα αντικείμενα αυτά είχαν τοποθετηθεί στον χώρο για να σημαδέψουν την εγκατάλειψη του κτίσματος.

Στα νότια της Κατασκευής 848 ανασκάφηκε τρίτο ημι-υπόγειο κτίσμα κάτω από βαθύ σωρό απορριμμάτων. Η Κατασκευή 840 είχε λαξευτεί μέσα στην ίδια φυσική επιφάνεια όπως αυτή της Κατασκευής 848, αλλά φαίνεται να είναι νεότερη και να συνυπήρχε με τη φάση χρήσης της περιοχής επεξεργασίας της ώχρας η οποία σφράγισε την Κατασκευή 848. Η Κατασκευή 840 αντιπροσωπεύει δηλαδή την τρίτη αρχιτεκτονική φάση της θέσης και μια περαιτέρω παρακμή στην αρχιτεκτονική. Η Κατασκευή 840 ήταν ένας απλός λάκκος με μια μόνο πασσαλότρυπα η οποία θα μπορούσε να στηρίξει μόνο μια ελαφριά οροφή. Βρέθηκε επίσης και ομάδα μικρών πασσαλότρυπων που υποδηλώνουν ότι είχε κατασκευαστεί μια άλλη πολύ ελαφριά στέγη σε μετέπειτα στάδιο. Η Κατασκευή 840, παρόλο που είναι αρχιτεκτονικά απλή, περιείχε ένα σημαντικό σύνολο κροκάλων και λειασμένων λίθινων εργαλείων τα οποία είχαν τοποθετηθεί στο δάπεδο και είχαν χρησιμοποιηθεί για την επεξεργασία της ώχρας διαχρονικά, όσο ήταν σε χρήση το κτίσμα. Έτσι είναι ξεκάθαρο ότι η επεξεργασία της ώχρας είχε εντατικοποιηθεί κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης.