«Μεσογειακά παλίμψηστα: τρία αινίγματα φθοράς και αφθαρσίας» είναι ο τίτλος της έκθεσης με την οποία το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης συμμετέχει στην 4η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.

Η Μεσόγειος αποτελεί ασίγαστο κέντρο δημιουργίας και διάδοσης του πολιτισμού. Ως κέντρο πολιτισμικών ανταλλαγών, άμεσα συνδεδεμένων με την εμπορική δραστηριότητα και τον κρίσιμο γεωπολιτικό χαρακτήρα της περιοχής, έχει διαχρονικό ρόλο στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Ταυτόχρονα, όμως, υπήρξε πολύπαθη περιοχή, τόσο από άποψη φυσικών καταστροφών όσο και πολιτικών κρίσεων. Τα παραπάνω στοιχεία εξακολουθούν να συνδιαμορφώνουν το πολιτισμικό μεσογειακό παλίμψηστο και να θέτουν το ζήτημα του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας της περιοχής.

Η έκθεση πραγματεύεται εκ νέου το διαχρονικό ερώτημα που αφορά στην απόκτηση και τη διαχείριση της γνώσης. Της γνώσης ως δυναμικού πολυσυλλεκτικού προϊόντος που ταξιδεύει με φορείς τα υλικά και τα οργανικά σώματα στον χώρο και τον χρόνο. Της γνώσης ως ατομικής υπόθεσης, αλλά και ως συλλογικής προϋπόθεσης για την ανθρώπινη ύπαρξη, τον προσδιορισμό και τη διατήρησή της.

Η έκθεση φέρνει σε διάλογο δύο πολιτισμικά παράγωγα διαφορετικών εποχών του ίδιου τόπου: το αρχαιότερο «βιβλίο» της Ευρώπης, ο Πάπυρος του Δερβενίου, συνομιλεί με τρία σύγχρονα καλλιτεχνικά έργα του Δημήτρη Ξόνογλου. Τα έργα «Ο Σταυρός» και «Ο Λόγος» συνυπάρχουν εκθεσιακά στο εσωτερικό αίθριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης με τον Πάπυρο του Δερβενίου, ενώ «Το Θαύμα της Μεσογείου» εκτίθεται στη διπλανή του αιθρίου αίθουσα.

Διαδικασίες φθοράς και καταστροφής, αλλοίωσης, φυσικής ή συνειδητής επιλογής, αποσύνθεσης, αναδόμησης και ανασύνθεσης και παράγοντες αναγκαιότητας και τυχαιότητας του αέναου πολιτισμικού γίγνεσθαι είναι μερικά από τα ζητήματα που προκύπτουν από αυτόν τον ανοιχτό διάλογο του παρελθόντος με το παρόν.

Η τριμερής επιτοίχια σύνθεση «Ο Λόγος», απαρτίζεται από αλλοιωμένα σκεύη, σπασμένα μαύρα κεραμικά πιάτα και καμένα βιβλία με υπολείμματα κεριού. Τα κείμενα είναι στην ελληνική, κινεζική και αραβική γλώσσα, ενώ περιλαμβάνουν και μαθηματικά σύμβολα. Το έργο συμπυκνώνει υπαινικτικά την κληρονομιά των παρελθόντων πολιτισμών και τη μακροχρόνια αναζήτηση μιας παγκόσμιας γλώσσας επικοινωνίας.

«Ο Σταυρός» αναπτύσσεται ακολουθώντας το σταυρικό σχήμα της κάτοψής του. Στο κέντρο του σταυρού τοποθετείται εκμαγείο ρωμαϊκού ανδριάντα, ως σύμβολο δύναμης και εξουσίας και κέντρο ελέγχου των υλικών και πνευματικών αγαθών. Το έργο θέτει το ζήτημα της σχέσης της θεσμικής εξουσίας με τα πολιτισμικά αγαθά ως διαχειριστή της γνώσης.

Ο Πάπυρος του Δερβενίου, που εκτίθεται στην ίδια αίθουσα, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά αντικείμενα του Αρχαιολογικού Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το μοναδικό αυτό εύρημα σώθηκε αποσπασματικά καθώς βρέθηκε απανθρακωμένο μέσα στα υπολείμματα της πυράς μιας πλούσιας ταφής του τέλους του 4ου αι. π.Χ. στο Δερβένι της Θεσσαλονίκης. Η διαδικασία αυτή της πυράς, παρά την καταστροφική της δύναμη, διέσωσε ένα μοναδικό φιλοσοφικό κείμενο για την ορφική κοσμογονία και θεογονία. Αναπόφευκτα, η διαδικασία καταστροφής (νεκρική πυρά) μετατρέπεται αθέλητα σε πολύτιμη λύση διατήρησης του εύθραυστου υλικού του παπύρου. Η φωτιά, ως στοιχείο φθοράς, αλλά και σύμβολο κάθαρσης και αναγέννησης, επανέρχεται με τον προμηθεϊκό της ρόλο ως φορέας και διαμορφωτής της γνώσης, και ως συνδετικός κρίκος παρελθόντος-παρόντος. Έτσι ο λόγος, με τη μορφή που έχει διασωθεί στα κατάλοιπα της ημιτελούς καύσης του παπύρου, γίνεται το σημείο εκκίνησης για μία σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Το κείμενο του παπύρου αποτελεί ένα παλίμψηστο πληροφοριών κοσμολογικού, θεολογικού και εσχατολογικού περιεχομένου, απότοκο μίας μακρινής εποχής.

«Το Θαύμα της Μεσογείου», που εκτίθεται στη διπλανή του αιθρίου αίθουσα, πραγματεύεται την ατομική ευθύνη απέναντι στη γνώση και τις επιλογές με τις οποίες ο καθένας χτίζει από την πληθώρα των πολιτισμικών πληροφοριών το προσωπικό του πολιτισμικό παλίμψηστο. Η εγκατάσταση, οργανώνεται με βάση μία ανθρώπινη μορφή, παγκοσμίως αναγνωρίσιμη, μία πολύπαθη γυναίκα καλλιτέχνη, τη Φρίντα Κάλο.

Τα έργα του Δημήτρη Ξόνογλου συνθέτουν σε αναπάντεχες σχέσεις τις επιμέρους πρώτες ύλες προσκαλώντας τους επισκέπτες σε ένα «στοίχημα» αποκρυπτογράφησης και επανασύνθεσης μυστηριακού χαρακτήρα. Με τη συμπαρουσίαση των έργων του με τον πάπυρο του Δερβενίου η έκθεση θέτει μία σειρά από ερωτήματα που αφορούν στις συνθήκες της παραγωγής, μετάδοσης και πρόσληψης των πολιτισμικών αγαθών. Τι δημιουργείται, τι καταστρέφεται και τι διατηρείται στο πέρασμα του χρόνου από τη δυναμική συνύπαρξη των ανθρώπων;

Σε μία σύγχρονη εποχή στην περιοχή της Μεσογείου τα παράγωγα διαφορετικών πολιτισμών συνέρχονται στον ίδιο χώρο, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, που ως φορέας και θεματοφύλακας της γνώσης του παρελθόντος γίνεται το όχημα της συνομιλίας τους στο παρόν.

Συντελεστές της έκθεσης

Επιμέλεια: Ευαγγελία Στεφανή (Δρ Αρχαιολογίας), Αγγελική Κουκουβού (Δρ Αρχαιολογίας) και Θέμις Βελένη (Δρ Ιστορίας της Τέχνης).

Φωτογραφίες έκθεσης και καταλόγου: Ορέστης Κουράκης (φωτογράφος). Προσχέδια έργων Δ. Ξόνογλου: Κωνσταντίνος Χαραλαμπίδης (αρχιτέκτονας).

Μουσειογραφικός σχεδιασμός: Ομάδα αρχιτεκτόνων «Loopo Studio», συνεργάτης αρχιτέκτονας Βασίλης Γιαννάκης και συνεργάτης graphic designer Στέργιος Παπαναούμ.

Πότε και πού

Διάρκεια έκθεσης: 18 Σεπτεμβρίου 2013 – 31 Ιανουαρίου 2014. Εγκαίνια έκθεσης: Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2013, ώρα: 18:30.

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μαν. Ανδρόνικου 6, Θεσσαλονίκη. Πληροφορίες για το ωράριο λειτουργίας του ΑΜΘ: http://www.amth.gr/index.php/orario-eisitiria