Μια νέα μελέτη για τα επιβλαβή έντομα που είχαν βρεθεί σε δοχείο με σπόρους στην ανασκαφή της Σαντορίνης υποδεικνύει ότι η μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη που σημειώθηκε γύρω στο 1600 π.Χ. συνέβη νωρίς το καλοκαίρι.

Η έκρηξη –που πιθανόν ενέπνευσε τον μύθο της Ατλαντίδας- υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές ηφαιστειακές εκρήξεις στην ανθρώπινη ιστορία. Δεν ευθύνεται μόνο για το τέλος του Μινωικού πολιτισμού, αλλά είχε επιπτώσεις στην αρχαία Αίγυπτο και σε άλλες κοινότητες γύρω από την ανατολική Μεσόγειο, διευκρινίζει η Εύα Παναγιωτακοπούλου, αρχαιολόγος και ειδική στα απολιθωμένα έντομα στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.

Με τα στοιχεία που είχαν στη διάθεσή τους, οι επιστήμονες είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το ηφαίστειο εξερράγη κάποια χρονιά ανάμεσα στο 1627 και το 1600 π.Χ. Παρέμενε όμως άλυτο ένα σημαντικό ερώτημα: και ποια ήταν η εποχή του χρόνου;

Σε μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Naturwissenschaften, η Εύα Παναγιωτακοπούλου και η ομάδα της υποστηρίζουν τώρα ότι, με βάση τα κατάλοιπα εντόμων σε δοχείο που περιείχε μοσχομπίζελα και βρέθηκε στο Ακρωτήρι, η έκρηξη σημειώθηκε κάποια στιγμή ανάμεσα στον Ιούνιο και τις αρχές Ιουλίου.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αυτοί είναι οι μόνοι μήνες κατά τους οποίους το έντομο αυτό, ένα είδος σκαθαριού, θα είχε τη δυνατότητα να προσβάλει τη σοδειά και να καταλήξει σε αποθηκευτικό χώρο.

«Υπάρχει μόνο ένα μικρό παραθυράκι από την αρχή ώς τα μέσα του καλοκαιριού, ακριβώς μετά το αλώνισμα, που θα μπορούσε να δικαιολογεί τη συνάθροιση των εντόμων που βρήκαμε», εξηγεί η Εύα Παναγιωτακοπούλου.

«Πομπηία του Αιγαίου», όπως συχνά ονομάζεται, το Ακρωτήρι τάφηκε μετά την έκρηξη κάτω από ένα στρώμα στάχτης και ελαφρόπετρας, που συνέβαλε στη διατήρησή του για χιλιάδες χρόνια.

Τα μπιζέλια – θύματα των εντόμων βρέθηκαν σε ένα από τα δωμάτια του ισογείου της Δυτικής οικίας –ενός πολυώροφου κτηρίου στον βορειοδυτικό τομέα της πόλης- που χρησίμευε ως αποθήκη, λέει η Εύα Παναγιωτακοπούλου.

Παρόλο που το δοχείο με τους σπόρους που έκρυβε τα έντομα βρέθηκε περίπου πριν από 50 χρόνια, μόλις πρόσφατα, όταν οι τεχνικές στη χρονολόγηση απολιθωμένων εντόμων βελτιώθηκαν, οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι τα έντομα θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν να χρονολογήσουν την έκρηξη που έθαψε την πόλη.

«Η ιδέα αυτή γεννήθηκε πολύ αργότερα», λέει η Εύα Παναγιωτακοπούλου, και ήταν «το αποτέλεσμα μια μακρόχρονης μελέτης σε αυτόν και σε άλλους χώρους».

Χρησιμοποιώντας μια νέα μέθοδο πριν από την χρονολόγηση με ραδιάνθρακα, μια πρωτεΐνη, την χιτίνη, από την οποία φτιάχνονται τα κελύφη των εντόμων, οι ερευνητές κατέληξαν σε μια χρονική κλίμακα (1744 – 1538 π.Χ.) για τα απολιθώματα που συμφωνούσε με τα ευρήματα από άλλες μελέτες.

Ωστόσο, οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν ότι τα έντομα είναι και το κλειδί για την εποχή του έτους κατά την οποία συνέβη η έκρηξη του ηφαιστείου.

Η δυσκολία του προσδιορισμού του έτους μιας ηφαιστειακής έκρηξης είναι διαβόητη, εξηγεί η Εύα Παναγιωτακοπούλου, και είναι ακόμη δυσκολότερος ο εντοπισμός της εποχής.

Άλλοι ερευνητές προσπάθησαν να βρουν σε ποια εποχή του χρόνου εξερράγη το ηφαίστειο της Σαντορίνης αναλύοντας την κατανομή της στάχτης και των ερειπίων.

«Στην περίπτωσή μας όμως μιλάμε με τα δεδομένα του αρχαιολογικού χώρου, είπε η Εύα Παναγιωτακοπούλου. «Πόσο συχνά μπορεί κανείς να πάει πίσω σε ένα γεγονός της προϊστορίας και να πει ότι συνέβη το καλοκαίρι;»

Τα «σκαθάρια» των φασολιών που βρέθηκαν στο δοχείο με τα μοσχομπίζελα στο Ακρωτήρι βρίσκονταν σε διάφορα στάδια του κύκλου της ζωής τους. Η απολιθωμένη συνάθροιση περιλάμβανε προνύμφες, νύμφες και τέλεια έντομα.

Αυτό είναι σημαντικό, κατά τους επιστήμονες, γιατί υποδηλώνει ότι ο θάνατος των εντόμων προήλθε από ένα και μόνο γεγονός, και μάλιστα χωρίς να περάσει πολύς καιρός από την αποθήκευση των σπόρων.

«Τα σκαθάρια που βρέθηκαν μαστίζουν μόνο τα μοσχομπίζελα στον αγρό και έχουν ένα ετήσιο κύκλο ζωής», διευκρινίζει η Εύα Παναγιωτακοπούλου.

Γνωρίζοντας ποια εποχή του έτους εξερράγη το ηφαίστειο της Σαντορίνης, οι επιστήμονες έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ακριβέστερα πρότυπα του γεγονότος και να κατανοήσουν καλύτερα πως η στάχτη και τα ερείπια διασκορπίστηκαν πέρα από το νησί.