«Η Ελλάδα έχει ένα πολυπολιτισμικό παρελθόν πάνω στο οποίο χτίστηκε το σήμερα» υπογράμμισε μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, Ζανέτ Μπαττίνου, με αφορμή την εκδήλωση «Στα ίχνη της εβραϊκής παρουσίας στην Ελλάδα: Ιστορικά και Αρχαιολογικά τεκμήρια της μακραίωνης ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων» που διοργάνωσε ο Σύλλογος Αρχαιολόγων Ελλάδας (ΣΕΑ) σε συνεργασία με το Εβραϊκό Μουσείο.

«Μπορούμε, σε αυτό το δύσκολο κλίμα, να προσφέρουμε, κυρίως στα παιδιά, μήνυμα μακραίωνης συνύπαρξης» τόνισε η κ. Μπαττίνου και πρόσθεσε: «Η ακριβής πληροφόρηση, η ιστορική γνώση και ο έλεγχός της, είναι το μόνο όπλο για να μπορέσει κανείς να διακριβώσει την ιστορική πραγματικότητα αλλά και τη σημερινή πραγματικότητα».

«Ο έντονος προβληματισμός των αρχαιολόγων που υπηρετούν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία για την άνοδο του φασισμού στη χώρα μας» εκφράστηκε στον χαιρετισμό της προέδρου του ΣΕΑ, Δέσποινας Κουτσούμπα. «Αναρωτιόμαστε συχνά για τους τρόπους με τους οποίους η τοπική ιστορία, η αρχαιολογική γνώση, οι εκθέσεις των μουσείων μπορούν να συμβάλουν στην πάλη ενάντια στον φασισμό. Πιστεύουμε στη δύναμη της ιστορικής γνώσης. Πιστεύουμε ότι η ανάγνωση της ιστορίας και της αρχαιολογίας δεν είναι παρελθοντολογία, αλλά εργαλεία για να δούμε με διαφορετικό μάτι το παρόν και το μέλλον μας» επισημάνθηκε.

Τα ιστορικά και αρχαιολογικά τεκμήρια της μακραίωνης ιστορίας των Ελλήνων Εβραίων παρουσίασε στην εκδήλωση η Ειδική Ερευνήτρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, αρχαιολόγος Αναστασία Λουδάρου.

Όπως περιέγραψε η κ. Λουδάρου, «η πρώτη μαρτυρία εβραϊκής παρουσίας στην Ελλάδα είναι μια επιγραφή του 300-250 π.Χ., από την Αττική. Στο ιερό νησί της Δήλου, υπάρχει η αρχαιότερη συναγωγή στη διασπορά, που έχει χρονολογηθεί στον πρώιμο 1ο αι. π.Χ. Όταν επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη ο Απόστολος Παύλος, βρήκε εκεί οργανωμένη ισραηλιτική κοινότητα, όπως και στους Φιλίππους, τη Βέροια, την Κόρινθο και πιθανώς την Αθήνα. Ο εβραϊκός πληθυσμός στην Ελλάδα αυξήθηκε τα ρωμαϊκά χρόνια και αποτέλεσε τη βάση των εβραϊκών εστιών κατά τη βυζαντινή εποχή. Κατά τον 12ο αιώνα, ο περιηγητής Βενιαμίν της Τουδέλας ανέφερε την ύπαρξη εβραϊκών οικογενειών και κοινοτήτων σε πολλές πόλεις, ενώ κοινότητες υπήρχαν και στα μεγαλύτερα νησιά. Οι κύριες ασχολίες τους ήταν η υφαντουργία, η βαφή υφασμάτων και η μεταξουργία. Οι Εβραίοι αυτοί, αποκαλούμενοι αργότερα Ρωμανιώτες, ήταν ελληνόφωνοι και σημαντικά ενσωματωμένοι στον ελληνικό πολιτισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι έγραφαν στα ελληνικά, χρησιμοποιώντας όμως το εβραϊκό αλφάβητο.

»Οι Οθωμανικές αρχές αναγνώρισαν στους Εβραίους τα ίδια δικαιώματα που είχε κάθε μη μουσουλμανική θρησκευτική ομάδα της αυτοκρατορίας. Αναγνωρίζοντας τη σημασία του δραστήριου εβραϊκού στοιχείου, οι σουλτάνοι προσκάλεσαν τους διωκόμενους Εβραίους της Ισπανίας και Πορτογαλίας που ονομάστηκαν Σεφαραδίτες (Σεφαράδ = Ισπανία). Εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο, κυρίως κατά τον 15ο αιώνα, φέρνοντας τα δικά τους ήθη και έθιμα και τη γλώσσα τους (τα ισπανοεβραϊκά). Ακολούθησαν αφίξεις μικρότερων ομάδων από την Ουγγαρία και τη Νότια Ιταλία.

»Κατά την περίοδο από τον 16ο μέχρι τον 18ο αιώνα, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης ήταν μία από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. Σημαντικές επίσης, ήταν οι Κοινότητες στη Ρόδο και την Κρήτη.

»Με την ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, το 1832, παραχωρήθηκαν στους Εβραίους ίσα πολιτικά δικαιώματα με τους άλλους Έλληνες. Από το 1882 ως το 1920 οι εβραϊκές κοινότητες της χώρας αναγνωρίστηκαν ως νομικά πρόσωπα. Στις αρχές του 20ού αιώνα, στην Ελλάδα ζούσαν περίπου 10.000 Εβραίοι, αλλά μετά τις προσαρτήσεις εδαφών κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-13) ο αριθμός τους έφθασε τους 100.000.

»Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Ιταλοί (1940) και οι Γερμανοί (1941) επιτέθηκαν κατά της Ελλάδος, πολλοί Εβραίοι πολέμησαν στις τάξεις του Ελληνικού Στρατού. Κατά την Κατοχή, οι Ισραηλιτικές Κοινότητες της Ελλάδας αποδεκατίστηκαν, καθώς η πλειοψηφία των μελών τους δολοφονήθηκε στα στρατόπεδα θανάτου. Οι απώλειες έφτασαν το 87% του προπολεμικού εβραϊκού πληθυσμού της Ελλάδος, από τα υψηλότερα ποσοστά της Ευρώπης. Πολλοί από τους Εβραίους που διασώθηκαν, το οφείλουν στη βοήθεια των Χριστιανών συμπατριωτών τους· αρκετοί εντάχθηκαν στην αντίσταση ή στο Ελληνικό Σώμα της Μέσης Ανατολής.

»Ο εβραϊκός πληθυσμός μειώθηκε ακόμα περισσότερο κατά τα μεταπολεμικά χρόνια λόγω της μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Σήμερα, στην Ελλάδα ζουν περίπου 5.000 Εβραίοι, οργανωμένοι σε 9 Κοινότητες».

Όπως είπε η διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου, κ. Μπαττίνου, αυτές οι τεκμηριωμένες, επιστημονικές γνώσεις για την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων, παρουσιάζονται στα σεμινάρια που κάνει το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος σε δασκάλους και καθηγητές και τα οποία διοργανώνει το υπουργείο Παιδείας, ως το πρώτο βήμα για να μάθουν τα παιδιά για το Ολοκαύτωμα. Επίσης, οι πληροφορίες αυτές περιέχονται σε DVD ROM με σκοπό να χρησιμοποιηθεί στο ελληνικό σχολείο. Από τον περασμένο Απρίλιο και έως τον Απρίλιο του 2014 το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος παρουσιάζει την έκθεση «Συναγωνιστής: Έλληνες Εβραίοι στην Εθνική Αντίσταση».