Η ελληνική «πόλις» ως πολιτική και εδαφική οντότητα είναι ένας αξιοσημείωτος κοινωνικός οργανισμός που αναδύθηκε στον ελληνικό κόσμο μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού ανακτορικού συστήματος και τη μεταβατική περίοδο που ακολούθησε. Ως σύστημα κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης έχει συνδεθεί από τους ειδικούς με κοινές τελετουργίες και εορτές σε καθαγιασμένο ή δημόσιο έδαφος που φέρονται ως μέσα ενίσχυσης της αίσθησης εδαφικής και ομαδικής συνοχής. Κατά πόσο όμως η διενέργεια τέτοιων τελετών γέννησε τελικά την πόλη. Και πώς έγινε αυτό;

Η έρευνα έχει στο παρελθόν ασχοληθεί με λατρευτικές και ταφικές πρακτικές που απαντώνται σε περιόδους πριν από τη δημιουργία της «πόλεως» αλλά δεν υπάρχει μια εμπεριστατωμένη, σύγχρονη μελέτη συλλογικών τελετών από την Μετανακτορική περίοδο (περ. 12-11ο αι. π.Χ.) μέχρι και την Αρχαϊκή περίοδο (6ος αι. π.Χ.). Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει η έρευνα που διενεργείται από το Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σε συνεργασία με το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, με επικεφαλής τις καθηγήτριες Ειρ. Λαιμού και Α. Τσιγκαρίδα.

Με τίτλο «Πέρα από την ‘πόλη’» (Beyond the Polis), το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα επικεντρώνεται στη μελέτη ξεχωριστών συλλογικών τελετουργικών που απαντούν ήδη στην πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και εκτείνονται χρονικά στην Αρχαϊκή περίοδο. Σύμφωνα με το κείμενο στην ιστοσελίδα του προγράμματος, τέσσερις σημαντικές περιπτώσεις μελέτης (case studies) έχουν ληφθεί ως σημείο αναφοράς στο να παράσχουν ενδείξεις για συλλογικές δράσεις που πραγματοποιούνταν κοντά σε εγκαταστάσεις ή τείχη. Πρόκειται για τις κυκλικές κατασκευές στο Λευκαντί Ευβοίας, την Ιερή Οικία στην Ακαδημία της Αθήνας, το Αμύκλαιο στη Λακωνία και το αρχαϊκό κτιριακό συγκρότημα στον Ίτανο της Κρήτης.

Αναφορικά με τα παραπάνω μνημεία, εξετάζονται μέσα από το πρόγραμμα θέματα που μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλα κατάλοιπα ανάλογου χαρακτήρα και καλύπτουν μια ευρεία γεωγραφική περιοχή. Τέτοια θέματα είναι α. η τυπολογία των κατασκευών και η τοποθεσία τους σε σχέση με την οικιστική περιοχή ή το νεκροταφείο της περιοχής τους, β. η φύση και η σημασία των τελετουργιών ως μέσο προσδιορισμού στοιχείων κοινωνικής ταυτότητας εκείνων που τις τελούσαν ή παραβρίσκονταν σ’ αυτές και γ. η συνέχεια ή μη των κοινωνικών και λατρευτικών πρακτικών από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού μέχρι την ανάδυση της «πόλεως». Έτσι, οι ερευνητές στοχεύουν να περιγράψουν καλύτερα την ποικιλία κοινωνικών δομών που επέδρασε στην άνοδο δραστηριοτήτων και την κοινωνική συνέχεια όπως αντικατοπτρίζεται σε μοντέλα συλλογικής συμπεριφοράς, τουλάχιστον σε συγκεκριμένα σημεία του ελληνικού κόσμου.