Πήραν ζωή από σημαντικούς αρχιτέκτονες που τα σχεδίασαν και χιλιάδες μαθητές που γέμισαν τους χώρους τους. Τρία σχολεία με πλούσια αρχιτεκτονική και εκπαιδευτική ιστορία είναι σήμερα αφημένα στο έλεος της εγκατάλειψης και κινδυνεύουν με κατεδάφιση, την ώρα που η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων ήταν αφιερωμένη στην Αρχιτεκτονική της Εκπαίδευσης.

Οι κτιριακές εγκαταστάσεις που βρίσκονται στη «σκιά» των δύο κεντρικών κτιρίων της Μαρασλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας, του νεοκλασικού του Καλλία και του διδακτηρίου «Αριστοτέλης» των Αντωνιάδη-Μητσάκη, σχεδιάστηκαν από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Μητσάκη, έναν από τους πρώτους εκπροσώπους της μοντέρνας αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.

Πρόκειται για το υπόστεγο γυμναστικής, το διώροφο κτίριο για εκδηλώσεις και το ισόγειο κτίσμα λουτρών στον περιβάλλοντα χώρο της Μαρασλείου, επί των οδών Μαρασλή, Αλωπεκής και Σουηδίας.

Τα κτίρια χτίστηκαν τη δεκαετία του 1930, προκειμένου να συμπληρώσουν τις κεντρικές κτιριακές εγκαταστάσεις. Τα τρία αυτά κτίρια συζητήθηκαν και στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων τον Φεβρουάριο του 2010, τα μέλη του οποίου γνωμοδότησαν υπέρ του μη χαρακτηρισμού τους ως διατηρητέων μνημείων. Είχε προηγηθεί θετική υπέρ των κτιρίων απόφαση το 2008 από το ίδιο γνωμοδοτικό όργανο, ωστόσο αυτή δεν είχε υπογραφεί από τον τότε υπουργό Πολιτισμού και το θέμα επανεξετάστηκε.

Όπως εξήγησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η πρόεδρος της Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «Monumenta», Ειρήνη Γρατσία, η απόφαση του μη χαρακτηρισμού ως μνημείων των τριών κτιρίων αναμένεται να οδηγήσει στην κατεδάφισή τους, προκειμένου να χτιστεί νέο κτίριο για τη στέγαση του 15ου Δημοτικού Σχολείου, οι μαθητές του οποίου κάνουν μάθημα σε λυόμενες αίθουσες. Προκειμένου να σώσει τα κτίρια, η «Monumenta» έχει καταθέσει αίτηση ακύρωσης της υπουργικής απόφασης του μη χαρακτηρισμού στο Συμβούλιο της Επικρατείας, η οποία εξετάστηκε πρόσφατα και αναμένεται η απόφαση.

Οι σχολικές εγκαταστάσεις του 1ου Δημοτικού Σχολείου Νέας Φιλαδέλφειας δεν φέρουν την υπογραφή κάποιου σπουδαίου αρχιτέκτονα. Είναι όμως άμεσα συνδεδεμένες με τον προσφυγικό συνοικισμό και την ιστορία του και αποτελούν σήμα κατατεθέν για τους κατοίκους της Νέας Φιλαδέλφειας. Το σχολείο είναι γνωστό ως «Σπαθάρη», προς τιμήν του Αγησίλαου Σπαθάρη, κατοίκου της περιοχής, ο οποίος έκανε δωρεά το οικόπεδο και τις πρώτες εγκαταστάσεις. Το κτίριο χτίστηκε τη δεκαετία του 1950, για να αντικαταστήσει το ξύλινο σχολείο που είχε κατασκευαστεί τη δεκαετία του 1930. Ωστόσο, υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1999 και τα τελευταία χρόνια έχει εγκαταλειφθεί και «παραδοθεί» σε βανδάλους και χρήστες ναρκωτικών.

Σύμφωνα με την Ειρήνη Γρατσία, συζητιέται η κατεδάφισή του και η ανέγερση νέου από τον δήμο και τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων. «Ωστόσο για τους κατοίκους της Νέας Φιλαδέλφειας αποτελεί σημείο αναφοράς. Είναι τόσο συνδεδεμένο με τον προσφυγικό συνοικισμό και την ιστορία του που η κατεδάφισή του θα στερήσει μέρος της ταυτότητας της πόλης. Η αξία του είναι πρωτίστως ιστορική», επισημαίνει η κ. Γρατσία προσθέτοντας ότι η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Αττικής εξετάζει το κατά πόσο μπορεί να εισαχθεί στο ΚΣΝΜ ο χαρακτηρισμός του κτιρίου ως μνημείου.

Η σημερινή εικόνα εγκατάλειψης και φθοράς που παρουσιάζει το 3ο δημοτικό σχολείο στην Ερμούπολη της Σύρου δεν συνάδει με την ένδοξη αρχιτεκτονική του ιστορία. Έργο του σπουδαίου αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού, το κτίριο αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα του προγράμματος ανέγερσης σχολικών κτιρίων της δεκαετίας του 1930. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια το κτίριο εγκαταλείφθηκε λόγω των φθορών που εμφάνιζε. Το 2003 το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων αποφάνθηκε υπέρ του μη χαρακτηρισμού του κτιρίου ως μνημείου, απόφαση που ωστόσο προκάλεσε την παρέμβαση του Τεχνικού Επιμελητηρίου, της Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων και του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, οι οποίοι ζήτησαν την επανεξέταση του θέματος, που ωστόσο δεν έγινε. Πρόθεση του δήμου ήταν να κατεδαφίσει το κτίριο και να κατασκευάσει νέο, σχέδιο που όμως πάγωσε, καθώς το Συμβούλιο Επικρατείας ακύρωσε την άδεια κατεδάφισης που είχε εκδοθεί το 2004 και δικαίωσε τους πολίτες που είχαν προσφύγει ενάντια σε αυτήν. Ωστόσο, η τύχη του σημαντικού κτιρίου παραμένει ακόμα άγνωστη.