Είναι ο αρχαιότερος εντοπισμένος ελληνικός ιππόδρομος, που χρονολογείται στη δεύτερη δεκαετία του 6ου αι. π.Χ., και ο δεύτερος σε σημασία μετά τον χαμένο –σήμερα– ιππόδρομο της αρχαίας Ολυμπίας. Σε αυτόν έτρεξαν με τα άρματά τους και νίκησαν διάσημοι πολιτικοί ηγέτες της αρχαιότητας, όπως ο τύραννος της Σικυώνας Κλεισθένης και ο τύραννος των Συρακουσών Ιέρων. Και βέβαια, πιθανότατα στην αρματοδρομία των Πιθύων τού 474 π.Χ. έτρεξε και νίκησε ο περίφημος Ηνίοχος.

Ο λόγος για τον ιππόδρομο των Δελφών, ένα μνημείο που αναζητούσαν αρχαιολόγοι για περισσότερο από δύο αιώνες και, όπως όλα δείχνουν, αποκαλύφθηκε μόλις πριν έναν χρόνο από τον καθηγητή κλασικής αρχαιολογίας Πάνο Βαλαβάνη. Ο καθηγητής μίλησε για την εξαιρετικής σημασίας ανακάλυψη την περασμένη Πέμπτη στο κατάμεστο αμφιθέατρο Δρακοπούλου, στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού σε όλη τη διάρκεια της διάλεξής του.

«Η προτεινόμενη για τον ιππόδρομο των Δελφών θέση “Γωνιά” στο δυτικό άκρο του ελαιώνα, περίπου 1,5 χλμ. βορειοανατολικά της Ιτέας, παράλληλα και σε επαφή με την οροσειρά της Κεφαλής, μεταξύ των λόφων των Αγίων Αναργύρων και του Γλα, πληροί όλες τις φυσικές προϋποθέσεις ενός ιπποδρόμου και συμφωνεί με τα περιγραφόμενα από τις αρχαίες πηγές δεδομένα. Εκτός τούτων, η νέα θέση βρίσκεται μέσα στην ιερά χώρα των Δελφών και έχει άμεση επαφή με το ιερό, στοιχείο πάρα πολύ σημαντικό για τον συμβολικό συσχετισμό της απομακρυσμένης αγωνιστικής εγκατάστασης με τον λατρευτικό πυρήνα του ιερού» ανέφερε ο καθηγητής για τον τόπο όπου βρέθηκε το μνημείο.

Πώς, όμως, ξεκίνησαν όλα;

«Το 2005 σε βιβλίο που εξέδωσε η Ομοσπονδία Συλλόγων Παρνασσίδος με τίτλο “Οι αρχαιολογικοί χώροι της Παρνασσίδος”, περιλαμβανόταν άρθρο του πολιτικού μηχανικού Νίκου Αραπόπουλου για τις αρχαιότητες της Ιτέας. Εκεί αναφερόταν, με κάποια επιφύλαξη, ότι ο αρχαίος ιππόδρομος των Δελφών θα μπορούσε να βρίσκεται στη θέση “Γωνιά”. Αυτή ήταν και η αφετηρία της έρευνάς μου. Από τον συγγραφέα έμαθα ότι την πληροφορία την είχε αντιγράψει από παλαιότερο βιβλίο για την ιστορία της Ιτέας του μαιευτήρα-γυναικολόγου Δημητρίου Κολοβού, τον οποίο όμως τότε δεν μπόρεσα να βρω. Έκτοτε εγκατέλειψα το θέμα του ιπποδρόμου και της αναζήτησης της αρχικής προέλευσης της πληροφορίας» επισήμανε ο κ. Βαλαβάνης, αναφερόμενος στο πρώτο στάδιο της έρευνάς του.

Η αναζήτηση «επανενεργοποιήθηκε» πριν από περίπου έναν χρόνο, τον Απρίλιο του 2012, όταν ανεβαίνοντας στον λόφο των Αγίων Αναργύρων, βόρεια του νεκροταφείου της Ιτέας, αντίκρισε τη «Γωνιά», μια επίπεδη περιοχή που περιβάλλεται από την οροσειρά της Κεφαλής και τα δύο υψώματα των Αγίων Αναργύρων και του Γλα. Όπως πληροφόρησε ο καθηγητής, και οι δύο αυτές θέσεις, που προεξέχουν και κυριαρχούν στο χερσαίο πεδίο, είχαν δεχτεί προϊστορική εγκατάσταση. Στον Γλα έχουν διαπιστωθεί κατάλοιπα κατοίκησης του τέλους της μυκηναϊκής περιόδου, ενώ προ ολίγων ετών εντοπίστηκε κυκλώπειο μυκηναϊκό τείχος που κατέβαινε από τον λόφο προς τα νοτιοδυτικά. Στους Αγίους Αναργύρους έχουν επισημανθεί ίχνη προϊστορικής εγκατάστασης και υπομυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι.

«Ήταν άνοιξη, ο τόπος όλος γεμάτος κίτρινα λουλούδια και καθώς κάναμε την πρώτη μας αναγνωριστική επόπτευση προς βορρά, η ματιά μας στάθηκε σε ένα σημείο πάνω από το δάσος του ελαιώνα, όπου τα κίτρινα λουλούδια φαίνονταν αραδιασμένα σε καμπύλες σειρές, η μία πάνω από την άλλη. Το πρανές είχε σχεδόν θεατρική όψη, παραπέμποντας αμέσως στη σφενδόνη του ιπποδρόμου. Κοντινότερες λήψεις επιβεβαίωσαν την αρχική μας εκτίμηση» είπε για την πρώτη «επαφή» του με το μνημείο.

Παρά την αλγεινή εντύπωση που προξένησε ένα ανενεργό σήμερα λατομείο ακριβώς δίπλα στην καμπύλη διαμόρφωση του λόφου, όπως κι ένα μικρό εργοστάσιο που έχει χτιστεί στο επίπεδο μέρος μπροστά από το λατομείο, τα οποία, όπως είπε, αλλοιώνουν σε μεγάλο βαθμό το φυσικό τοπίο, η θέα από τον λόφο του Γλα αντάμειψε τον ίδιο και τους συνεργάτες του: «Από εκεί μπορέσαμε να διαπιστώσουμε τα ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του τοπίου, που καλύπτουν πλήρως τις προδιαγραφές ενός ιπποδρόμου: τον συνδυασμό μιας επίπεδης και εκτεταμένης περιοχής για την κονίστρα (αρένα) κι ενός φυσικού πρανούς δίπλα στην επίπεδη έκταση, που θα αποτελούσε το κοίλον για τους θεατές». Η επιτόπια έρευνα συνεχίστηκε και ενισχύθηκε από επιφανειακά αρχαιολογικά ευρήματα, κυρίως όμως από τις δορυφορικές λήψεις του Google Earth. «Η εικόνα από ψηλά αποδίδει ανάγλυφα τη γεωμορφολογία της περιοχής. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η καμπύλωση του κοίλου στη βόρεια πλευρά, που μας είχε προκαλέσει την προσοχή από την πρώτη στιγμή» τόνισε ο ομιλητής.

Η συνέχεια της διάλεξης έκρυβε άλλη μια έκπληξη, καθώς ο καθηγητής αποκάλυψε τον άνθρωπο που πρώτος εντόπισε τη νέα θέση τού ακριβοθώρητου ως πρότινος μνημείου. «Πριν από πέντε μέρες και με έτοιμο το κείμενο της διάλεξης, βρίσκω επιτέλους στο τηλέφωνο τον κ. Κολοβό, τον οποίο είχα ψάξει προ καιρού ανεπιτυχώς. Ο 85χρονος γιατρός με πληροφόρησε ότι την ιδέα για την τοποθέτηση του ιπποδρόμου στη θέση “Γωνιά” που αναφέρει στο βιβλίο του την είχε διαβάσει στο έργο του Αμφισσέα δημοσιογράφου και τυπογράφου Θεοχάρη Μελισσάρη Η Ιστορία της Αμφίσσης, που είχε γραφτεί το 1923. Και είναι πράγματι αξιοπερίεργο να έχουμε μια τέτοια αρχαιολογική πληροφορία που αντιγράφεται και επιβιώνει για σχεδόν 100 χρόνια σε μια σειρά βιβλίων γραμμένων από ιστοριοδίφες, η οποία να μην αξιοποιείται καθόλου από τους ερευνητές» επισήμανε.

Τη διάλεξη του κ. Βαλαβάνη προλόγισαν ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής Θεοδόσης Πελεγρίνης και ο διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών Αλεξάντρ Φαρνού, οι οποίοι μίλησαν με ενθουσιασμό για τη σημασία της ανακάλυψης του μνημείου.