«Μας έχουν εμποτίσει –από τη γέννησή μας– την άποψη πως είμαστε λαός περιούσιος. Ε, λοιπόν δεν είμαστε. Και, δυστυχώς, δεν διδασκόμαστε από την ιστορία. Είμαστε ένας λαός όπως όλοι στον κόσμο. Με προτερήματα και ελαττώματα».

Ο –από την ερχόμενη Τρίτη 5 Φεβρουαρίου και επίσημα και τελετουργικά– Ακαδημαϊκός, κάτοχος της ύψιστης πνευματικής διάκρισης στην Ελλάδα, Μιχάλης Τιβέριος, έχει κι ο ίδιος πολλά προτερήματα, αλλά και… ελαττώματα. Ρηξικέλευθος, σχεδόν προκλητικός, διαφοροποιημένος από την κοινή άποψη που θέλει τον αρχαιολόγο «λάτρη», «εμμονικό» σχεδόν με τις χρονοβόρες ανασκαφές, τη διάσωση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, επιμένει…

«Η μάνα γη είναι ο καλύτερος φύλακας των αρχαίων μας. Ας αφήσουμε τα αρχαία μας στη γη φυλαγμένα, να τα βρουν οι αρχαιολόγοι του 10000 μ.Χ. τότε που οι Έλληνες –πολίτες και πολιτικοί– ίσως είναι καλύτεροι από τους σημερινούς και δείξουν μεγαλύτερο σεβασμό στην ιστορία τους», έλεγε πριν έναν χρόνο, όταν χρειάστηκε να γνωμοδοτήσει για την αποκόλληση και μεταφορά στο προαύλιο της Θεολογικής σχολής του ΑΠΘ, της τρίκλιτης βασιλικής του 5ου αιώνα που αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του Μετρό στη Θεσσαλονίκη.

«Προκειμένου να γίνει οπλοστάσιο στις μονομαχίες μεταξύ αναρχικών και αστυνομίας, ας μείνει στη γη. Αυτή θα το φυλάξει καλύτερα», είπε ο καθηγητής, που προσέβαλε την αρχική πρόταση και τελικά η βασιλική αποφασίστηκε –αφού μελετηθεί– να… καταχωθεί ως «κρυμμένο» επιστημονικό υλικό για τους μελετητές του μέλλοντος.

«Βεβαίως και επιμένω, ιδιαίτερα τώρα μάλιστα που το κράτος βρίσκεται σεαυτή τη δύσκολη οικονομική κατάσταση. Οι αρχαιότητες θέλουν συνεχή φροντίδα. Δεν υπάρχει παιδεία συντήρησης – πολύ δε περισσότερο επιστημονικής μελέτης τους…. »

«Εμάς τους αρχαιολόγους, μας αρέσει το εύρημα αλλά, έτσι κι αλλιώς, η ανασκαφή είναι καταστροφή. Η γη, η ιστορία, είναι σαν ένα βιβλίο. Αν κάτι δεν καταλαβαίνεις, επιστρέφεις στις προηγούμενες σελίδες, τις ξαναδιαβάζεις, και… σου δίνουν αυτές την απάντηση. Στα αρχαία, η έξοδος, η εξόρυξη, είναι σαν να σκίζουμε και να αφαιρούμε τις σελίδες του βιβλίου. Η ανασκαφή μπορεί να καταστρέψει μια «παράγραφο», μια «σελίδα» ιστορίας. Προϋποθέτει εμπειρία ο περιορισμός της καταστροφής από την ανασκαφή. Οι περισσότερες ανασκαφές παραμένουν αδημοσίευτες. Μας αρέσει –σε όλους– το εύκολο, το εντυπωσιακό εύρημα, αλλά στερούμαστε γνώσης και υπομονής για να το μελετήσουμε. Όλοι σκάβουν σε πλάτος και εντυπωσιασμό. Κανείς σε βάθος», λέει…

Ο καθηγητής Μιχάλης Τιβέριος σκάβει τα τελευταία είκοσι και πλέον χρόνια στην αρχαία Σίνδο και τη Θέρμη κι έχει, σε σχέση με άλλες πανεπιστημιακές και μη αρχαιολογικές ανασκαφές, τη μικρότερη ανασκαμμένη έκταση. «Ξαφνικά, όλοι θέλησαν μετά τα εντυπωσιακά ευρήματα των Αιγών το 1978 να γίνουν… “Ανδρόνικοι”. Προσωπικά, στη Σίνδο λ.χ. έχω –χρόνια τώρα– ένα σκάμμα με επιφάνεια 4Χ4 μέτρα και σε 12 μέτρα βάθος… Λίγοι ψάχνουν πια σε βάθος», επιμένει.

Στην ερώτηση «τι είναι αρχαιολογία» απαντά αβίαστα: «Είναι το ορατό τμήμα της ιστορίας. Και μπορεί η ιστορία να μην επαναλαμβάνεται, αποτελεί όμως διδακτικό μέσο. Η γνώση της προϋποθέτει έρευνα…».

Γεννημένος πριν από 65 χρόνια στην Άνδρο, ο Μιχάλης Τιβέριος –ρηξικέλευθος από παιδί– αρνήθηκε την «παράδοση» που τον «ήθελε» ναυτικό. Προτίμησε τη γη από τη θάλασσα, πήγε στη Θεσσαλονίκη, σπούδασε στο Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αποφοίτησε με βαθμό Άριστα. Τα «άριστα» συνεχίστηκαν με διδακτορικό, παμψηφεί αναγορεύσεις και εκλογές, συνέχιση σπουδών στο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Βόννης, εργασίες στο Μόναχο, τη Ρώμη, την Καλιφόρνια. Το 1987 ήταν πλέον καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ. Από το 1975 ως σήμερα δίδαξε σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο μαθήματα για την κεραμική και επέβλεψε 27 διδακτορικές διατριβές, 18 από τις οποίες έχουν θέματα που σχετίζονται άμεσα με την κεραμική.

Η επικείμενη –και επίσημη– είσοδός του στην Ακαδημία Αθηνών δεν είναι η πρώτη του διάκριση. Ούτε ίσως και η σημαντικότερη. Τιμήθηκε ήδη: Το 1989 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Βερολίνου, το 1993 από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Γραμμάτων και τεχνών του Σάλτσμπουργκ, το 1999 έγινε επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου της Βέρνης, το 2007, το Διεθνές συνέδριο για την Αθηναϊκή Κεραμική ήταν αφιερωμένη στον καθηγητή Μιχάλη Τιβέριο.

Με πλούσιο συγγραφικό έργο (οκτώ μονογραφίες, τρεις καταλόγους εκθέσεων με μερική συμμετοχή, 115 άρθρα, οκτώ λήμματα σε λεξικά και 12 βιβλιοπαρουσίες), με σπουδαιότερη (για τους ειδικούς) τη μελέτη «Ο Λυδός και το έργο του. Συμβολή στην έρευνα της Αττικής μελανόμορφης αγγειογραφίας» αλλά και το εξαιρετικής ποιότητας βιβλίο του «Προβλήματα της Μελανόμορφης Αττικής Κεραμικής» που δημοσιεύθηκε το 1981.

«Λατρεύω τα αγγεία» δηλώνει… απροκάλυπτα. «Είναι φτιαγμένα από γη, φωτιά, νερό και αέρα. Όλα τα στοιχεία της φύσης μαζί. Ένα υπέροχο κράμα»…

Λίγους μήνες πριν την ανακοίνωση της εισόδου του στην Ακαδημία Αθηνών, κυκλοφόρησε το τελευταίο του βιβλίο, «Ελεύθερος σκοπευτής». Στα κείμενά του, ο συγγραφέας αναφέρεται στις παθογένειες της σύγχρονης οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, στις ευρυθμίες και «αρρυθμίες» της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής ζωής και τις συνδέσεις και συνέχειές της με εκείνη της ελληνικής αρχαιότητας («η αρχαιολογία», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ «είναι το ορατό τμήμα της ιστορίας και το διδακτικό μέσο για την ερμηνεία του… σήμερα»).

— Η πολιτική ζωή πάσχει, η παιδεία, η κοινωνία, η οικονομία, τα ΜΜΕ που την «καταγράφουν» και βιώνουν και τα ίδια αυτή την «πάθηση» επίσης, εσείς γιατί έχετε την ανάγκη να αρθρογραφείτε;

«Για να ξεθυμάνω. Για να πω τα κακώς κείμενα. Για να υπονοήσω πόσο νοσεί ο κρατικός μηχανισμός… Πιστεύουμε ότι είμαστε ως έθνος κάτι ξεχωριστό. Μας έχουν εμποτίσει με αυτή την άποψη. Ε λοιπόν δεν είμαστε. Και δεν διδασκόμαστε από την ιστορία».

— Τι να κάνουμε;

«Λύση δεν υπάρχει σ’ ένα κράτος που έχει φαλιρίσει. Ίσως μόνο αν εκκαθαρισθεί η βρωμιά. Όλων. Εκλεγέντων και εκλεκτόρων. Μια πρόταση θα ήταν να δημευθεί κάθε περιουσία πολιτικού ή ανθρώπου που πήρε δημόσια θέση (σε θέσεις κλειδιά της υγείας, του στρατού κ.α) μετά το 1974. Είμαστε το μόνο κράτος στο οποίο από τη γέννησή του (από τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια μέχρι σήμερα) η εξουσία εναλλάσσεται μεταξύ τριών κομμάτων. Τότε ήταν το φιλογαλλικό, το φιλορωσσικό, το φιλο-αγγλικό. Τώρα;»

Ο Μιχάλης Τιβέριος όμως δεν κάνει μόνο διαπιστώσεις. Προτείνει:

«Να αλλάξει η παιδεία από τα νήπια. Δεν είμαστε περιούσιοι. Είμαστε ένας λαός όπως όλοι στον κόσμο. Λαός με προτερήματα και ελαττώματα».

«Να επανέλθει η Μέση εκπαίδευση στον πραγματικό της ρόλο. Της παιδείας των μαθητών. Σήμερα έχει πλέον καταντήσει ένα κάκιστο φροντιστήριο εισαγωγής στα ΑΕΙ».

«Ως κριτήριο αξιολόγησης των ΑΕΙ να είναι η συμβολή στη διεθνή έρευνα. Είναι βασικό το τι λένε οι άλλοι για μας. Ας μην ομφαλοσκοπούμε. Η κρίση στα ΑΕΙ είναι καθρέφτης της γενικότερης κρίσης».

«Να καταργηθεί ο σταυρός στην εκλογή πολιτικών. Είναι η αιτία μόλυνσης του πολιτικού μας συστήματος. Να περιορισθούν —το πολύ σε δύο— οι θητείες σε θέσεις-κλειδιά. Ίσως είναι εξαιρετικά πολλοί και οι 300 της βουλής. Ο αριθμός θα μπορούσε να περιορισθεί…»

— Εσείς έχετε συγκεκριμένη πολιτική επιλογή και «ταυτότητα» ή ο «ακαδημαϊκός» στέκεται πάνω από τον πολίτη;

«Πάντα είχα. Η καθημερινή μας συμπεριφορά, στο σπίτι, τη δουλειά, την κοινωνική μας ζωή, η θέση που παίρνουμε και η συμπεριφορά, η στάση μας σε ό,τι συμβαίνει δείχνει καθαρά το τι είναι ο καθένας».

Η επίσημη υποδοχή ως τακτικού μέλους της Ακαδημίας Αθηνών του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Μιχάλη Τιβέριου θα γίνει την Τρίτη 5 Φεβρουαρίου στις 7 μμ.

Ο Μιχάλης Τιβέριος έχει εκλεγεί στην έδρα Αρχαιολογίας (Κεραμικής) της Τάξης Γραμμάτων και Καλών Τεχνών. Μετά την προσφώνησή του από τον πρόεδρο του ιδρύματος Σπ. Ευαγγελάτο και την παρουσίαση του επιστημονικού έργου του από τον Αλέξανδρο Καμπίτογλου, ο νέος ακαδημαϊκός θα αναπτύξει το ενδιαφέρον θέμα «Πλαστές αρχαιότητες και παραχάραξη της Ιστορίας. Η περίπτωση ενός εικονογραφημένου μολύβδινου ελάσματος».