«Sanctuaries and Cults in ancient Thessaly» («Ιερά και Λατρείες στην αρχαία Θεσσαλία») είναι ο τίτλος του συνεδρίου που διοργανώνει σήμερα και αύριο (30.11-1.12.2012) η Βρετανική Σχολή Αθηνών σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Στόχος του συνεδρίου είναι να παρουσιαστούν τα πλέον πρόσφατα δεδομένα για τις λατρείες, τα ιερά και τα τελετουργικά στη Θεσσαλία κατά την 1η χιλιετία π.Χ., επιτρέποντας παράλληλα τη σύγκριση με πληροφορίες από αντίστοιχα ανασκαφικά ευρήματα σε γειτονικές περιοχές και άλλες ελληνικές κοινότητες.
Στο συνέδριο θα παρουσιαστούν 18 ανακοινώσεις από Έλληνες και ξένους αρχαιολόγους.
Ο A. Μαζαράκης-Αινιάν και η Ι. Λεβέντη στην ανακοίνωσή τους «Aspects of the Cult of Apollo in Thessaly. The Sanctuary at Soros in Magnesia» θα εξετάσουν τις διάφορες πτυχές της άσκησης της λατρείας στο ιερό του Απόλλωνα στη θέση Σωρός της Μαγνησίας, αλλά και τις ιδιότητες που αποδίδονταν στον θεό που λατρευόταν εκεί.
«Νέα στοιχεία για τις λατρείες των Φεραίων» θα παρουσιάσουν στην ανακοίνωσή τους η κα Α. Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου και η κα Π. Αραχωβίτη, θέτοντας παράλληλα και μια σειρά προβληματισμών σχετικά με τη σημασία, την εμβέλεια και το χρονικό εύρος τους. Όπως αναφέρουν οι ίδιες: «Αρκετοί μελετητές ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα ασχολήθηκαν ως γνωστόν με τα ιερά και τις λατρείες των Φεραίων και δημοσίευσαν σειρά μελετών που καλύπτουν ευρύ φάσμα του θέματος, με κορυφαίο αντικείμενο το ναό του Θαυλίου Διός και το ιερό της Εννοδίας. Αν και τα ανασκαμμένα μνημεία που σχετίζονται με τη λατρεία παραμένουν μέχρι σήμερα ελάχιστα, ωστόσο είναι πολλά τα νέα επιγραφικά ευρήματα, σε μεγάλο ποσοστό τυχαία, τα οποία εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας για το πάνθεον της αρχαίας πόλης των Φερών με νέα δεδομένα που αφορούν κυρίως άγνωστες μέχρι τώρα επικλήσεις θεοτήτων, αλλά και ενδείξεις ύπαρξης άγνωστων ιερών που αναμένουν τη διερεύνησή τους».
Η ανακοίνωση από τις κ. Αραχωβίτη και Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου έχει θέμα τα «Νέα ευρήματα από το Ναό του Θαυλίου Διός των Φερών», που προέκυψαν κυρίως στο πλαίσιο εργασιών ανάδειξης του μνημείου αλλά και από μικρής κλίμακας σωστικές ανασκαφές στη γύρω από αυτό περιοχή. Όπως θα πουν οι ομιλήτριες, τα νέα ευρήματα «απέφεραν νέες, σημαντικές πληροφορίες για τη χρήση του χώρου και την εξέλιξη του ιερού από τις πρώιμες έως τις ύστερες φάσεις του. Στοιχεία για την έκταση του, προϋπάρχοντος του ναού, πρωτογεωμετρικού νεκροταφείου παρέχονται από τον εντοπισμό κι άλλων τάφων του. Μία τετράπλευρη χωμάτινη κατασκευή, ένα είδος “εσχάρας”, πρωτογεωμετρικής-γεωμετρικής περιόδου, συσχετίζεται πιθανότατα με πρώιμη υπαίθρια λατρεία».
«Η λατρεία του Ηρακλή εντός και εκτός του άστεως των Φερών» είναι ο τίτλος της ανακοίνωσης των κ. Ε. Σταμέλου και Α. Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου. «Αν εξαιρέσει κανείς τις αναφορές των μύθων που συνδέουν τον ήρωα με τους Φεραίους βασιλείς των μυκηναϊκών χρόνων, καθώς και τις ελάχιστες, αλλά σημαντικές επιγραφικές μαρτυρίες, όπως και τις παλαιότερες ανασκαφικές αναφορές για την ύπαρξη ιερού του Ηρακλή εντός του άστεως των Φερών, το ιερό στη θέση “Σπαρτιάς-Λατομείο” είναι ο μοναδικός μέχρι σήμερα επιβεβαιωμένος ανασκαφικά χώρος λατρείας του Ηρακλή, εκτός του άστεως, αλλά μέσα στη “χώρα” των Φερών», θα τονίσουν οι ομιλήτριες, αναφερόμενες στο μνημείο, η ταύτιση του οποίου έγινε δυνατή χάρη σε αναθηματική επιγραφή που αναφέρει το όνομα του ήρωα. Στο πλαίσιο της ομιλίας θα επανεκτιμηθούν όλα τα γνωστά δεδομένα κάτω από το φως του νέου ευρήματος, γεγονός που αναμένεται να οδηγήσει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με τη λατρεία του Ηρακλή από τους Φεραίους και τη θέση της στη δημόσια ζωή τους.
Στο Ιερό του Αιάτου θα αναφερθεί στην ανακοίνωσή του ο Μπ. Γ. Ιντζεσίλογλου, τονίζοντας ότι «εκτός του ότι είναι το πρώτο και μοναδικό ως τώρα ιερό προγόνων, που βρίσκεται στη Θεσσαλία, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι διέσωσε και το όνομα του ήρωα που λατρευόταν στο ιερό, γεγονός σπάνιο για ιερά που σχετίζονται με την ύπαρξη μυκηναϊκού θολωτού τάφου, η πλειονότητα των οποίων είναι ιερά ανωνύμων ηρώων. Όπως ήταν φυσικό, το ενδιαφέρον για τον ήρωα αυξήθηκε, όταν διαπιστώθηκε ότι ο Αίατος, σύμφωνα με το μύθο που διέσωσε ο Πολύαινος στο έργο του “Στρατηγήματα”, στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ., είναι Ηρακλείδης και πατέρας του Θεσσαλού γενάρχη και ιδρυτή του έθνους των Θεσσαλών».
Οι κ. Ε. Σκαφιδά και Μ. Σταματοπούλου θα μιλήσουν για την «Προγονολατρία στο μυκηναϊκό τάφο του Σταφύλου στη Σκόπελο», ο οποίος αποκαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές του Ν. Πλάτωνα. Όπως θα αναφερθεί στην ανακοίνωση: «Κατά τη διάρκεια σύντομης ανασκαφικής έρευνας από τον Ν. Πλάτωνα στη δεκαετία του ’30, αλλά και το 1992 από την Ε. Σκαφιδά εκ μέρους της ΙΓ′ ΕΠΚΑ, αποκαλύφθηκαν σε άμεση γειτνίαση με τον τάφο κοιλότητες-λάκκοι που περιείχαν διάφορα αντικείμενα τα οποία χρονολογούνται στον 5ο αι. π.Χ. και έχουν λατρευτικό χαρακτήρα. Ο τύπος και η εικονογραφία των ευρημάτων παραπέμπουν σε λατρευτικά δρώμενα σε σχέση με το προγενέστερο ταφικό μνημείο».
Η κα. Σ. Κατακούτα στην ανακοίνωσή της θα επιχειρήσει «να δώσει την κατά το δυνατόν πληρέστερη εικόνα για τις λατρείες και τα ιερά της Φαρσάλου με βάση τις φιλολογικές και επιγραφικές μαρτυρίες, κυρίως όμως τα ανασκαφικά δεδομένα και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα» και η κα Π. Μπούγια θα αναφερθεί σε «Θεότητες και Ιερά στην κοιλάδα του Σπερχειού».
Η κα Μ.-Φ. Παπακωνσταντίνου θα μιλήσει με θέμα «Το Aσκληπιείο του Δαφνούντος και η Σημασία του για τη Μελέτη της Λατρείας του Ασκληπιού στην κεντρική Ελλάδα». To Aσκληπιείο του Δαφνούντος διερευνήθηκε ανασκαφικά από την ΙΔ′ ΕΠΚΑ το 2007 στο πλαίσιο της κατασκευής του αυτοκινητόδρομου Π.Α.Θ.Ε. στο ύψος της παράκαμψης του Αγίου Κωνσταντίνου. «Η σημασία του ιερού του Ασκληπιού στον Δαφνούντα έγκειται στο γεγονός ότι αποτελεί το μοναδικό Ασκληπιείο στην Κεντρική Ελλάδα εκτός Αττικής το οποίο διατηρεί την κάτοψή του στο σύνολό της, και τα κινητά ευρήματα κάθε είδους δίνουν άφθονες πληροφορίες για τις λατρευτικές διαδικασίες που ελάμβαναν εκεί χώρα. Συνεπώς, παρά την ταπεινή του κατασκευή και τις περιορισμένες διαστάσεις του, η συμβολή του στη μελέτη των Ασκληπιείων είναι ουσιαστική, ενώ παράλληλα συγκαταλέγεται ανάμεσα στα πρωιμότερα παραδείγματα του είδους στον ελλαδικό χώρο» θα τονίσει στην ανακοίνωσή της η κα Μ.Φ. Παπακωνσταντίνου.
Οι πρόσφατες ανασκαφές στην περιοχή της αρχαίας Δημητριάδας έχουν φέρει στο φως αρκετές οικίες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, που όμως στην πλειονότητά τους διατηρούνται αποσπασματικά. Ανάμεσα στα ευρήματα των οικιών που ανασκάφηκαν, εντοπίστηκαν σύνολα με λατρευτικό χαρακτήρα. Σε αυτά θα αναφερθεί η κα. Π. Τριανταφυλλοπούλου στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Οικιακά Ιερά στην αρχαία Δημητριάδα», στο πλαίσιο της οποίας θα εξεταστούν ο χαρακτήρας των ευρημάτων, καθώς και η έκταση και ο χαρακτήρας της λατρείας σε σύγκριση με τα ευρήματα από τα δημόσια ιερά της πόλης αλλά και οικιακά ιερά άλλων περιοχών της Θεσσαλίας.
Η A. Μπάτζιου-Ευσταθίου, ο Γ. Τουφεξής και η Ρ. Εξάρχου θα μιλήσουν για «Το Ιερό της Μητέρας των Θεών στην Κοιλάδα των Τεμπών». Το ιερό αποκαλύφθηκε στη διάρκεια σωστικής ανασκαφικής έρευνας που διενεργεί η ΙΕ′ ΕΠΚΑ από το 2010 στην Κοιλάδα των Τεμπών. Όπως θα αναφέρουν οι τρεις επιστήμονες στην ανακοίνωσή τους: «Το ιερό ιδρύθηκε κατά τον 4ο αι. αλλά εγκαταλείφθηκε κατά τον 2ο αι. π.Χ. Σε ένα δωμάτιο του συγκροτήματος βρέθηκαν κατά μήκος του δυτικού τοίχου τέσσερις ορθογώνιες θήκες σε σειρά κατασκευασμένες από ασβεστολιθικές πλάκες, στο εσωτερικό δε της μίας εξ αυτών βρέθηκε το ήμισυ μαρμάρινης ναϊσκόσχημης στήλης με ανάγλυφη μορφή της Μητέρας των Θεών. Λατρευτική χρήση αποδίδεται τουλάχιστον σε τρεις ακόμη χώρους του συγκροτήματος, στο κέντρο των οποίων υπάρχει τετράγωνη εσχάρα. Εκτός από τη Μητέρα των Θεών διαπιστώθηκε η λατρεία Αρτέμιδος όπως αποδεικνύεται από ένα πήλινο πλακίδιο με ανάγλυφη προτομή της θεάς, ενώ σε διάφορους χώρους βρέθηκαν λίθινες στήλες και βάσεις στηλών. Οι δύο θεότητες συνδέονται με τα βουνά, την άγρια φύση και την άγρια πανίδα που ταιριάζουν απόλυτα με το περιβάλλον της Κοιλάδας των Τεμπών».
Στο συνέδριο συμμετέχουν επίσης με ανακοινώσεις τους οι: J.-Cl. Decourt («Cultes et sanctuaires à Crannon et Scotoussa»), R. Bouchon και B. Helly («Poseidon Kouerios, Hippios and Petraios in Thessaly: cults and festivals»), Λ. Χατζηαγγελάκης («Ιερά και λατρείες της Δυτικής Θεσσαλίας, μια αποτίμηση των αρχαιολογικών ερευνών»), M.J. Haagsma και Σ. Καραπάνου («Domestic and city-wide cults in Achaia Phthiotis, Thessaly»), Α. Μπάτζιου-Ευσταθίου («The Sanctuary of the Mother of the Gods in Demetrias»), Σ. Κραβαρίτου («Poliadic cults in Thessaly. Evidence for polis identity in the Archaic and Classical periods») και M. Mili («Women worshippers in Thessaly»).
